همزمان با سفر هومن رازدار، مدیرعامل شرکت سهامی نمایشگاه‌های بین‌المللی کشورمان به روسیه و در دیدار با مدیرعامل مجموعه نمایشگاه‌های بین‌المللی اکسپوسنتر مسکو، نخستین تفاهمنامه در حوزه صنعت نمایشگاهی بین ایران و روسیه به امضا رسید تا هر دو کشور بتوانند توانمندی‌ها و ظرفیت‌های اقتصادی یکدیگر را بهتر معرفی کنند. در این دیدار و پس از عقد تفاهمنامه همکاری، الکسی ویالکین، مدیرعامل اکسپوسنتر مسکو گفت: براساس این تفاهمنامه، از این به بعد شاهد حضور پررنگ شرکت‌های ایرانی در مجموعه اکسپوسنتر روسیه خواهیم بود. وی با اشاره به دیگر بند‌های این تفاهمنامه افزود: همچنین در زمینه سرمایه‌گذاری مشترک و عرضه محصولات دانش‌بنیان و نوآورانه، توافقات خوبی به‌دست آمد.

روند مبادلات تجاری با همسایه شمالی
روسیه هم‌اکنون سالانه ۲۷۰ میلیارد دلار واردات دارد و ایران می‌تواند با تلاش و برنامه‌ریزی و صادرات کالا‌های باکیفیت، بخشی از بازار روسیه را به خود اختصاص دهد. آمار‌ها نشان می‌دهد صادرات ایران به روسیه از حدود ۶۳ میلیون دلار در سال ۲۰۰۳، به ۴۰۱ میلیون دلار در سال ۲۰۰۸ رسیده است. اما از سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۹ صادرات ایران به روسیه رشدی قابل‌توجه نداشته و تقریبا مسیر ثابتی را طی کرده و بین اعداد ۲۷۰ تا ۵۰۰ میلیون دلار در نوسان بوده است. براساس اعلام گمرک روسیه، رشد صادرات ایران به روسیه در سال ۲۰۲۰ به حدود ۸۰۰ میلیون دلار رسید که در مقایسه با سال قبل از آن حدود ۱۰۵ درصد افزایش نشان می‌دهد و این میزان افزایش صادرات در تاریخ روابط تجاری دو کشور بی‌سابقه بوده است. با این حال، کارشناسان معتقدند به علت بزرگی اقتصاد روسیه این رقم برای کشور ایران بسیار ناچیز است.
در طول سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۰، صادرات ایران به روسیه از ۴۰۰ میلیون دلار به ۸۰۰ میلیون دلار رسید و تقریبا دو برابر شد و صادرات روسیه به ایران از تقریبا ۱.۲ میلیارد دلار به بیش از ۱.۴ میلیارد دلار افزایش یافت. در سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۱۹، ایالات متحده، اتحادیه اروپا و سایر کشورها و سازمان‌های چندجانبه تحریم‌ها را علیه روسیه به‌دلیل نقش آن در جنگ روسیه و اوکراین (که فوریه ۲۰۱۴ آغاز شد) و سایر فعالیت‌های بدخواهانه، تشدید کردند.
همزمان با سفر هومن رازدار، مدیرعامل شرکت سهامی نمایشگاه‌های بین‌المللی کشورمان به روسیه و در دیدار با مدیرعامل مجموعه نمایشگاه‌های بین‌المللی اکسپوسنتر مسکو، نخستین تفاهمنامه در حوزه صنعت نمایشگاهی بین ایران و روسیه به امضا رسید تا هر دو کشور بتوانند توانمندی‌ها و ظرفیت‌های اقتصادی یکدیگر را بهتر معرفی کنند.
به گزارش گسترش‌نیوز، هومن رازدار، مدیرعامل شرکت سهامی نمایشگاه‌های بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران این تفاهمنامه را نخستین و مهم‌ترین تفاهمنامه بین شرکت سهامی نمایشگاه‌های بین‌المللی ایران و مجموعه اکسپوسنتر مسکو خواند و تاکید کرد: اکسپوسنتر مسکو و شرکت سهامی نمایشگاه‌های بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران، مهم‌ترین متولیان نمایشگاهی منطقه هستند.
این مقام مسئول با اشاره به نقش و اهمیت مجموعه‌های نمایشگاهی دو کشور در معرفی ظرفیت‌ها و توانمندی‌های متقابل، افزود: تبادل و تهاتر فضای نمایشگاهی و همکاری‌های منسجم، مهم‌ترین موضوعات تفاهم شده که به‌زودی اجرایی خواهد شد. به گزارش صمت این تفاهمنامه در حالی منعقد شد که توسعه همکاری تجاری بین این دو همسایه شمالی در دستور کار قرار دارد.

برگزاری همایش بزرگ تجاری ایران و روسیه
در همین حال، پنجشنبه ۱۸ فروردین نیز همایش بزرگ تجاری ایران و روسیه با حضور نمایندگان بیش از ۳۵۰ شرکت ایرانی و روسی در سالن همایش‌های اتاق بازرگانی و صنعت روسیه برگزار شد.
در این همایش، کاظم جلالی سفیر جمهوری اسلامی ایران در مسکو، علیرضا پیمان‌پاک رئیس کل سازمان توسعه تجارت و سرگئی کاتیرین رئیس اتاق بازرگانی و صنعت فدراسیون روسیه، درباره ظرفیت‌های همکاری‌های اقتصادی و تجاری بین ایران و روسیه به‌ویژه در شرایط کنونی به سخنرانی پرداختند. در ادامه این همایش، نمایندگان ۷۰ شرکت ایرانی و ۳۰۰ شرکت روسی در ۹ بخش گوناگون از جمله، صنعت، فناوری، پتروشیمی، دارو، صنایع غذایی و... به صورت رودررو با یکدیگر جلسات تجاری برگزار کرده و به مذاکره پرداختند. براساس برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده، هفته گذشته نیز روسیه میزبان هیات ۷۰ نفری ایرانی بود که ۵۳ نفر آنها را بخش خصوصی تشکیل می‌داد. این هیات از حوزه‌های گوناگون همچون سیمان، آبزیان، صنایع غذایی، صنعت کیف و کفش، پوشاک، تجهیزات پزشکی، دارویی، دانش‌بنیان و... تشکیل شده بود.

موانع و فرصت‌های توسعه همکاری
با وجود همکاری‌های روزافزون سیاسی، امنیتی و دفاعی تهران-مسکو، این سوال مطرح شده که چرا روابط اقتصادی ایران-روسیه با وجود ظرفیت‌های عظیم دو کشور، در سطح مطلوبی نیست و چه موانعی سد راه توسعه بیشتر این روابط است؟ سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه معتقد است با وجود توسعه همکاری‌های دوجانبه اما تحریم‌ها به ساختار مناسبات اقتصادی ضربه زده است.
براساس تحلیلی که روی خروجی خبرگزاری ایرنا قرار گرفته، ‌ایران برای گسترش مراودات اقتصادی با روسیه پیش‌نویس قراردادی ۲۰ سال‌های تهیه کرده که ابعاد سیاسی و امنیتی را نیز در بر می‌گیرد. ایران و روسیه به‌عنوان دو اقتصاد کلان اوراسیا، ظرفیت‌های بزرگی برای همکاری‌های اقتصادی دارند. در صورت گسترش همکاری‌های اقتصادی دو کشور قادرند در حوزه‌های علمی و تکنولوژیکی، صنعتی، ماشین‌آلات سنگین، نیروگاه‌سازی، مدرن‌سازی سیستم راه آهن و ساخت واگن‌های پیشرفته و نیز در مباحث انرژی و اکتشاف منابع زیرزمینی همچون معادن همکاری کنند. در شرایط تحریم ایران و روسیه از سوی کشور‌های غربی، همکاری‌های دو کشور اهمیت چندبرابری می‌یابد و باید در عرصه‌های گوناگون هم‌افزایی شود.
در همین حال فدراسیون روسیه اراده جدی برای گسترش بیش از پیش روابط با جمهوری اسلامی ایران دارد. این فرصتی برای توسعه تجارت و بازرگانی ایران و همین‌طور جذب سرمایه‌گذاری خارجی به‌شمار می‌رود. روابط گسترده اقتصادی ایران با روسیه تحریم‌های امریکا را بیش از پیش کم‌اثر خواهد کرد. رشد ۱۰۵ درصدی صادرات ایران به روسیه در سال میلادی ۲۰۲۰ موید این ادعاست. روسیه واردکننده بسیاری از کالا و محصولات دیگر از جمله، میوه، تره‌بار و خشکبار است و از این منظر در روسیه، ظرفیت‌های خوبی برای صادرات ایران وجود دارد. همچنین ایجاد خط ارتباطی برای انتقال کالا از مسیر ایران و روسیه به اروپا یکی دیگر از دلایل ضرورت گسترش روابط اقتصادی بین ایران و روسیه به‌شمار می‌رود.

موانع تجاری کدامند؟
کاظم جلالی، سفیر جمهوری اسلامی ایران در فدراسیون روسیه اعلام کرد: با برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده توسط مدیریت کشور روند تجارت بین تهران و مسکو روند صعودی به خود گرفته و در سال ۲۰۲۱ هم رکورد جدیدی در صادرات ایران شکل گرفت.
جلالی در گفت‌وگو با ایرنا در مسکو با بیان اینکه روند تجارت بین ایران و روسیه شتاب بسیار خوبی گرفته، تصریح کرد: در حالی که در سال ۲۰۱۹ فقط ۳۹۴ میلیون دلار صادرات محصولات ایرانی به روسیه داشتیم، این رقم با افزایش حدود ۱۰۵ درصدی در سال ۲۰۲۰ به ۸۰۵ میلیون دلار و بر اساس آمار گمرک روسیه در سال ۲۰۲۱ به حدود یک میلیارد دلار رسید.
جلالی همچنین با بیان اینکه برخی کالاهای کشور ما هم به خاطر ناهماهنگی‌های گمرکی بین ایران و روسیه از برخی کشورهای دیگر اوراسیا وارد این کشور می‌شود، گفت: این مقدار کالاها هم رقم بالایی است که وارد آمار گمرک روسیه نمی‌شود و به‌دنبال رفع موانع موجود هستیم تا به‌طور مستقیم وارد این کشور شوند.
رستم ژیگانشین، نماینده بازرگانی فدراسیون روسیه در ایران نیز اعلام کرد؛ حجم تجارت با جمهوری اسلامی ایران در سال ۲۰۲۱ یک رکورد تاریخی ثبت کرد و به حدود ۴ میلیارد دلار رسید. نماینده بازرگانی فدراسیون روسیه در ایران در گفت‌وگو با رسانه روسی، تصریح کرد: در ۱۱ ماهه سال ۲۰۲۱ تجارت روسیه با ایران با افزایش ۸۹.۴ درصدی نسبت به مدت مشابه سال ماقبل از آن به ۳ میلیارد و ۷۸۵ میلیون دلار رسید که تا پایان سال ۲۰۲۲ می‌تواند به ۴ میلیارد دلار برسد.
وی اعلام کرد حجم مبادلات تجاری روسیه و ایران در سال ۲۰۲۱ به میزان ۴ میلیارد دلار بود که یک رکورد تاریخی است. به‌گفته این نماینده بازرگانی، تقریبا ۸۰ درصد تجارت بین دو کشور را محصولات کشاورزی مانند غلات و دانه‌های روغنی سبزیجات، میوه‌جات، خشکبار و آجیل تشکیل می‌دهد. ژیگانشین خاطرنشان کرد: تعدادی از پروژه‌های تجاری بین دو کشور نیز در بخش انرژی در حال اجرا هستند که در سال ۲۰۲۱ شدت یافته‌اند. نماینده تجاری روسیه افزود: بسیاری از شرکت‌های ایرانی و روسی محصولات خود را از طریق کشورهای واسطه مانند ترکیه، امارات، جمهوری آذربایجان و سایر کشورها به تهران و مسکو عرضه می‌کنند. مثلا یک شرکت روسی از طریق یک واسطه ترکیه محصولات خود را به مسکو عرضه می‌کند و برعکس از تهران به مسکو. وی گفت: گفت: طبیعتا این نوع تجارت غیرمستقیم در آمار سرویس گمرک بین ایران و روسیه لحاظ نشده است. به‌گفته ژیگانشین، حجم واقعی تجارت بین کشورها به‌طور قابل‌توجهی از شاخص‌های رسمی خدمات گمرکی فراتر رفته است. وی گفت: ما برآوردهای کارشناسی داشتیم مبنی بر اینکه تا پایان سال ۲۰۲۰ تجارت واقعی با ایران به ۱۰ میلیارد دلار می‌رسد. نماینده بازرگانی فدراسیون روسیه در ایران خاطرنشان کرد: تحریم‌های امریکا علیه سیستم بانکی ایران همچنان یکی از ترمزهای کلیدی توسعه تجارت روسیه و ایران است، اگرچه بسیاری از شرکت‌ها یاد گرفته‌اند که از این مانع عبور کنند. او گفت: مشکلات لجستیکی از جمله مشکلات در مرز ایران و جمهوری آذربایجان وجود دارد؛ بنابراین، همکاران ایرانی ما شکایت دارند که اغلب در گذرگاه‌های مرزی - هم از ایران به جمهوری آذربایجان و هم در مسیر جمهوری آذربایجان به روسیه - صف‌های طولانی تشکیل می‌شود. این مشکل اغلب نتیجه نقص فنی است. به‌گفته این نماینده بازرگانی، در این راستا هر دو طرف روسی و ایرانی علاقه‌مند به فعال‌سازی این مسیر از طریق دریای خزر هستند. وی افزود: بودجه زیادی برای نوسازی بنادر آستراخان در نظر گرفته شده، برنامه‌هایی برای ساخت کشتی‌های جدید وجود دارد و به همین دلیل می‌توان از مسیرهای ترانزیتی خودداری و کریدور شمال-جنوب را فعال کرد. ژیگانشین خاطرنشان کرد: مشکل اصلی در راه فعال شدن مسیر خزر، نبود کشتی‌های مدرن در دریای خزر است». وی افزود: از طرف ایرانی، ساخت خط آهن در بندر انزلی در حال تکمیل و خط ریلی بندر امیرآباد تکمیل شده است. این نماینده بازرگانی روسیه خاطرنشان کرد: باید خطوط را راه‌اندازی کنیم تا خدمات کشتی به‌طور منظم انجام شود، اکنون تقریبا همه کشتی‌ها برای یک سفر خاص اجاره شده‌اند.

سخن پایانی
براساس موارد یادشده این دو کشور می‌توانند در حوزه تجارت همکاری قوی‌تری با یکدیگر داشته باشند. با این همه به گفته فعالان اقتصادی هنوز هم چند مسئله برای هموارتر کردن این مسیر بر زمین مانده که باید حل شود. نهایی کردن قرارداد ۲۰ ساله ایران و روسیه و گسترش پیوند‌های اقتصادی و تجاری دو کشور، تسریع عملیاتی شدن مبادلات تجاری ایران و روسیه با ارز‌های ملی و امضای توافقنامه تجارت آزاد را با اتحادیه اوراسیا از جمله این موارد است.