حدود ۲ سال پیش بعد از داستان مرجوع کردن فلفل‌های دلمه‌ای از روسیه و کیوی از هند، این ذهنیت در بین مردم ایجاد شد که تمام محصولات کشاورزی در ایران از سلامت و استاندارد کافی برخوردار نیست و حجم باقی‌مانده سموم کشاورزی در این محصولات بالا است. اما این ذهنیت چندان دوام نیاورد و مشخص شد که یک اشتباه در سازمان حفظ نباتات این مشکل را ایجاد کرده و هم‌اکنون با در نظر گرفتن سازکارهایی کیوی ایران به هند صادر می‌شود. کارشناسان حوزه کشاورزی بر این باورند که استانداردهای ایران با استانداردهای اتحادیه اروپا برابری می‌کند و کیفیت و ارگانیک بودن تولیدات کشاورزی در ایران با کشورهای خارجی همخوانی داشته و تحریم‌ها و دشواری در بازگشت ارز باعث شده برخی بازارهای صادراتی از جمله خاور دور را از دست بدهیم.

انواع استانداردها در محصولات کشاورزی

در دنیا سه نوع استاندارد وجود دارد؛ استانداردهای اتحادیه اروپا، استاندارد امریکا و در نهایت استاندارد ملی که در هر کشور بر مبنای سبک و سلیقه آن کشور تعریف می‌شود. هر کدام از این استانداردها بر مبنای یک سری ویژگی‌ها، شاخص‌بندی و نام‌گذاری می‌شوند. آنچه در ارتباط با کشور ما قابل طرح است این است که ما در برخی از محصولات استاندارد ملی داریم که کود و سم مورد استفاده در بخش کشاورزی هم شامل همین دسته می‌شود. استانداردهای ملی می‌تواند برگردان استانداردهای جهانی باشند که با شرایط بومی وقف داده شده‌ یا اینکه از سوی نهادهای تخصصی برای شرایط ایران تدوین شده باشند. اما به‌طور عمومی استانداردهای ما برگردان استانداردهای جهانی است این سخن به این معناست که ایران در بسیاری از محصولات به‌ویژه درباره کود تفاوتی با استانداردهای جهانی نداریم. البته در رعایت استانداردها، نوع خاک کشورها نیز دارای اهمیت است؛ به عنوان مثال درباره عنصر کادمیوم ممکن است استانداردهای اروپا از ما سختگرانه‌تر باشد. دلیل این موضوع این است که خاک اروپا اسیدی‌تر و کادمیم سریع‌تر در آن جذب می‌شود. بنابرین میزان کادمیم باید پایین‌تر باشد تا مشکلی برای محصول به وجود نیاید؛ بنابراین استانداردهای تعریف شده برای هر کشور بسته به آب و خاک و شرایط اقلیمی می‌تواند متفاوت باشد و این موضوع کاملا مجاز است.

به نظر می‌رسد در برخی از موارد استانداردهای ایران، خیلی سختگیرانه‌تر از اتحادیه اروپا باشد: به عنوان مثال در حوزه برنج و گندم سهم آلاینده‌های ما بسیار کمتر از اروپاست. دلیل این موضوع هم این است که سهم این مواد در جیره غذایی ما بیشتر است. پس استانداردها معمولا برگردان از کشورهای الگوساز و موثر است مگر اینکه لازم باشد شرایط اقلیمی و تغذیه‌ای بومی در مورد کالای خاصی لحاظ شود. در حوزه کشاورزی با توجه به اهمیت این بخش در صنایع غذایی ایران، استانداردها با حساسیت بالایی تدوین و اجرایی می‌شوند و در مورد کالاهایی مانند سم وکود‌های پر مصرف به تدوین«استاندارد ملی» رسیده‌ایم که مطابق شرایط آب و خاک است. به علاوه اینکه آنچه با سلامت جامعه در ارتباط مستقیم است باید دارای استاندارد اجباری باشد. کود و سم نیز یکی از محصولاتی است که مستقیم با سلامت جامعه در ارتباط است؛ در نتیجه استفاده از سم وکود ناسالم، محصول ناسالم تولید می‌شود و محصول ناسالم انسان ناسالم به وجود می‌آورد.

الزام رعایت QR کد در محصولات کشاورزی

عبدالرحمن حسینی‌فرد، رئیس هیات مدیره انجمن ملی گلخانه‌سازان کشور در گفت‌وگو با صمت، با تاکید بر پاس داشتن استانداردها در فرآیند تولید محصولات کشاورزی، گفت: درحال‌حاضر تمام محصولات کشاورزی اعم از باغی، کشت در فضای باز و گلخانه‌ای ملزم به داشتن Q R کد هستند؛ مطابق با این اصل کشاورزان از آغاز فرآیند کشت تا مرحله پایانی تمام نکات مربوط به بذر، سم و نظارت‌ها در هنگام کشت را ثبت می‌کنند؛ به عبارت دیگر هر محصول کشاورزی باید پرونده‌ خود را داشته باشد تا با اسکن محصول، مشخص شود که این محصول در کجا تولید و ناظر آن چه کسی بوده است.

وی با بیان اینکه در بحث تقلیل باقیمانده سموم در محصولات کشاورزی موفق عمل کردیم، خاطر نشان کرد: بعد از مرجوع کردن برخی محصولات کشاورزی از روسیه و هند، دولت نظارت‌های دقیقی را در بحث سموم باقیمانده در محصولات کشاورزی دنبال کرد. دولت سیاست‌گذار و بخش خصوصی مجری آن است و درحال‌حاضر دولت، نوع سمی که کشاورزان و گلخانه‌داران باید از آن بهره بگیرند را مشخص کرده است و کشاورزی تمایل دارد که محصولاتی که تولید می‌کند صادر شود باید متعهد به این دستورات باشد.

کاهش ضایعات در محصولات کشاورزی

حسینی‌فرد در پاسخ به این پرسش که فسادپذیری محصولات کشاورزی بالاست و باید در فرآیند نگهداری و صادرات آن دقت نظر بیشتری صورت بگیرد یکی از الزامات صادرات این محصولات مجهز شدن به کامیون‌های یخچال‌دار است آیا کمبودها در این زمینه رفع کردیم؟ گفت: درحال‌حاضر شرکت‌های حمل‌ونقلی ارتقا پیدا کردند و تعداد کامیون‌های یخچال‌دار در مرزهای صادراتی افزایش پیدا کرده است. در گذشته به دلیل کمبود این کامیون‌ها بسیاری از محصولات کشاورزی در فرآیند حمل از بین می‌رفتند اما امروز ضایعات محصولات کشاورزی به حداقل رسیده است.رئیس هیات مدیره انجمن ملی گلخانه‌سازان کشور ادامه داد: محصولات کشاورزی ایران، در بازار کشورهای پیرامونی خریدار زیادی دارد و از آنجایی‌که نرخ محصولات ایرانی به نسبت دیگر کشورهای تولیدکننده مناسب‌تر است از این‌رو تولیدات ایرانی توانسته‌اند سهم بیشتری در بازار کشورهای همسایه تصاحب کنند.

تغییر واریته‌های کشت

وی با اشاره به تغییر مزه و کیفیت برخی محصولات کشاورزی گفت: واریته‌های کشت هر محصول طی ۲ تا ۳ سال تغییر و واریته‌های جدیدتری وارد می‌شود. همچنین موقعیت اقلیمی محصولی که در آن کشت می‌شود اهمیت دارد؛ به عنوان مثال پرتقالی که در جنوب کشت می‌شود به دلیل غنی بودن خاک جنوب نسبت به پرتقال‌های دیگر شهرها، مزه متفاوت‌تری دارد؛ پس کیفیت محصولات کم نشده و واریته محصولات طی زمان تغییر کرده است.

این کارشناس حوزه کشاورزی با بیان اینکه نظارت سازمان حفظ نباتات در کنترل کیفی محصولات بیشتر شده است، تصریح کرد: در دنیا سازمان حفظ نباتات تلاش دارد که تمام بیماری‌ها را کنترل کنند؛ درحال‌حاضر ویروس روگوز در صیفی‌جات به خصوص گوجه فرنگی و فلفل شیوع بسیاری پیدا کرده است و وظیفه این سازمان این است که با نظارت بر بذر و میوه اجازه ندهد که این محصولات آلوده شوند. حسینی‌فرد در ادامه تصریح کرد: زمانی‌که روسیه فلفل دلمه‌ای ایران را مرجوع کرد این ذهنیت در کشور تقویت شد که باقیمانده سموم در تمام محصولات کشاورزی ایران بالاست و خطر بزرگی سلامت مردم را تهدید می‌کند اما واقعیت چیز دیگری بود و یک اشتباه در سازمان حفظ نباتات باعث شد که محصولات ایرانی مرجوع شوند.

به گفته رئیس هیات مدیره انجمن ملی گلخانه‌سازان کشور؛ هر کشوری در محصولات کشاورزی استانداردهای خاص خود را دارد و همین موضوع باعث شده است که استانداردهای ایران در بحث قرنطینه‌ای و حفظ نباتات با سایر کشورها مثلا همین کشور همسایه ترکیه متفاوت باشد.

وی با تاکید بر اینکه شرایط قرنطینه‌ای در کشورها متفاوت است، افزود: این امکان وجود دارد که صادرکننده‌ای در فرآیند صادرات شرایط قرنطینه‌ای را رعایت نکنند از این‌رو محصول صادراتی برگشت بخورد. در این مواقع نباید این ذهنیت ایجاد شود که استانداردها در فرآیند تولید رعایت ‌نشده‌اند بلکه این احتمال وجود دارد که صادرکننده به استانداردهای کشور مقصد بی‌توجهی کرده باشد. بنابراین مرجوع کردن یک محصول به معنای ناسالم بودن آن نیست.

کیفیت محصولات کشاورزی مشکلی ندارد

صدرالدین نیاورانی، نایب‌رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی در گفت‌وگو با صمت، استانداردها در محصولات کشاورزی را در ۲ بخش کلی تقسیم کرد و افزود: استانداردهای مختص محصولات کشاورزی عبارتند از استاندارد ملی کشور مبدا و استانداردهای ملی کشور مقصد. در فرآیند تولید محصولات باید استانداردها در بسته‌بندی، سایز و.... رعایت شوند و اگر بنا به صادرات محصولات ایرانی است تولیدات باید استانداردهای کشور مقصد را پاس کرده باشند.

وی با بیان اینکه استاندارد ملی ایران تاحدودی با استاندارد اروپا برابری می‌کند، تصریح کرد: شرایط برای تولید کالاهای کشاورزی مطلوب است؛ تا زمانی‌که تولیدکننده و صادرکننده خود را ملزم به رعایت استانداردهای ملی ایران کند در این صورت ایرادی به سلامت و استاندارد آن وارد نخواهد شد.

این کارشناس حوزه کشاورزی با اشاره به تجربه مرجوع کردن محصولات کشاورزی در سال‌های گذشته، گفت: بازگشت کالاها از کشورهایی مانند روسیه و هند ارتباطی با استاندارد کالاهایی تولیدی نداشت؛ مشکل پیش آمده به کم‌کاری سازمان حفظ نباتات، در فرآیند قرنطینه‌ای باز می‌گشت؛ قارچ موجود در کیوی که باعث مرجوع شدن بار از هند شد آسیبی را متوجه انسان نمی‌کرد اما به هر حال آفت گیاهی است و بعد از طی شدن مراحل و نکات بهداشتی، هم اکنون کیوی به هند صادر می‌شود.

رشد ۲۰ درصدی صادرات

نیاورانی با اشاره به ضعف ایران در بحث کامیون‌های یخچال‌دار، تصریح کرد: دولت باید اجازه واردات کامیون‌های یخچال‌دار کار کرده را بدهد و دوم باید زمینه‌های اعطای تسهیلات کم بهره را به رانندگان و صادرکنندگان فراهم کند؛ تا اینگونه زمینه‌های رونق و نو شدن ناوگان فرسوده و قدیمی فراهم شود. افزایش تعداد کامیون‌های یخچال‌دار باعث خواهد شد که محصولات غذایی سالم‌تری به‌دست مردم برسد.

وی رقم صادرات محصولات کشاورزی را امیدوارکننده دانست و خاطر نشان کرد: در ۶ ماه نخست امسال متوسط صادرات محصولات کشاورزی، حدود ۲۰ تا ۴۰ درصد رشد کرد؛ این رشد مثبت است اما این رقم باتوجه به نرخ محصول ایرانی و مازاد تولید داخلی چندان قابل توجه نیست و انتظار می‌رفت با کاهش ارزش پولی و افزایش نرخ ارز رقم صادرات محصولات کشاورزی رشد چشم‌گیرتری را تجربه کند.

نایب‌رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی با تاکید بر اینکه زیرساخت‌ها برای توسعه صادرات در ایران کافی نیستند، گفت: محصولات کشاورزی باید از طریق هواپیما و کامیون‌های یخچال‌دار به کشورهای اروپایی برسند؛ اما متاسفانه ما در این زمینه‌ها ضعف‌های بنیادی داریم. امیدوارم هرچه زودتر در خصوص تحریم تعیین تکلیف صورت بگیرد تا بتوان در یک فرآیند قانونی ارز حاصل از صادرات را به کشور خود بازگردانیم.

به گفته این کارشناس حوزه کشاورزی؛ محصولات ایرانی بازار خاور دور مانند کره‌جنوبی، چین، تایلند، مالزی و ژاپن را به‌دلیل اعمال تحریم‌ها از دست داده است.

نیاورانی در پایان تصریح کرد: بانک مرکزی می‌بایست در زمان تحریم‌ها انگیزه صادارت را دوچندان می‌کرد اما با اجرای سیاست پیمان‌سپاری ارزی، رغبت صادرکنندگان را برای ادامه فعالیت تجاری سلب کرد. دولت برای بازگشت پول حاصل از فروش نفت در دوره تحریم با چالش مواجه است اما از صادرکنندگان صیفی‌جات انتظار دارد که ظرف مدت ۳ ماه پول صادرات را باز گرداند و این موضوع به یکی از اصلی‌ترین مشکلات صادرکنندگان تبدیل شده است.

سخن پایانی

بعد از داستان مرجوع کردن محصولات کشاورزی، وزارت کشاورزی، کشاورزان را ملزم به دریافت QR کد کرد. این موضوع باعث شد که استانداردها در تولید محصولات کشاورزی ارتقا پیدا کند. کارشناسان این حوزه بر این باورند که استاندارد ایران با استانداردهای اتحادیه اروپا برابری می‌کند؛ از این‌رو اگر کشاورز و صادرکننده‌ای خود را ملزم به رعایت این نکات کند دیگر محصولش مرجوع نخواهد شد.