در گزارش صمت درباره محدودیت‌های واردات ماشین‌آلات حفاری مطرح شد
اکتـشاف در مسلـخ ممنـوعیت
باتوجه به تجربه‌های قبلی ممنوعیت، به‌ویژه در زمینه واردات خودرو یا ماشین‌آلات معدنی، این سوال مطرح است که آیا این شیوه ارزش بازآزمودن را دارد و به رشد و ارتقای تولید داخلی منجر می‌شود یا خیر؟علاوه بر این، پرسش‌های مهم دیگری هم برای فعالان حوزه اکتشاف و حفاری مطرح است که چند نمونه از آنها به شرح زیر است: استانداردهای لازم در طراحی و ساخت دستگاه حفاری داخلی رعایت شده است؟ آیا دستگاه آزمون‌های مختلف را با موفقیت پشت‌سر گذاشته است؟ آیا تولیدکننده توانایی ساخت دستگاه به‌صورت تیراژ را دارد و... مهم‌تر از همه اینکه، آیا «وقت و زمان» فعالان حوزه معدن به‌عنوان سرمایه محسوب می‌شود یا خیر؟ در گزارش امروز صمت، از شهناز نوایی و سیدسهراب حسینی، ۲ تن از کارشناسان معدن و فعالان حوزه حفاری و اکتشاف پرسیدیم که سرانجام این ممنوعیت به کجا رسید؟
اهمیت مشورت با بخش خصوصی
شهناز نوایی ـ کارشناس و فعال معدن: سال گذشته، گروهی چندنفره از تولیدکنندگان دستگاه و تجهیزات حفاری مدعی شدند که می‌توانند دستگاه‌های حفاری مغزه‌گیری تولید کنند و به این بهانه، جلوی واردات ماشین‌آلات حفاری گرفته شد.در واکنش به این اقدام، اتحادیه حفاران غیرنفتی در نامه‌ای به معاون وزیر مراتب اعتراض خود را اعلام کرد. در این نامه، علاوه بر اینکه دلایل نارضایتی حفاران برشمرده شده بود، از متولیان درخواست شد که پیش از تصمیم‌گیری در ابعاد کلان و برای کل کشور، با انجمن‌ها و اتحادیه‌هایی که در آن زمینه خاص تخصص دارند، مشورت کنند. برای مثال باتوجه به اینکه اتحادیه حفاران، نهادی تخصصی است و هم پیمانکاران حفاری در آن عضو هستند و هم تهیه‌کنندگان و تولیدکنندگان دستگاه‌ها، می‌تواند در این زمینه طرف مشورت قرار گیرد و جلساتی برگزار شود که اعضای هیات‌مدیره اتحادیه هم حضور داشته باشند و نظرات خود را اعلام کنند تا تصمیم‌گیری‌ها یک‌طرفه و نابهنگام نباشد و نتیجه، موردقبول همه ذی‌نفعان واقع شود.
نتیجه اعتراضات
پیش از عید ورود دستگاه‌های حفاری کاملا ممنوع شده بود و حتی اجازه ترخیص به دستگاه‌هایی که به گمرک رسیده بودند هم، نمی‌دادند، اما امسال به‌شخصه صحبتی با وزارتخانه در این زمینه داشتم و شنیدم که الزام تهیه دستگاه‌های حفاری از داخل مربوط به دستگاه‌های زیر ۱۰۰۰ متر است و بیش از آن را می‌توان از خارج کشور تهیه کرد، اما هنوز نه بخشنامه‌ای در این زمینه صادر، نه موضوع به‌صورت رسمی اعلام شده است و هنوز هیچ‌چیزی به‌طوردقیق مشخص نیست.در نامه اعتراضی که به معاونت مربوطه فرستاده‌ایم، تقاضای برگزاری جلسه را هم گنجانده‌ایم تا با همفکری، دراین‌باره تجدیدنظر شود، اما متاسفانه هنوز نه پاسخی به نامه داده و نه جلسه‌ای برگزار شده است.
واردات بهتر است یا تولید
اگر تولیدکننده داخلی بتواند به تعدادی که سفارش می‌گیرد، دستگاه حفاری تولید کند، بهتر است که از تولیدات داخلی استفاده کنیم، اما در حال حاضر شرکت‌های سازنده توان تامین بازار داخلی را ندارند. به‌شخصه چندین شرکت تولیدکننده را می‌شناسم که دستگاه‌های باکیفیتی تولید می‌کنند، اما ظرفیت تولید سالانه آنها محدود است و باتوجه به اینکه در زمینه ورود قطعات هم با مشکلات زیادی روبه‌رو شده، تعداد تولیداتش باز هم کاهش پیدا کرده است و بسیاری از شرکت‌ها به‌ناچار مشغول ساخت قطعات شده‌اند. بنابراین تا زمانی که تولید داخلی نتواند پاسخگوی نیاز باشد، نباید جلوی واردات را گرفت، زیرا به‌این‌ترتیب کارها روی زمین می‌ماند و به مکتشفان و بهره‌برداران لطمه می‌خورد، بنابراین لازم است که مابقی ماشین‌آلات موردنیاز را از کشورهای دیگر تهیه کنیم.
ترازوی نیاز و تولید
میزان حفاری‌ها سالانه در کشور بالغ بر ۵۰۰ تا ۶۰۰هزار متر است و برای این میزان، دستگاه حفاری به‌اندازه کافی وجود ندارد. روشن است که اگر بخواهیم میزان حفاری را افزایش دهیم و به یک تا ۲ میلیون متر برسانیم، باید دستگاه‌ها و تجهیزات موردنیاز این بخش تامین شود.
افزایش کمبود در سایه ممنوعیت
در حال حاضر و باوجود اینکه بیش از ۳۰ شرکت حفاری در کشور مشغول به کار هستند، اما باز با کمبود روبه‌رو هستیم و برخی شرکت‌ها به‌ناچار اقدامات خود را به‌تعویق می‌اندازند تا دست پیمانکاران حفاری خالی شود. با رویه فعلی بدون شک با مشکلات زیادی در این زمینه روبه‌رو خواهیم شد، زیرا نیاز به حفاری روزبه‌روز بیشتر می‌شود. اگر دستگاه‌های موردنیاز تامین شود، می‌توان کار اکتشاف و حفاری را به‌میزان موردنیاز انجام داد و فعالیت‌های معدنی سرعت می‌گیرد.
همچنان بر این نکته تاکید داریم که بهتر است دولت در تصمیمات خود، مشورت با بخش خصوصی صاحب‌نظر و متخصص در آن زمینه را اتخاذ کند تا مشکلات، ناهماهنگی‌ها و آسیب‌ها کمتر شود.
آخرین قربانیان ممنوعیت
سیدسهراب حسینی ـ کارشناس و فعال‌معدن: تا امروز چندین نامه از سوی اتحادیه حفاران غیرنفتی به دفتر مهندس محمد موسوی، معاون صنایع ماشین‌آلات و تجهیزات و آقای جمشیدوند، معاون ایشان ارسال کرده‌ایم، اما متاسفانه هیچ جوابی نگرفته‌ایم. درخواست جلسه کردیم، اما جلسه‌ای هم برگزار نشد، چندین‌بار هم حضوری مراجعه کردیم، اما باز هم پاسخی دریافت نشده است. در نهایت، نامه‌ای از طرف انجمن مس به خانه معدن زده‌ایم تا آنها هم این موضوع را پیگیری کنند. در حال حاضر فقط شرکت‌هایی که نمایندگی ماشین‌های حفاری مغزه‌گیری را تحت شرایط و ضوابطی که وزارتخانه تعیین کرده، دریافت کرده‌اند، اجازه واردات دارند. البته این موضوع هم مربوط به قبل از عید است و در سال جدید، هنوز ندیده‌ام کسی ثبت سفارش کرده باشد. در حال حاضر بسیاری از شرکت‌های حفاری و معدنی و پیمانکاران معادن، دستگاه‌های حفاری خریداری و هزینه آن را پرداخت کرده‌اند و ارز از کشور خارج شده است، اما هنوز نتوانسته‌اند ماشین‌آلات موردنیاز خود را وارد کنند. علاوه بر این، برخی شرکت‌های حفاری، باتوجه به شرایط معادن و تفاوت هر سایت با سایت دیگر، دستگاه‌هایی منطبق با شرایط سفارش داده‌اند و بعضی شرکت‌های خارجی به‌واسطه اعتبار این خریداران، دستگاه‌هایی سفارشی را ساخته‌اند، اما ورود آنها به کشور در حال‌حاضر معوق شده است، در حالی که بخش حفاران کشور روی این دستگاه‌ها برنامه‌ریزی کرده، اما این برنامه هم، قربانی ممنوعیت اخیر شده است.
در میان اخبار
نقش بر آب
بخش اکتشاف در حال حاضر با موضع‌گیری‌های متناقض روبه‌رو است. از یک‌سو، مدام گفته می‌شود که معدن در حوزه اکتشاف با عقب‌ماندگی دست‌وپنجه نرم می‌کند و باید اکتشافات کشور را توسعه داد و از سوی دیگر، با تصمیمات کارشناسی‌نشده و خلق‌الساعه، کل برنامه‌های اکتشافی، به‌ویژه برنامه‌های شرکت‌های بزرگ، نقش بر آب می‌شود.حفاری کاری نیست که در یک مرحله انجام شود و به‌پایان برسد. قبل از پیدا شدن معدن، در زمان اکتشاف، در هنگام بهره‌برداری و حتی بعد از بهره‌برداری و زمان بازسازی و بستن معدن حفاری کاربرد دارد و جزو لاینفک فرآیند معدنکاری است، اما متاسفانه با ادامه رویه موجود، کل زنجیره معدن با آسیب‌های فراوانی روبه‌رو می‌شود، زیرا دستگاه‌های به‌روز، جدید و هم‌رده جهانی اجازه ورود به کشور را ندارند.
ضعف‌های کمی و کیفی
در داخل کشور همواره دستگاه حفاری تولید می‌شده و بنا بر نیاز پیمانکاران و معادن، برای حفاری در عمق کمتر و در کلاس کاری خود، به‌فروش می‌رفته است. به‌این‌ترتیب، ماشین‌سازان همیشه تولیدات خود را به‌فروش رسانده و مشتریان خاص خود را هم داشته‌اند، اما دستگاه حفاری مانند خودرو کلاس‌های مختلف دارد و باید اعتراف کرد که ماشین‌آلاتی که امروزه در داخل تولید می‌شود، در کلاس دستگاه‌هایی که در خارج تولید می‌شود، نیست.
علت ناترازی
تفاوت کیفی تولیدات داخلی و خارجی چند دلیل دارد؛ اول این است که تولیدکننده داخلی که بیشتر به‌صورت کارگاهی فعالیت می‌کند، هنوز به‌جایی نرسیده است که خط تولید یکپارچه داشته باشد. علتش هم این است که تا امروز اصلا تفکر تولیدی در این زمینه وجود نداشته و هیچ‌وقت یک کارخانه تولید ماشین‌آلات حفاری در ایران احداث نشده است. در واقع، تولیدکنندگان امروز، پیمانکاران حفاری دیروز هستند که باتوجه به تجربه و اطلاعات مکانیکی خود، دستگاه‌هایی هم تولید کرده و مورداستفاده قرار داده‌اند و همان نوع تولیدات را بعدا به افراد دیگری هم فروخته‌اند.بنابراین هیچ کارخانه تولید دستگاه حفاری معدنی در ایران وجود ندارد و به‌تبع آن، دیدگاه و تفکر تولیدی هم در این زمینه شکل نگرفته است. این تفکر هم یک‌شبه پدید نمی‌آید و با بستن راه ورود ماشین‌آلات معدنی، نمی‌توان تحولی در این زمینه به‌وجود آورد. این بینش و نگرش باید پیش‌ازاین در افراد به‌وجود می‌آمد و در این مدت‌زمان مدید باید به‌صورت عملی در این مسیر گام برمی‌داشتند. امروز هم به‌تدریج و به‌مرور زمان می‌توان این تغییرات را ایجاد کرد.
دیگر اینکه قطعات گوناگون دستگاه حفاری مثل موتوردیزل، پمپ‌های هیدرولیک و لوازم دیگر همه از خارج کشور وارد می‌شوند، در حال حاضر اگر تولیدکننده بتواند تحریم‌ها را دور بزند و قطعات را تک‌تک وارد کند، که کاری بسیار سخت و دشوار است، تعرفه گمرکی آن ۲۵ درصد است و به‌این‌ترتیب دستگاهی که در داخل تولید می‌شود، به‌مراتب گران‌تر از دستگاه‌های وارداتی خواهد شد. در این شرایط، بدیهی است که تولیدکنندگان ماشین‌آلات به‌سراغ لوازم و قطعات دست‌دوم می‌روند و به این ترتیب دستگاه‌های تولیدی داخل به‌هیچ‌وجه کارآیی دستگاه‌های خارجی را ندارند، حتی اگر آن دستگاه از ترکیه وارد شده باشد.
تکنولوژی خاص و روزآمد
مسئله بعدی که بسیار اهمیت دارد، سطح تولیدات است. به‌عنوان‌مثال، در حال حاضر یک دستگاه کانادایی از یک برند معتبر داریم که آسیب دیده و دکل آن دچار مشکل شده، هرچند به‌نظر می‌رسد تعمیر دکل ساده است، اما دستگاه کانادایی به‌صورت یکپارچه و به‌وسیله دستگاه تراش بسیار بزرگ ۲۴متری ساخته شده است. این تجهیزات تراشکاری در اختیار همه کشورها و همه کارخانه‌ها نیست. برای مثال اگر در ترکیه حدود ۵۰ کارخانه تولیدکننده دستگاه حفاری وجود داشته باشد، شاید ۲۰ یا ۳۰ عدد از آنها توانایی تولید دستگاه‌های حفاری عمیق ۷۰۰ یا ۸۰۰ متری داشته باشند، از میان آنها زیر ۱۰ عدد کیفیت مناسبی داشته باشند، شاید ۴ یا ۵ عدد از آنها کارخانه‌ای در حد و اندازه‌های جهانی باشند که بتوانند محصولات موردنیاز ما را در داخل کشور بسازند و در نهایت، در میان آنها شاید ۲ یا ۳ کارخانه دستگاه تراش یکپارچه یا کوره‌های القایی برای آبکاری و کروم‌کاری دارند و بقیه از این تجهیزات محروم هستند. در داخل کشور هم که هیچ‌یک از این امکانات مهیا نیست.
از سوی دیگر فرض کنیم که دستگاه‌ها، تجهیزات و مواد اولیه موردنیاز همه مهیا باشد، مگر توان تولید سالانه کارخانه‌های ما چند عدد است؟ الان ظرفیت تولید اسمی بزرگ‌ترین کارخانه‌های دنیا، برای مثال در کشور کانادا سالی ۲۰ دستگاه یا در ترکیه ۸۰ دستگاه است. بنابراین ما حتی نمی‌توانیم دستگاه‌های موردنیاز خود را از یک تولیدکننده یا کشور خاص تامین کنیم و باید از چندین کارخانه در نقاط مختلف دنیا دستگاه‌های موردنیازمان را خریداری کنیم تا احتیاج کشور در این زمینه برطرف شود. پس وقتی کشورهای دیگر نمی‌توانند سالی ۱۰۰ دستگاه تولید کنند، ما چگونه امیدواریم در ایران این اتفاق بیفتد؟
سخن پایانی
حوزه معدن از دیگر بخش‌های کشور جدا نیست و از شرایط نابسامان اقتصادی موجود بسیار آسیب می‌بیند و تا زمانی که روی سیاست‌های غلط موجود پافشاری می‌شود، نمی‌توان چشم‌انداز روشنی به آینده داشت. به‌این‌ترتیب، حوزه اکتشاف که نخستین حلقه از زنجیره معدن است، دچار مشکلات بیشتری خواهد شد و بسیاری از صنایع‌معدنی نیز برای تامین مواد اولیه دچار مشکل خواهند شد.
نویسنده:
