براساس قانون هدفمندی یارانه‌ها که در سال ۱۳۸۹ اجرایی شد، قرار بود طی 5 سال به‌تدریج نرخ حامل‌های انرژی همچون آب افزایش پیدا کند و به سطح واقعی خود برسد که باید این کار تا سال ۱۳۹۴ اجرایی و قیمت‌ها به‌صورت غیریارانه‌ای و واقعی به مردم عرضه می‌شد. این قانون اجرایی نشد؛ تا اینکه اسفند سال گذشته آیین‌نامه اجرایی بند «ی» تبصره ۸ قانون بودجه با هدف اصلاح تعرفه‌های آب به‌منظور مدیریت بهینه مصرف و تشویق به رعایت الگوی مصرف آب ابلاغ شد. طبق این مصوبه مقرر شد با شروع سال ۱۴۰۱ بهای آب مصرفی در بخش خانگی با تعرفه‌های جدید محاسبه شود.

نحوه محاسبه تعرفه آب پرمصرف‌ها

در راستای اجرای مصوبه ۱۷ اسفند ۱۴۰۰ هیات وزیران (ابلاغ آیین‌نامه اجرایی بند ی تبصره ۸ قانون بودجه سال ۱۴۰۰) مشترکان آب که بیشتر از الگوی مصوب مصرف آب داشته باشند، به‌صورت پلکانی مشمول اصلاح تعرفه متناسب با مصرف می‌شوند و تعرفه مشترکانی که نسبت به رعایت الگوی مصرف آب اقدام کنند، مشمول هیچ گونه تغییری نشده و این دسته از نرخ‌های یارانه‌ای برخوردار می‌شوند. نرخ‌های اصلاحی پلکانی مشترکان بالای الگوی مصرف به‌نحوی است که یارانه پرداختی به مشترکان خوش‌مصرف را جبران می‌کند. طبق اعلام شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور، ۵۴ درصد مشترکان شهرها در حال ‌حاضر الگوی مصرف را رعایت می‌کنند و مشمول هیچ گونه تغییر قیمتی نخواهند شد، حدود ۴۰ درصد مشترکان تا 2 برابر الگو مصرف دارند و ۶ درصد مشترکان بدمصرف هستند که بیش از 2 برابر الگو مصرف دارند که پیش‌بینی می‌شود با اعمال تعرفه‌های پلکانی مصرف آنها مدیریت شود و به سمت رعایت الگو حرکت کنند. همچنین طبق مصوبه مذکور مشترکان تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی (ره) و سازمان بهزیستی در صورت مصرف تا یک‌سوم الگو از پرداخت آب‌بها معاف هستند. الگوی مصرف در استان‌های مختلف و براساس شرایط آب‌وهوایی و محیطی و جمعیت خانوار متفاوت بوده و مطابق مصوبه مذکور وزارت نیرو موظف شده الگوی مصرف را براساس تعداد نفرات هر خانوار تعیین کند.

اصلاح نرخ آب با هدف مدیریت مصرف از ابتدای امسال اجرایی شده است. براساس آیین‌نامه اجرایی بند «ی» تبصره ۸ قانون بودجه، مشترکانی که الگوی مصرف را رعایت کنند، مشمول هیچ افزایش تعرفه‌ای نیستند. همچنین مشترکانی که تا ۱.۵ برابر، ۲ برابر، ۳ برابر، ۴ برابر و بالاتر از ۴ برابر الگو به مصرف آب بپردازند، به ترتیب با ضریب نیم، ۰.۷۵، ۱.۵، ۳ و ۵ برابر نسبت به نرخ غیریارانه‌ای آب مشمول پرداخت نرخ آب شده که این هزینه به‌صورت پلکانی (نسبت به مازاد) محاسبه و دریافت خواهد شد. با این همه بسیاری معتقدند نرخ آب در ایران پایین‌تر از سایر کشورهای جهان است.

در دانمارک مشترکان باید برای هر مترمکعب آب ۲۷ هزار و ۶۰۰ تومان پرداخت کنند. همچنین در استرالیا نرخ هر مترمکعب آب ۲۴ هزار و ۸۰۰ تومان، در آلمان ۲۴ هزار تومان و در امریکا ۲۳هزار و ۶۰۰ تومان است.

بر این اساس اگر میانگین نرخ آب در این کشورهای توسعه‌یافته را ۲۵ هزار تومان در نظر بگیریم، بالغ بر ۵۵ برابر گران‌تر از نرخ آب در ایران است. همچنین در کشور هلند برای هر مترمکعب آب ۱۹ هزار و ۸۰۰ تومان، در بریتانیا ۱۴ هزار و ۲۰۰ تومان و در امارات نیز ۹۲۰۰ تومان از هر مشترک گرفته می‌شود که در قیاس با هزینه‌های دریافتی در ایران فاصله بسیار زیاد است.

باوجود هشدارهای جهانی برای بحران موجودی این مایع حیاتی، کشورهایی نیز هستند که بیشترین آمار مصرف آب را در بخش صنعت و استفاده خانگی به خود اختصاص می‌دهند. هشدارهای جدی کم‌آبی باید مردم جهان را حساس کند تا با احساس مسئولیت بیشتری از منابع آب شیرین استفاده کنند. البته برخی کشورها همچون عربستان و مصر با قیمت‌های پایین‌تری هر مترمکعب آب را به فروش می‌رسانند، به‌طوری که در عربستان هر مترمکعب آب با قیمت ۱۱۲ تومان به‌دست مصرف‌کننده می‌رسد.

چین

طبق آمار، مردم چین سالانه هزار و ۳۷۰ تریلیون لیتر آب مصرف می‌کنند که آنها را در لیست کشورهایی با بیشترین مصرف آب در جهان قرار می‌دهد. در شهر پکن، پایتخت چین در سال ۲۰۱۶، حدود ۱۷۳ هزار لیتر آب به ازای هر نفر مصرف شد.

در سال ۲۰۱۵، دولت چین یک برنامه بلندمدت به نام Water ten تصویب کرد که طبق آن باید شهروندان در سال‌های آینده میزان قابل‌توجهی از آب مصرفی خود را کاهش دهند. این کشور متعهد شد تا سال ۲۰۲۰ میزان مصرف خود را به ۶۷۰ میلیارد لیتر آب در سال کاهش دهد.

موضوع قابل‌توجه دیگر اینکه بیش از ۸۰ درصد منابع آبی چین در جنوب آن واقع شده، اما مناطق شمالی این کشور وضعیت چندان مساعدی ندارند؛ بنابراین برای تامین آب مصرفی و کشاورزی مناطق شمالی از جمله پایتخت این کشور، بزرگ‌ترین طرح انتقال آب جهان به طول ۱۲۷۶ کیلومتر اجرا شد. بهره‌برداری از این طرح، نقش موثری در تامین آب موردنیاز صنایع، کشاورزی، کشتیرانی و همچنین آب مصرفی روزمره مردم داشت.

امریکا

اکنون چندین دهه است که ایالات متحده امریکا، یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان آب در جهان بوده است. جمعیت ۳۰۰ میلیون نفری این کشور به‌طور متوسط سالانه حدود ۸۱۷ میلیارد لیتر آب مصرف می‌کند. در ایالت‌هایی مانند کالیفرنیا و تگزاس اغلب این مایع حیاتی برای آبیاری زمین‌های کشاورزی مصرف می‌شود، زیرا خشکسالی‌های زیاد این مناطق، بخش قابل‌توجهی از محصول را از بین می‌برد. در سواحل شرقی صنعتی این کشور نیز عمدتا از آب برای تولید برق و گرما استفاده می‌شود.

نیوزلند

نیوزلند، لقب سومین کشور پرمصرف آب را در جهان به خود اختصاص داده است. با افزایش پیشرفت‌های صنعتی و استفاده از آب برای تولید، مصرف این مایع حیاتی در نیوزلند افزایش یافته است. مردم این کشور روزانه حدود ۲۲۷ لیتر آب مصرف می‌کنند که این میزان، 4 برابر میانگین توصیه‌شده است.

تقریبا ۷۰ درصد آب مصرفی این کشور مربوط به بهداشت شخصی و حدود ۲۰ درصد آن مربوط به آشپزخانه و شستن لباس است. باوجود منابع آبی قابل‌توجه در کشور نیوزلند، به‌دلیل شرایط زیست‌محیطی، کاهش باران، گرم شدن هوا و آلوده شدن منابع آب شیرین، به‌تازگی تامین آب باکیفیت در این کشور سخت شده است.

روسیه

در روسیه به‌طور متوسط سالانه ۲۶۸ میلیارد لیتر آب مصرف می‌شود. در سال ۲۰۱۷ مصرف آب بطری در این کشور افزایش پیدا کرد، زیرا کیفیت آب در بسیاری از نقاط بسیار پایین بود. گرچه یک‌پنجم منابع آب شیرین کره زمین در روسیه قرار دارد، اما توزیع یکنواخت آب سالم در این کشور مشکل‌ است. تحقیقات نشان می‌دهد ساکنان مناطق قطب شمال، سیبری و شرق دور، روزانه بین ۱۲۵ تا ۳۴۰ لیتر آب مصرف می‌کنند که اغلب نیز آلوده است.

سخن پایانی

در برخی کشورهای جهان که دچار محدودیت منابع آب نیستند هم نرخ آب شرب چندین برابر ایران است؛ به‌طوری که هر شهروند دانمارکی برای خرید یک مترمکعب آب باید ۲۷ هزار و ۶۰۰ تومان پرداخت کند که این رقم برمبنای قیمت دلار در چند وقت اخیر نیست. به‌علاوه اینکه کشورهای چین، امریکا، نیوزلند، برزیل و روسیه به‌ترتیب لقب 5 کشور پرمصرف آب را در جهان به خود اختصاص داده‌اند؛ بنابراین توجه به مدیریت مصرف آب باید در صدر برنامه‌های تمام کشورهای جهان قرار گیرد.