وضعیت بهره‌وری در کشور و راه‌های ارتقای آن
رضا پدیدار ـ رئیس کمیسیون انرژی و محیط‌زیست اتاق تهران
در دنیای پرهیاهوی امروزی، واژه بهره‌وری به‌معنای قدرت تولید، باروری و مولد بودن است. به‌طورکلی بهره‌وری رابطه بین حجم یا ارزش تولید انجام‌شده با امکانات و منابع مورداستفاده را توصیف و تبیین می‌کند و استفاده موثر و بهینه از منابع موجود را به‌منظور تولید کالا یا خدمات نشان می‌دهد. در این صورت باید گفت بهره‌وری، رابطه بین تولید و مصرف را نشان می‌دهد. برپایه آخرین مطالعات علمی و تجربی انجام‌گرفته، بهره‌وری دارای سطوح مختلفی است که می‌تواند فراگیری بهره‌وری از سطح فرد تا سطح جهان را ارائه کند:
۱- سطح بهره‌وری فردی: استفاده بهینه از مجموعه استعدادها و توانایی‌های بالقوه فرد در مسیر پیشرفت زندگی خود است. در این حالت و از دید منافع سازمانی، ارتقای بهره‌وری در افراد، بهبود بهره‌وری سازمان را خواهد داشت. آموزش یادگیری و رشد نیروی انسانی در سازمان و مشارکت افراد در اداره سازمان علاوه بر بهبود بهره‌وری فرد، موجب افزایش بهره‌وری سازمان خواهد شد.
۲- سطح بهره‌وری در خانه: ارتقای بهره‌وری در خانه، موجب پایین آمدن ضایعات، از بین رفتن اسراف و نیز کیفیت زندگی بهتر در استفاده از مواهب زندگی می‌شود.
۳- بهره‌وری در سازمان: بهبود بهره‌وری در سازمان، نتیجه استفاده بهینه و موثر و کارآمد از منابع، تقلیل ضایعات، کاهش نرخ تمام‌شده، بهبود کیفیت ارتقای رضایت مشتریان، دلپذیری در محیط کار و افزایش انگیزه و علاقه کارکنان به کار بهتر بوده که نهایت رشد و توسعه سازمان را به‌دنبال خواهد داشت.
۴- بهره‌وری در سطح ملی: افزایش بهره‌وری تنها راه توسعه اقتصادی کشورها است که موجب ارتقای سطح رفاه زندگی یک ملت می‌گردد. تحولات معجزه‌آسای رشد و توسعه اقتصادی در کوتاه‌مدت در برخی کشورها من‌جمله ژاپن، آلمان، چین و تعدادی از کشورهای شرق آسیا، نتیجه افزایش بهره‌وری و استفاده بهینه، کارآ و اثربخش آنها از منابع فیزیکی و انسانی کشورهای‌شان بوده است.
۵- بهره‌وری سبــز: به‌طوراصولی بهره‌وری سبز نتیجه برنامه تولید پاکیزه‌تر، در دستورکار بخش‌های تولید قرار گرفته است. بهره‌وری سبز به‌عنوان یک هدف دارای آثار گوناگون در توسعه پایدار است؛ به‌طوری که مفاهیم محیط‌زیست را با احیا و حفظ منابع‌طبیعی در امور فنی، اقتصادی و استراتژیک بهره‌وری پیوند می‌دهد.
۶- پیامدهای بهره‌وری: مهم‌ترین نتایج حاصل از پیامدهای بهره‌وری عبارت است از:
الف - سود بالاتر حاصل از انجام درست و بهینه هزینه‌های نیروی انسانی و نیز منابع فیزیکی در موسسه
ب - ایجاد درآمد واقعی بیشتر برای شاغلان و نیز فراهم‌آوری منافع اجتماعی آن مانند اشتغال بیشتر برای مردم و جامعه فعال آن
ج - ایجاد زمینه‌های بهره‌وری عملیات برای یک موسسه از منظر مقایسه‌ای درون‌سازمانی و نیز درون‌سیستمی تولید و صنعتی جامع
۷- استراتژی‌های بهره‌وری: در آثار مدیریتی، واژه استراتژی در 5 مفهوم به‌شرح زیر کاربرد دارد:
- راهبرد به‌معنای طرح ( Plan )
- راهبرد به‌معنای الگو ( Play )
- راهبرد به‌معنای شکلی ( Pattern )
- راهبرد به‌معنای موضوع ( Position )
- راهبرد به‌معنای دیدگاه ( Perspective )
۸- استراتژی استفاده از نظام مدیریت بهره‌وری فراگیر:
استراتژی که برای استفاده از مدیریت فراگیر به‌عنوان ابزاری برای سنجش و اندازه‌گیری بهره‌وری استفاده می‌شود، در 4 سطح به شرح زیر انجام می‌شود:
الف - سطح اول: در این وضعیت، روند بهره‌وری کل در برابر نقطه سر به سر بنگاه را بررسی می‌کنیم و اگر مقدار بهره‌وری کل در دوره زمانی خاصی از نقطه سر به سر تجاوز کند، تجزیه و تحلیل سطح دوم را انجام می‌دهیم.
ب - سطح دوم: به منحنی‌های روند بهره‌وری کل در نقطه سر به سر به تفکیک هر واحد عملیاتی توجه می‌کنیم. در این حالت برای آن واحدهای عملیاتی که مقدار بهره‌وری کل آنها زیر نقطه سر به سر قرار دارد، تجزیه و تحلیل مرحله سوم را انجام می‌دهیم.
ج - سطح سوم: روند شاخص‌های جزئی برای کلیه واحدهای عملیاتی که مقدار بهره‌وری کل آنها زیر نقطه سر به سر است را تجزیه و تحلیل می‌کنیم. معمولا& quot ; در عمل یک یا بیشتر از یک شاخص بهره‌وری جزئی در حال کاهش است.
د - سطح چهارم: منابع و نهادها را در ارتباط با بهره‌وری آنها با استفاده از روش مهندسی صنایع تجزیه و تحلیل می‌کنیم. در این استراتژی از اصل مدیریت براساس حالات استثنایی که به خودی خود بر بهره‌وری کل تاثیر می‌گذارد، استفاده می‌شود.
۹- عوامل موثر بهره‌وری و راه‌های ارتقای آن: عمده دانشمندان جهانی عوامل موثر به بهره‌وری را به 2نوع تقسیم کرده‌اند:
الف - عوامل کوتاه‌مدت (موثر بر بهره‌وری): تغییرات کوتاه‌مدت در بهره‌برداری براساس آخرین شاخص‌ها و مطالعات جهانی به‌شرح زیر است:
A - میزان انگیزه پرسنـــل برای کار
B - بهبود روش‌ها و سیستم‌های جاری
C - گردش کار و نمودار فرآیندی آن
D - تغییرات در میزان فـــشار کــار
E - نوسانات تجــاری
F - مهارت نیروی کار
ب - عوامل بلندمدت موثر بر بهره‌وری: تغییرات بلندمدت در بهره‌برداری براساس آخرین شاخص‌ها و مطالعات جهانی به‌شرح زیر است:
A - ایجاد و توسعه محصولات جدید
B - معرفی روش‌های تولید جدید
C - کشف منابع جدید
D - یافتن کانال‌های جدید بازاریابی
E - عقلایی کردن ساخت اقتصادی و بهره‌وری
F - نحوه استقرار پرسنل و تجهیزات
G - کیفیت مواد
