با این همه، گمانه‌زنی‌ها بر این است که احتمال دارد تا پایان سال توافقات به نتایجی برسد. در این صورت هر چه به پایان سال نزدیک شویم، تاثیر سیگنال‌های مذاکرات بر بازارها بیشتر خواهد شد. اما خوشبینی به کاهش نرخ دلار تا چقدر می‌تواند منطقی باشد؟

احتمال توافق تا پیش از پایان سال قوت گرفت

عباسعلی حقانی‌نسب، کارشناس اقتصاد در گفت‌وگو باصمت اظهارکرد: چند هفته پیش، معافیت برخی تحریم‌های هسته‌ای ایران، سیگنال مثبتی برای توافق و مذاکرات بود و در ادامه این روند در روزهای گذشته نیز خبر خبرگزاری رویترز امید به توافق تا پیش از سال را بیشتر کرد. 

با توجه به خروج امریکا از مذاکرات، معافیت برخی تحریم‌ها نشان داد ایالات متحده گام‌های نخست برای تمایل به بازگشت پیمان برجام را برداشته است. تاثیر این معافیت تحریمی از این جهت مهم بود که نشان دهد احتمال دستیابی به توافقات تا پیش از پایان امسال وجود دارد. اکنون نیز روند مذاکرات این پیش‌بینی را تقویت می‌کند.

برنامه‌های پس از توافق شفاف‌سازی شود

وی بیان کرد: اگر بر پیش‌بینی‌پذیر بودن اقتصاد تاکید داریم باید درباره برنامه‌های پس از توافق دولت نیز شفاف‌سازی شود. آیا دولت قصد دارد پس از توافقات برجام مثل دولت قبل شروع به ارزپاشی کند؟

این کارشناس اقتصاد با تاکید بر برنامه‌ریزی برای دوران پس از توافق گفت: اگر شفاف‌سازی لازم در این زمینه انجام نشود، ممکن است کاهش نرخ ارز ادامه‌دار نباشد. 

حقانی‌نسب با اشاره به اینکه به ۳ دلیل ممکن است پس از توافقات و بازگشت به برجام، کاهش شدید نرخ ارز را تجربه نکنیم، گفت: حتی اگر توافق هم انجام شود، حدود ۲ سال و نیم دیگر از زمان زمامداری دولت بایدن نمانده است. 

به علاوه اینکه رابرت مالی، نماینده ویژه امریکا در امور ایران ادعا کرده دولت کنونی واشنگتن نمی‌تواند تضمین کند دولت بعدی از توافق احتمالی با ایران در موضوع هسته‌ای خارج نشود؛ بنابراین ایران با یک ریسک سیاسی روبه‌رو است، چراکه اگر جمهوری‌خواهان و امثال ترامپ وارد دولت شوند، ممکن است دوباره از این دور از توافقات هم خارج شوند. زمانی که چنین ریسک سیاسی بالایی وجود دارد، منطق این است که دولت جمهوری اسلامی ایران ذخایر خود را حفظ کند. همچنین توان اقتصادی و ارزی خود را تقویت کرده و مانند دولت قبل ارزپاشی نکند. 

حقانی‌نسب گفت: مسئله دیگر، حجم بالای نقدینگی در کشور است که بیش از ۸۰ درصد این نقدینگی به‌دلیل بحث‌های تورمی منجمد شده است. با توجه به اینکه، بیش از ۸۰ درصد نقدینگی خلق‌شده منجمد شده و از سوی دیگر، بانک‌ها همچنان با رویه غلط خود به خلق نقدینگی ادامه می‌دهند، اجازه داده نمی‌شود، نرخ ارز خیلی کاهشی باشد. وی گفت: سومین موضوع این است که براساس گزارش‌های بانک مرکزی، خروج سرمایه از کشور وجود دارد و اگر نرخ ارز پایین بیاید، واردات افزایش پیدا کرده و خروج ارز تقویت می‌شود. زمانی که نرخ ارز پایین می‌آید، توجیه‌پذیری خرید ارز و هزینه‌کرد خارج از کشور افزایش پیدا می‌کند. در این شرایط، اگر افراد مثلا در گذشته می‌توانستند با سرمایه خود ۱۰۰ هزار دلار ارز بخرند، حال با همان سرمایه توان خرید ۴۰۰ هزار دلار ارز را خواهند داشت و با توجه به ریسک سیاسی خروج امریکا از برجام، پایین آمدن نرخ ارز افراد را به خرید ارز پیش از خروج امریکا از توافق تشویق خواهد کرد.

وی تصریح کرد: این ۳ عامل، شرایط را به‌گونه‌ای رقم می‌زند که در بلندمدت کاهش معناداری در نرخ ارز نداشته باشیم. در این وضعیت، تنها موضوعی که ممکن است به کاهش نرخ ارز کمک کند، ثبات نرخ ارز و سیاست‌گذاری درست دولت در بازار است. همچنین پیاده‌سازی مدیریت نرخ ارز شناور از راهکارهای ایجاد ثبات به‌شمار می‌رود. به این مفهوم که هر سال نرخ ارزی که به ثباتی رسید، متناسب با تورم در آن سال افزایش پیدا کند تا اقتصاد بتواند پیش‌بینی‌پذیر باشد. به‌عنوان مثال، اگر تورم سال دیگر ۲۰ درصد است، نرخ ارز هم ۲۰ درصد افزایش پیدا کند.

تثبیت نرخ دلار در دامنه ۲۵ تا ۲۸ هزار تومان

این کارشناس اقتصاد گفت: با توجه به مولفه‌های ذکر شده پیش‌بینی من این است که امسال نرخ ارز در همین دامنه ۲۵ تا ۲۸ هزار تومان تثبیت شود. سال دیگر نیز با توجه به شرایط تورمی موجود، احتمالا نرخ تورم حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد باشد و به این صورت ۲۰ تا ۲۵ درصد به نرخ ارز اضافه می‌شود.

رفع تحریم، نقطه شروع است

پیمان مولوی، کارشناس اقتصاد در گفت‌وگو باصمت بیان کرد: خبر رویترز در ادامه معافیت برخی تحریم‌های هسته‌ای ایران از سوی امریکا مطمئنا نشانه مثبتی در روند مذاکرات است. به نظر من، طرف ایرانی هم باید گام‌های محکم‌تری براساس منافع ملی بردارد. هرگونه برداشته شدن تحریم‌ها به نفع اقتصاد ایران و مردم است.

این کارشناس اقتصاد با تاکید بر اینکه در حال‌حاضر فشار شدیدی بر اقتصاد، تجارت و تولید ایران وارد شده، گفت: مذاکرات برای رفع تحریم نباید در دعواهای جناحی گم شود. با این وجود، تاثیر همین رفع موقتی تحریم‌ها نیز مثبت است. با این همه، نمی‌توان تاثیر این خبر بر بازار ارز را به‌سادگی تحلیل کرد و پیش‌بینی روشنی داشت که بازار در بلندمدت با چه نوسانی همراه خواهد بود. 

جلوگیری از انحراف بازار

مولوی گفت: متوسط نرخ دلار در ایران از ابتدای امسال ۲۶ تا ۲۷ هزار تومان بود. اگر مذاکرات به نتیجه برسد دلار به کانال ۲۵ هزار تومان می‌رسد اما نمی‌توان انتظار کاهش شدید نرخ ارز را در سال جاری و سال آینده داشت.

وی افزود: براساس مدل‌های علمی‌تحلیلی، نرخ دلار امسال ۲۶ هزار تومان است. زمانی که نوسانان نرخ دلار تا بازه‌های ۲۲ و ۳۰ هزار تومان می‌رسد، در واقع شاهد انحرافات در بازار ارز هستیم.

مولوی با تاکید بر اینکه نرخ دلار باید به صورت نقطه تعادل دیده شود، گفت: در واقع دستیابی به نقطه تعادل دلار مهم است، نه اینکه بازار در کوتاه‌مدت چه روندی را طی می‌کند. چنین نوسانات لحظه‌ای براساس رویکرد رفتاری مردم است. به‌طور مثال، اگر چشم‌انداز اقتصادی مثبت باشد، نرخ دلار تا ۲۲ هزار تومان کاهش پیدا می‌کند و اگر چشم‌انداز منفی شود، نرخ دلار تا ۳۰ هزار تومان هم افزایش پیدا می‌کند. اما این عددها نقطه تعادلی دلار نیست.

پیش‌بینی نرخ دلار در سال آینده

این کارشناس اقتصاد درباره پیش‌بینی نرخ دلار در سال آینده اظهارکرد: براساس مدل‌های PPP که به معنای قدرت خرید است، پیش‌بینی برای نقطه تعادلی دلار در سال آینده حدود ۳۲ هزار تومان است. حال اگر مذاکرات به نتیجه برسد، پول‌های بلوکه‌شده آزاد شود، حتما دولت علاقه‌مند خواهد بود نرخ دلار را در دامنه ۲۶ تا ۲۷ هزار تومان نگه دارد اما باید توجه داشت سال آینده نقطه تعادلی دلار حدود ۳۲ هزار تومان خواهد بود.

شرط کاهش چشمگیر نرخ دلار

وی در پاسخ به این سوال که چرا نمی‌شود به کاهش چشمگیر نرخ دلار امیدوار بود، گفت: در سال ۲۰۱۳ تولید ناخالص داخلی ایران حدود ۶۰۰ میلیارد دلار و نرخ دلار نیز ۲ هزار تومان بود. در حال‌حاضر، تولید ناخالص داخلی ایران حدود ۱۹۰ میلیارد دلار و نرخ دلار ۲۷ هزار تومان است. اگر ۶ تا ۸ سال رشد اقتصادی ۶ درصدی داشته باشیم می‌توان امیدوار بود نرخ دلار در بازه کنونی، یعنی ۲۶ هزار تومان بماند.

وی افزود: قدرت خرید بر ریال در مقابل دلار به رشد اقتصادی و تورم برمی‌گردد. اقتصاد ایران، ۳ سال تورم ۵۰ درصدی را تجربه کرده که پیامدهای آن باید جبران شود. در این صورت می‌توانیم دلار را در دامنه نرخ کنونی نگه داریم. شاید اقتصاد ایران به آن نقطه برنگردد اما اگر نرخ دلار در همین دامنه ۲۶ هزار تومان ثابت بماند، نیازمند رشد اقتصادی مداوم و پایین آوردن تورم به زیر ۱۰ درصد است.

ریزش دلار تا کانال ۲۵ هزار تومان

در این میان، برخی فعالان اقتصادی و کارشناسان معتقدند کاهش نرخ ارز در بازار ادامه‌دار خواهد بود. عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی اتاق بازرگانی ایران در گفت‌وگو با خبرآنلاین گفت: پایان بازی یا راند آخر کاسبان تحریم در حال شکل‌گیری است.

علی شریعتی ضمن بیان این مطلب افزود: همان‌طور که گمانه‌زنی می‌شود، پیش‌بینی رفع تحریم‌ها وجود دارد. اما بازخورد رفع تحریم‌ها در ایران در دو حوزه است؛ یکی کاسبان تحریم هستند که با قاچاق و کمبود در ایران، به سوداگری می‌پردازد و علاقه‌مند نیستند جلوی جهش نرخ دلار گرفته شود.

وی با اشاره به شوک روانی واردشده به بازار ارز، تصریح کرد: خرده سرمایه‌دارها در این فاز وارد بازار می‌شوند و از ترس زیان، به فروش می‌پردازند.

عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران با تاکید بر اینکه به نظر می‌رسد دلار به سمت کاهش نرخ حرکت ‌کند، گفت: در فاز نخست این ارز به کانال ۲۶ هزار تومان رفته و اعلام قطعی برجام، به‌طور موقت دلار را وارد کانال ۲۵ هزار تومان خواهد کرد.

مردم نه خریدار هستند، نه فروشنده

رئیس شورای‌عالی کانون صرافان درباره آخرین وضعیت بازار ارز گفت: در همین دو روز گذشته شاهد افت نرخ دلار در محدوده ۴۰۰ تا ۵۰۰ تومان هستیم. احمد لواسانی با بیان اینکه در حال‌حاضر مردم نه خریدار ارز هستند و نه فروشنده آن، گفت: بازار در یک حالت بینابین قرار دارد و از چند روز گذشته هم شاهد ریزش قیمت‌ها در بازار ارز بوده‌ایم اما طبق تجربه اگر روند مذاکرات و خبرهای خوب به همین شکل ادامه پیدا کند، دلارهای خانگی روانه بازار خواهد شد. لواسانی با اشاره به سیاست‌های بانک مرکزی برای جذب ارز خانگی مردم، افزود: بانک مرکزی دو تصمیم مهم را در دستور کار دارد تا از این طریق از خانگی جذب شبکه بانکی شود و ما منتظر ابلاغ این سیاست‌های جدید ارزی از سوی بانک مرکزی هستیم. لواسانی با اشاره به دو دستورالعمل مهم بانک مرکزی درباره سپرده‌های ارزی، اظهارکرد: یکی از موضوعات بحث حمل و نگهداری اسکناس است. باید برای بیش از ۱۰ هزار دلار، شناسنامه تهیه کنند که در دستورالعمل جدید بانک مرکزی به این موضوع پرداخته شده است. اگر برای بیش از ۱۰ هزار دلار سرمایه خود شناسنامه تهیه نکرده باشند، وقتی بخواهند این میزان ارز را وارد شبکه بانکی کنند با مشکل مواجه خواهند شد. وی افزود: اگر این میزان سرمایه وارد بانک‌ها شود این دغدغه را نخواهند داشت؛ از سوی دیگر با این تمهیدات ورود ارزهای خانگی به شبکه بانکی محاسن و مزیت‌های متعددی هم برای سپرده‌گذار و هم شبکه بانکی دارد.

سخن پایانی

در مجموع کارشناسان بر این باورند که خبرهای مثبت برجام، سیگنال مثبتی بر بازارها دارد اما نباید انتظار کاهش شدید نرخ ارز و تاثیر بسزایی بر دیگر بازارها را داشت. برخی از کارشناس اقتصاد معتقدند حتی اگر تمام تحریم‌ها نیز رفع شود، ۳ عامل تاثیرگذار اجازه کاهش شدید نرخ ارز را نخواهند داد. این گروه، ریسک سیاسی خروج امریکا از برجام، افزایش حجم نقدینگی و خروج سرمایه با پایین آمدن نرخ دلار را به‌عنوان این ۳ عامل می‌دانند. کارشناسان ثبات نرخ ارز و سیاست‌گذاری درست دولت را تنها عامل موثر بر ادامه روند نزولی نرخ ارز در بلندمدت می‌دانند.

برخی دیگر از کارشناسان نیز معتقدند کاهش شدید تولید ناخالص داخلی در ایران اجازه نمی‌دهد نرخ ارز کاهش شدیدی را تجربه کند. به باور این گروه، در صورتی که ایران ۶ تا ۸ سال رشد اقتصادی ۶ درصدی را تجربه کند می‌توان امیدوار بود نرخ دلار نزدیک به نرخ بازه کنونی ثابت بماند.