عمان جای امارات را می‌گیرد؟

عمان؛ بازاری ۵ میلیون و ۷۹ هزار و ۵۱۴ نفری برای ایران. مجموع واردات عمان در چند سال گذشته نزدیک ۳۰ میلیارد دلار بود که باعث شد این کشور در رتبه ۶۵ واردکنندگان کالاهای مختلف در جهان قرار بگیرد. بزرگ‌ترین شرکای تجاری این کشور امریکا و چین هستند و به‌تازگی مذاکرات برای افزایش مراودات ایران با عمان افزایش یافته و امضای موافقتنامه تجارت ترجیحی بین دو کشور نیز در دستور کار است.عمان جمعیتی بالغ بر ۵ میلیون نفر دارد که ۴۰ درصد آن خارجی هستند و خلاف خط‌مشی سیاسی برخی کشورهای منطقه، به‌دنبال پایداری روابط خود با ایران است؛ به‌گونه‌ای که طی سال‌های اخیر روابط دوجانبه ایران و عمان در بعد سیاسی مطلوب و دال بر همکاری متقابل بوده است. گرچه روابط تجاری دو کشور نامناسب نیست و به لحاظ حجم تجارت، عمان جایگاه ششم را در میان کشورهای همسایه ایران دارد، اما به هر حال این روابط متناسب با روابط سیاسی پیش نرفته و آمار نشان می‌دهد ظرفیت برای توسعه روابط اقتصادی مورد غفلت واقع شده است.حال باتوجه به مذاکرات صورت گرفته باید دید، افزایش تجارت با عمان چه مزیت‌هایی برای ایران به‌دنبال دارد؟ آیا تنها مزیت عمان در بعد تجاری برای ایران صادرات مجدد و نقل و انتقال پول است؟ نقشی که به‌واسطه محدودیت‌های تحریم، پررنگ‌تر شده است.

تجارت عمان

عمان از شرق به دریای عرب و از شمال به دریای عمان منتهی می‌شود، از جنوب با یمن و از غرب با عربستان سعودی و امارت متحده عربی مرز زمینی و با ایران مرز دریایی دارد.عمان که در جنوب شرقی شبه‌جزیره عربستان قرار دارد، تنها عضو شورای همکاری خلیج‌فارس در خارج از تنگه هرمز محسوب می‌شود. همجواری زمینی عمان با عربستان، امارات متحده عربی و یمن از یک‌سو و همسایگی دریایی آن با ایران و پاکستان از سوی دیگر، این کشور را به مقصد صادراتی بسیاری از کشورها از طریق مسیرهای آبی، زمینی و هوایی تبدیل کرده است.کالاهای صادراتی مهم عمان شامل نفت خام، صادرات مجدد کالا، ماهی، فلزات و پارچه است و کالاهای وارداتی مهم آن نیز شامل ماشین‌آلات و تجهیزات حمل‌ونقل، کالاهای صنعتی مواد غذایی و روغن صنعتی است.در کشور عمان معافیت‌های گمرکی برای سرمایه‌گذاری وجود دارد و به‌طور کلی وارد کردن تجهیزات صنعتی نیز بسیار مهم است. همچنین معافیت‌های گمرکی برای وارد کردن مواد اولیه کارخانجات کشور عمان به‌طور جدی دنبال شده‌است. ارائه بیمه اعتبارات صادراتی از طریق ضمانتنامه‌های صادراتی از دیگر امتیازات سرمایه‌گذاری در عمان به‌شمار می‌رود و آژانس‌های مالی در این کشور رشد بهتری نسبت به سال‌های گذشته داشته‌ است. ورود عمان به سازمان تجارت جهانی و همین‌طور انعقاد توافقنامه‌های تجارت آزاد تاثیرات مثبتی بر اقتصاد عمان گذاشته است. اقتصاد کشور عمان یکی از باثبات‌ترین اقتصادهای کشورهای GCC محسوب می‌شود.

نکته قابل‌توجه درباره عمان آنکه، بانک مرکزی عمان از استقلال نسبی برخوردار است و نهاد پولی مستقل در این کشور موجب شده عمان یکی از پایین‌ترین تورم‌های دنیا را داشته باشد؛ به‌عنوان نمونه، تورم سال ۲۰۲۰ در عمان، منفی ۰.۹ درصد گزارش شده است. در ۵ سال گذشته نیز تورم سالانه عمان بیشتر از ۲ درصد نشده که این امر ناشی از سیاست‌های پولی موفق در این کشور است.شاخص‌ترین شرکای تجاری عمان را کشورهای امارت متحده، چین، ژاپن، عربستان سعودی و هند تشکیل می‌دهند. تحریم قطر ازسوی کشورهای همسایه در سال ۲۰۱۷، این کشور را به یافتن شرکای جدید سوق داد؛ از این رو پس از این تاریخ روابط تجاری عمان با قطر به‌شدت افزایش یافت.

صادرات ایران به عمان

مهم‌ترین گروه‌های کالایی صادرشده به عمان در سال ۲۰۲۰ عبارتند از: ماشین‌آلات، لوازم مکانیکی، رآکتورهای هسته‌ای و بویلرها؛ بخش‌هایی از کالاهای صادرشده به این کشور به این شرح است: وسایل نقلیه غیر از راه‌آهن یا تراموا و قطعات و لوازم جانبی آنها، ماشین‌آلات و تجهیزات الکتریکی و قطعات آنها؛ ضبط‌کننده و تولید‌کننده صدا، تلویزیون...، مصنوعات از آهن یا فولاد، سوخت‌های معدنی، روغن‌های معدنی و محصولات حاصل از تقطیر آنها؛ مواد قیری؛ معدنی...، مواد شیمیایی آلی، سنگ معدن، سرباره و خاکستر، محصولات لبنی، تخم پرندگان، عسل طبیعی، محصولات خوراکی با منشاء حیوانی، پلاستیک و مصنوعات از آن، کشتی‌ها، قایق‌ها و سازه‌های شناور.کالاهایی که در این کشور از بیشترین اقبال برخوردارند شامل محصولات کشاورزی، قیر، برخی محصولات معدنی و مصالح ساختمانی هستند. کل میزان واردات عمان ۲۴ میلیارد دلار است که طبق اعلام کارشناسان، در بسیاری از کالاهای وارداتی به عمان ما مزیت رقابتی داریم، اما عمانی‌ها شناخت زیادی از کالاهای ما ندارند؛ سهم ایران در بازار عمان طی سال گذشته تنها ۴۳۸ میلیون دلار یعنی ۱.۸ درصد بود. همچنین نکته قابل‌توجه اینکه عمان پایگاه خوبی برای صادرات مجدد کالا به‌شمار می‌رود و می‌توانیم از طریق عمان به کشورهایی که دسترسی نداریم کالا صادر کنیم.

حجم واردات ایران از عمان در سال ۱۴۰۱ نیز نسبت به سال ۱۴۰۰ رشد ۲۹ درصدی را نشان می‌دهد. واردات ایران از عمان در سال گذشته ۹۴۲ میلیون و ۲۰۲ هزار و ۴۵۸ کیلوگرم به ارزش ۸۰۰ میلیون دلار بوده است. در مجموع حجم مراودات تجاری دو کشور در سال ۱۴۰۱، رشد ۴۱ درصدی داشته است. مجموع مبادلات تجاری دو کشور در سال ۱۴۰۱ معادل ۱.۸۸۷ میلیارد دلار بوده است. در مجموع صادرات ایران به عمان در سال ۱۴۰۱ رشد بیشتری را نسبت به واردات تجربه کرد، زیرا طبق جداول گمرک، در ۱۲ ماهه سال گذشته بیش از ۳ میلیون و ۳۴۲ هزار تن کالای ایرانی در قالب ۶۴۵ کد تعرفه مختلف به عمان صادر شده که ارزشی بیش از ۲۹ هزار و ۷۷۰ میلیارد و ۹۹۰ میلیون تومان معادل یک میلیارد و ۸۷ میلیون و ۲۱۹ هزار و ۲۵۶ دلار داشته است. این اعداد و ارقام رشد ۴۵ درصدی را از نظر وزنی، ۷۸ درصدی را از نظر ارزش ریالی و افزایش ۵۲ درصدی را از نظر ارزش دلاری نسبت به صادرات ایران به عمان در سال ۱۴۰۰ نشان می‌دهد. این روند صعودی عمان را از شریک دهم به هشتمین مشتری کالای ایرانی تبدیل کرده است.

آخرین اظهارنظرها درباره روابط ایران و عمان

اردیبهشت ۱۴۰۲: غلامحسین شافعی، رئیس اتاق بازرگانی ایران گفت باتوجه به رشد تبادلات تجاری بین ایران و عمان، امکان رسیدن به سطح تجارت ۳ میلیارد دلاری در بازه زمانی کوتاه‌مدت میان دو کشور وجود دارد. شهریور ۱۴۰۲: وزیر صنعت، معدن و تجارت ایران در راستای توسعه همکاری‌‌‌های تجاری و اقتصادی با عمان، راهی این کشور شد. آذر ۱۴۰۲: مهدی ضیغمی، رئیس کل سازمان توسعه تجارت از عزم دو کشور ایران و عمان برای افزایش حجم روابط تجاری و آغاز مذاکرات برای امضای موافقتنامه تجارت ترجیحی در آینده نزدیک خبر داد. تجارت ترجیحی شکلی از مبادله تجاری است که در آن دو کشور با یکدیگر توافق می‌کنند که به‌منظور تسهیل مراودات تجاری و عملیات صادرات و واردات، تعرفه برخی از کالاها را پایین بیاورند. هدف از انعقاد موافقتنامه‌های تجارت ترجیحی، رفع موانع تجاری بین کشورها به‌ویژه کالاهای دارای تعرفه‌های بالا است. آذر ۱۴۰۲: بابک احمدی، رئیس ایدرو گفت: آماده همکاری و مشارکت با سرمایه‌گذاران عمانی در پروژه‌های مشترک هستیم.

عمان راهی برای صادرات مجدد کالا

جمال رازقی جهرمی، رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و عمان درباره تجارت ایران و عمان به صمت گفت: حجم تجارت ایران و عمان باوجود رشد چشمگیر، در مقایسه با تجارت با امارات بسیار ناچیز است. در نتیجه برای افزایش مراودات باتوجه به ظرفیت‌های موجود، باید گام‌های بزرگی برداشت. البته جلسات بسیاری بین مسئولان دو کشور در اتاق مشترک ایران و عمان و کشور عمان برگزار و رایزنی‌هایی توسط دولت ایران و عمان انجام شده است. در نتیجه این توافقات می‌توانیم به‌صورت تصاعدی حجم تجارت خارجی خود را افزایش دهیم.

وی در تشریح حجم تجارت ایران و عمان اظهار کرد: سال گذشته حدود یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار با عمان تجارت داشتیم و پیش‌بینی ما این است که در سال ۱۴۰۲ به یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار تا ۲ میلیارد دلار برسیم، زیرا باتوجه به تصمیمات اتخاذ شده، دو طرف سعی بر افزایش روابط دارند و امیدواریم با سفر وزیر صمت و هیات همراه به عمان و توافقات صورت گرفته گام‌های بزرگی برای افزایش حجم تجارت خارجی با این کشور برداریم.

رازقی با اشاره به هدف‌گذاری ۳ میلیارد دلاری برای تجارت ایران و عمان بیان کرد: هدف‌گذاری حجم مبادلات تجاری بین دو کشور به سطح ۳ میلیارد دلار، بسیارکم است و باتوجه به ظرفیت‌های موجود، این رقم باید به ۲۵ میلیارد دلار برسد.

مزیت‌ها چیست؟

رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و عمان با بیان مزیت‌های تجارت با عمان، افزود: بازار عمان برای ایران بزرگ نیست و تجارت با عمان کاملا مجزا از جمعیت این کشور است، زیرا عمان قراردادهایی را با ۱۶ کشور عربی-افریقایی، امریکا، اروپا و سنگاپور امضا کرده که می‌توانیم با تعرفه گمرکی صفر کالاهای‌مان را به این کشورها صادر کنیم. اگر ۳۵ درصد تولید را در مناطق آزاد عمان انجام دهیم، می‌توانیم از طریق عمان صادرات مجدد داشته باشیم. متاسفانه به‌دلیل تحریم‌ها برخی از کشورها کالاهای ما را خریداری نمی‌کنند و برخی دیگر رابطه سیاسی خوبی با ما ندارند. همچنین کشورهایی هستند که رابطه سیاسی و اقتصادی خوبی با ما دارند، اما امکان نقل و انتقال پول با این کشورها وجود ندارد. در نتیجه با صادرات مجدد از عمان می‌توان به این کشورها کالا صادر کرد. در کل عمان را نباید بازاری برای صادرات کالاهای مصرفی تصور کرد، بلکه مزیت اصلی این کشور برای ما صادرات مجدد کالا است.

وی درباره آغاز تجارت ترجیحی با عمان گفت: طرف عمانی آمادگی خود را در زمینه تجارت ترجیحی با ایران اعلام کرده، اما ازسوی ایران در پیگیری این مزیت کمی تعلل وجود دارد که امیدواریم هر چه سریع‌تر این نقص برطرف شود.

تولید مشترک با عمان

رازقی درباره توافقات ایران و عمان برای آغاز تولید مشترک گفت: براساس توافقات صورت‌گرفته، قرار است تعدادی از تولیدکنندگان ایرانی، عملیات تکمیلی تولید محصولات خود، یعنی حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد را در عمان انجام دهند و کالا را به‌عنوان یک کالای عمانی از این کشور صادر کنند.

آینده تجارت ایران و عمان

رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و عمان در پیش‌بینی آینده تجارت ایران و عمان بیان کرد: آینده تجارت ایران و عمان را روشن می‌بینم و هدف‌گذاری ۳ میلیارد دلاری در آینده‌ای نزدیک محقق خواهد شد، اما در کل هدف‌گذاری اصلی برای تجارت ایران و عمان باید حدود ۲۵ میلیارد دلار باشد.

عمان پلی میان ایران و سایر کشورها

میرجواد میرگلوی بیات، کارشناس ارشد مسائل عمان درباره تجارت ایران و عمان به صمت گفت: باید دید انتظار ایران از عمان چیست؟ عمان کشوری با ۵ میلیون نفر جمعیت است که سالانه ۳ میلیون گردشگر به‌طور میانگین یک هفته در این کشور اقامت دارند که همین مورد بازار مصرفی خوبی برای ایران ایجاد می‌کند. همچنین تولید در این کشور ضعیف و نیازمند واردات بسیاری از اقلام است که از کشورهای دوردست مانند برزیل و شرق آسیا وارد می‌شود، اما ایران با افزایش مراودات می‌تواند جایگزین این کشورها شود. وی با اشاره به هدف‌گذاری ۳ میلیارد دلاری برای تجارت ایران و عمان بیان کرد: هدف‌ تجارت ۳ میلیارد دلاری ایران و عمان در بازه زمانی ۵ ساله قابل‌تحقق‌ است، زیرا میزان مبادلات تجاری ایران و عمان در سال ۱۴۰۱ به یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار رسیده است. همچنین باتوجه به رابطه سیاسی، موقعیت جغرافیایی و فرهنگی خوبی که میان دو کشور برقرار است، می‌توان به تحقق این هدف امیدوار بود. میرگلوی بیات در بیان راهکارهایی برای افزایش تجارت با عمان افزود: عمانی‌ها به‌دلیل اشتراکات زیاد با ایرانی‌ها علاقه بسیاری به فعالیت‌ در کشورهای هم دارند. در دو سال اخیر نیز ارتباطات خوبی میان سران، معاونان و وزراء دو کشور برقرار شده، اما باید سفارت ایران در عمان تقویت شود و نیروهای اقتصادی بیشتری را در آن مستقر کنیم. البته نباید این نکته را فراموش کرد که تمایل این کشور برای مراودات با ایران به‌دلیل ارائه محصول باکیفیت با نرخ مناسب و رفتار حرفه‌ای است که در صورت از بین رفتن هر یک از آنها عمان به‌راحتی سراغ سایر کشورها خواهد رفت.

مزیت‌های افزایش ارتباط ایران و عمان

این کارشناس ارشد مسائل عمان با اشاره به مزیت‌های افزایش ارتباط ایران و عمان بیان کرد: به‌دلیل درآمد سرانه بالا در عمان که حدود ۱۷ هزار دلار است و رواج مصرف، این بازار برای ایران مناسب است، زیرا جمعیت ۵ میلیون نفری این کشور به مواد خوراکی، مصالح ساختمانی، خدمات آموزشی و پوشاک نیاز دارند. از سوی دیگر به‌دلیل تحریم‌های موجود امکان تجارت و انتقال پول با بسیاری از کشورها فراهم نیست که استفاده از ظرفیت‌های عمان در این زمینه می‌تواند گزینه مناسبی برای افزایش مراودات باشد. در واقع عمان راهی برای دور زدن تحریم‌ها است. همچنین عمان براساس مذاکرات صورت گرفته برخی از منابع بلوکه‌شده ایران را در اختیار گرفته و به واردات کالاهای اساسی و ضروری ما کمک می‌کند.

وی در ادامه افزود: عمان پلی میان ایران و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و کشورهای شرق افریقا است و بنادر عمان با کشورهای بسیاری ارتباط مستقیم دارد. از سوی دیگر عمان با ۲۷ کشور دنیا تعرفه گمرکی خود برقرار کرده و طبق توافقات صورت گرفته، ایرانی‌ها می‌توانند ۳۰ درصد پایانی فرآوری محصولات خود را در این کشور انجام دهند و محصول نهایی را به‌عنوان ساخت عمان با تعرفه صفر به کشورهای مختلف از اروپا تا شرق آسیا صادر کنند که این امتیاز مثبتی است. البته این توافق جدی نیست و می‌توان در حد بسته‌بندی کالا روی آن حساب کرد. میرگلوی بیات با بیان اینکه امکان ایجاد حساب ارزی در این کشور وجود ندارد، ادامه داد: یکی از موانع موجود مربوط به جابه‌جایی پول در صرافی‌ها است که به‌دلیل نبود صرافی‌های قانونی ایران در عمان، تجار با مشکلات بسیاری روبه‌رو هستند.

امارات، بزرگ‌ترین شریک تجاری عمان

این کارشناس ارشد مسائل عمان ضمن تاکید بر استقبال عمان از افزایش مراودات با ایران، گفت: امارات بزرگ‌ترین شریک تجاری عمان با ۱۵ میلیارد دلار مبادلات غیرنفتی است، اما عمان از وابستگی وارداتی و صادراتی به امارات ناراضی و به‌دنبال کاهش مراودات با امارات است. در مقابل ایران نیز به‌دلیل وابستگی بیش از اندازه به صرافی‌ها و لجستیک امارات باید در بسیاری از چالش‌ها با امارات، کنار بیاید که عمان می‌تواند تا حدودی این تنگنا را برای ما رفع کند. هرچند وضعیت بنادر عمان قابل‌رقابت با جبل‌علی نیست، اما با سرمایه‌گذاری و تلاش برای توسعه آنها می‌توان از مزیت‌های آن بهره‌مند شد. در واقع عمان را باید یک کشور دوست در نظر گرفت و برای تقویت ارتباط با این کشور تلاش کرد.

سخن پایانی

در بررسی کم‌وکیف تجارت ایران با کشورهای همسایه این‌بار به سراغ «عمان» رفتیم تا باتوجه به توافقات اخیر، مزیت‌های افزایش مراودات با این کشور را بررسی کنیم. در این گزارش این نتیجه حاصل شد که عمان بازار مهمی برای ایران در میان کشورهای همسایه است. کشوری با جمعیت کم و ظرفیتی زیاد که می‌تواند پل ارتباطی میان ایران و بسیاری از کشورها باشد. همچنین تجارت عمان با کشورهای افریقایی از سابقه طولانی برخوردار است و ما از طریق تجار عمانی می‌توانیم به بازار افریقا دسترسی داشته باشیم. از سوی دیگر ثبت شرکت در عمان کار ساده‌ای است و نیاز به مسیر اداری پیچیده ندارد. همچنین توافقنامه‌های گمرکی ویژه‌ای بین عمان و برخی از کشورها امضا شده که براساس آن تعرفه گمرکی بین عمان و این کشورها صفر است. در نتیجه از عمان می‌توان به‌عنوان راهی برای ورود ارزان‌تر کالاهای ایرانی به کشورها استفاده کرد و شاهد نفوذ کالاهای کشور در بازارهای جهانی بود. همچنین به‌عقیده برخی از کارشناسان افزایش روابط با عمان می‌تواند وابستگی ایران و عمان به امارات را کاهش دهد که این مزیتی برای هر دو کشور است.