وضعیت نگران‌کننده صنعت چاپ
صنعت چاپ به‌عنوان یک صنعت استراتژیک که در جهان بسیار موردتوجه است، یکی از شاخص‌ها در بررسی میزان توسعه‌یافتگی کشورها به‌شمار می‌رود.
به‌واسطه اهمیت این صنعت در تقویم رسمی کشور ما هم ۱۱ شهریور به‌نام این صنعت بزرگ و تاثیرگذار نام‌گذاری شده است. محور اصلی صنعت چاپ برای حرکت در مسیر رشد و توسعه به‌واسطه اینکه صنعتی به‌شدت فناوری‌محور است، بروزرسانی و نوآوری هم در بخش سخت‌افزاری و هم نرم‌افزاری است. این صنعت در یک دهه گذشته به‌دلیل شرایط اقتصادی و بیش از همه، محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها، فرازوفرودهای بسیاری را طی کرده و همچنان در برخی زمینه‌ها مانند بروزرسانی تجهیزات، عرصه بر فعالان صنعت چاپ تنگ است.در این گزارش با برخی از کارشناسان درباره وضعیت کنونی این صنعت و جایگاهی که دارد به گفت‌وگو نشسته‌ایم.
صنعت چاپ در هماوردی با مشکلات
هاشم احمدی، فعال حوزه چاپ درباره وضعیت کنونی صنعت چاپ و جایگاه این صنعت به صمت گفت: به‌طورکلی، صنعت چاپ حال خوبی ندارد و متاسفانه تحریم‌های داخلی بیش از تحریم‌های خارجی به این صنعت فشار آورده است. بخشی زیادی از مشکلات این صنعت با بانک مرکزی در زمینه ثبت‌سفارش و تامین ارز است. علاوه بر این عدم‌اطلاع‌رسانی وزارت صمت نیز از چالش‌هایی است که فعالان این بخش با آن مواجهند.
احمدی ادامه داد: درحال‌حاضر صنعت چاپ در زمینه تامین، نوسازی و بهسازی ماشین‌آلات و تجهیزات باتوجه به اینکه وزارت صمت فقط به ماشین‌آلات کمتر از ۵ سال اجازه واردات می‌دهد، آسیب‌پذیر شده است.
وضعیت سخت صنعت چاپ
این فعال صنعت چاپ با اشاره به اینکه در زمینه تامین ماشین‌آلات و تجهیزات صنعت چاپ، وابستگی زیادی به خارج داریم، افزود: ما در این زمینه در داخل فعالیت چندانی نداریم و نمی‌توانیم با تولیدات داخلی نیاز این صنعت را برآورده کنیم و به‌جرأت می‌توان گفت در این بخش وابستگی صددرصدی به واردات داریم.
احمدی با اشاره به اینکه باید نگاه توسعه‌ای به صنعت چاپ داشته باشیم، اظهار کرد: صنعت چاپ، یک صنعت استراتژیک است که هم می‌تواند ارزش‌افزوده ایجاد کند و هم تاثیر زیادی بر اشتغال دارد. توسعه این صنعت با وجود تمام مشکلاتی که دارد، اجتناب‌ناپذیر است. جامعه نیاز مبرم به صنعت چاپ دارد که این نیاز روزبه‌روز در حال گسترده شدن است؛ از این‌رو باید سیاست‌های بالادستی در راستای حمایت از این صنعت باشد تا این صنعت در جایگاه مناسبی به توسعه کشور کمک کند. در غیر این صورت، نه‌تنها پیشرفتی در این صنعت محقق نخواهد شد که عقب هم خواهد ماند.
این فعال صنعت چاپ با اشاره به اینکه این صنعت به‌نوعی فراموش‌شده و در سیاست‌گذاری‌های کلان به آن توجه نمی‌شود، گفت: باوجود اینکه صنعت چاپ، صنعتی استراتژیک است و شاخص توسعه‌یافتگی به‌شمار می‌رود، در برنامه‌های کلان دیده نمی‌شود و گویا برای متولیان امر محلی از اعراب ندارد.
احمدی خاطرنشان کرد: یکی از معضلات بزرگ صنعت چاپ در مواجهه با گمرکات و فرآیند پیچیده ترخیص است که تولیدکننده را متحمل هزینه و صرف زمان زیادی می‌کند. البته میزان واردات ماشین‌آلات و تجهیزات موردنیاز صنعت چاپ، کاهش چشمگیری داشته و حتی به صفر رسیده که در نتیجه آن صنعت چاپ کم‌کم وارد فاز فرسودگی شدید تجهیزات می‌شود. از سویی هم نمی‌توانیم ماشین‌آلات دست دوم را به کشورهایی مانند عراق، افغانستان، ترکمنستان و... صادر کنیم که به‌نوعی هم ارزآوری است و هم می‌توانیم از این طریق بخشی از هزینه نوسازی تجهیزات چاپ را تامین کنیم. وی در پاسخ به این پرسش که صنعت چاپ کشور ما چقدر با استانداردهای جهانی فاصله دارد، اظهار کرد: از نظر کیفیت، فاصله چندان زیادی با استانداردهای جهانی نداریم، اما در بخش ماشین‌آلات به‌روز نیستیم و فاصله ما با کشورهای توسعه‌یافته زیاد است.
احمدی ادامه داد: موضوعات و مشکلات صنعت چاپ متعدد و دارای جنبه‌های گوناگون است؛ از این‌رو چه در بخش تامین ارز و چه اعطای تسهیلات به حمایت دولت نیاز دارد. اینکه در حال‌حاضر صنعت چاپ دو متولی دارد هم مشکل‌ساز است و شاهدیم که در نهایت نه وزارت صمت حامی صنعت چاپ است و نه وزارت ارشاد. قطعا در این شرایط نمی‌توان به توسعه همه‌جانبه و درست این صنعت امیدوار بود.
نیازمند یاری دولت
این فعال حوزه چاپ در پایان گفت: دولت باید به‌طور جدی به کمک این صنعت بشتابد. نخست باید درباره آینده صنعت چاپ سیاست‌گذاری و در ادامه مشکلات آن شناسایی و نسبت به رفع آنها اقدام شود. توسعه صنعت چاپ، مستلزم سرمایه‌گذاری کلان است، زیرا بدون سرمایه‌گذاری، صنعت در بلندمدت درجا خواهد زد. ناگفته نماند که درحال‌حاضر صنعت چاپ برای سرمایه‌گذاران جدید باتوجه به هزینه ماشین‌آلات و تجهیزات اولیه موردنیاز چندان برگشت سرمایه و درنتیجه جذابیت و توجیه اقتصادی ندارد.
صنعتی با چالش‌های بی‌شمار
علی مزرعتی، فعال حوزه چاپ نیز درباره مشکلات مبتلا به صنعت چاپ در یکی دو سال گذشته، به صمت اظهار کرد: صنعت چاپ درگیر مشکلات بی‌شماری است. کمبود نیروی انسانی متخصص، فرسودگی ناوگان چاپ به‌دلیل عدم امکان بروزرسانی تجهیزات متاثر از نرخ بالای ماشین‌آلات، به‌صرفه نبودن اجرت کارهای چاپی، عدم‌حمایت دولت، در دسترس نبودن دوره‌های آموزشی تخصصی برای بروزرسانی نیروهای انسانی و افرادی که قصد ورود به فعالیت‌های عرصه چاپ را دارند و عدم‌اعطای مجوز واردات مواد اولیه به‌طور مستقیم از جمله مشکلات این صنعت است.
مزرعتی افزود: اینکه به‌دلیل تحریم‌ها امکان معاملات مستقیم با برخی از کشورهای تولیدکننده مواد اولیه و تجهیزات صنعت چاپ را نداریم، بر مشکلات این صنعت افزوده است. به‌عنوان نمونه در تامین مواد اولیه و قطعات و لوازم یدکی، صنعتگر ناچار به دور زدن تحریم‌هاست و ماه‌ها معطل تامین یک قطعه می‌شود و ناگزیر باید هزینه و زمان زیادی را صرف تامین آن کند. عدم‌دسترسی راحت به تجهیزات و ممکن نبودن بروزرسانی فناوری‌های موردنیاز، آسیب‌های بسیار جدی به صنعت چاپ زده است. در دوران تحریم، حرکت صنعت با موانع گوناگونی مواجه می‌شود و حتی انجام کارهای آسان هم سخت و هزینه‌بر خواهد بود. اعمال تحریم‌ها، معضل بزرگی برای صنعت چاپ بوده و به آن ضرروزیان بسیاری وارد کرده است. در چنین وضعیتی ناگزیر به استفاده از قطعات چینی یا در مواردی قطعات کم‌دوام داخلی هستیم که هم به ماشین‌آلات آسیب وارد می‌کند و هم به نحوه کارکرد و کیفیت کار.
چالش نیروی انسانی ماهر
مزرعتی ادامه داد: به‌نظر من، نخستین چالش صنعت چاپ در زمینه تامین و آموزش نیروی انسانی ماهر است و در مرحله بعد، عدم‌حمایت از این صنعت و نبود چارچوب مشخص برای واردات ماشین‌آلات نو یا با طول عمر کم. البته در قالب‌های گوناگونی مانند ارائه تسهیلات، تخصیص ارز نیمایی و... می‌توان به حل برخی از مشکلات صنعت چاپ کمک کرد که متاسفانه عملی نمی‌شود. ارزش دلاری ماشین‌آلات صنعت چاپ بسیار بالاست و فعال این صنعت نمی‌تواند به‌راحتی نسبت به خریداری آنها اقدام کند. این به‌نوبه خود مشکل بزرگی است و حل آن قاعدتا نیاز به حمایت‌های بالادستی دولت و وزارتخانه‌های مربوطه دارد.
شناخت ضعیف و نداشتن آینده‌نگری
مزرعتی افزود: علاوه بر آنچه گفته شد برای آینده صنعت چاپ، برنامه و هدف کلانی مشخص نشده و به‌عبارتی معلوم نیست صنعت چاپ برای ۵ سال آینده باید به کجا برسد، چه امکاناتی داشته و چه اهدافی را محقق کرده باشد. عدم‌آینده‌نگری ضعف بزرگی است و نمی‌توان آن را نادیده گرفت.
وی ادامه داد: باوجود تلاش متولیان صنعت چاپ برای بیشتر دیده شدن، این صنعت هنوز در برنامه‌ها و سیاست‌گذاری‌های کلان کامل نیست. به این صنعت به‌عنوان صنعت دوم کشور (هر کشوری) خیلی توجه نمی‌شود و شاهد کم‌لطفی‌های زیادی است. همان‌طور که می‌دانید کشور وابسته به صنعت چاپ است و به‌واسطه اهمیت و نقشی که صنعت چاپ دارد، باید مورد حمایت درست قرار بگیرد. نادیده‌گرفته شدن صنعت چاپ برای فعالان آن ناراحت‌کننده است.
از چاپ لباس و مواد اولیه گرفته تا مواد خوراکی و کتاب و مجله و هر کالایی وابسته به صنعت چاپ است. گستردگی نیاز جامعه به صنعت چاپ در بخش‌های گوناگون اهمیت این صنعت را نشان می‌دهد و در صورت بی‌توجهی به این صنعت، بخش بزرگی از جامعه دچار چالش می‌شوند. این موضوع باید به‌جد موردتوجه باشد. متاسفانه باوجود این جایگاه و ظرفیت بالای صنعت چاپ، این صنعت همواره نادیده گرفته می‌شود.
کشور وابسته به صنعت چاپ است
این کارشناس صنعت چاپ درباره اهداف توسعه‌ای این صنعت در کشور اظهار کرد: اگر متولیان امر در سطوح بالا نگاه ویژه‌ای به صنعت چاپ داشته باشند و اتحادیه‌ها و تشکل‌های مربوطه همکاری و همراهی کنند تا این صنعت معرفی و ظرفیت‌های آن دیده شود، قاعدتا صنعت چاپ در مسیر توسعه حرکت خواهد کرد و شاهد تحقق اهداف توسعه‌ای شایسته و بایسته‌ای در این صنعت خواهیم بود. کشور وابسته به صنعت چاپ است؛ بر همین اساس موضوع جذابیت برای سرمایه‌گذاری در این صنعت نیز اهمیت پیدا می‌کند. در حال‌حاضر با توجه به تورم بالایی که گریبان اقتصاد ما را گرفته و از سویی سختی‌هایی که در مسیر صنعت وجود دارد، سرمایه‌ها بیشتر به سمت بازارهایی مانند مسکن، دلار و طلا می‌رود. موضوع مهم دیگر در این بخش مربوط به ماشین‌آلات است؛ از یک سو واردات ماشین‌آلات دست دوم و مستهلک برای تولید هزینه‌بر خواهد بود و از سوی دیگر، امکان واردات ماشین‌آلات نو وجود ندارد. این نوع تجهیزات گران‌قیمت است. در این شرایط به هیچ‌وجه صنعت چاپ از نظر سرمایه‌گذاری جذابیت ندارد؛ مگر اینکه راهکاری اندیشیده شود و نگاه ویژه‌ای شکل بگیرد یا تسهیلات خاصی در نظر گرفته شود تا در نهایت برای واردات ماشین‌آلات نو یا سرمایه‌گذاری در این صنعت رغبت ایجاد کند. تاکید می‌کنم اگر از این صنعت به‌معنای واقعی حمایت شود، جذابیت ایجاد می‌شود و سرمایه‌گذاری در آن توجیه پیدا می‌کند.
عقب‌ماندگی شدید
مزرعتی درباره لزوم حرکت صنعت چاپ به سمت توسعه گفت: ویژگی بارز تکنولوژی به‌روز شدن است و از آنجا که صنعت چاپ فناوری‌محور است باید با تکنولوژی روز حرکت کنیم تا بتوانیم صنعت چاپ پویا و ماندگار و پیشرفته‌ای داشته باشیم. با این حال در صنعت چاپ نسبت به کشورهای اروپایی از نظر تکنولوژی و ماشین‌آلات بسیار عقب مانده‌ایم. صنعت چاپ ما با استانداردهای جهانی فاصله زیادی دارد. به‌ندرت در سطح کشور چاپخانه‌هایی را داریم که نزدیک استانداردهای جهانی فعالیت دارند. هزینه ایجاد زیرساخت چاپخانه‌داری متناسب با استانداردهای جهانی بسیار بالاست، این در حالی است که برخی از فعالان این صنعت از تامین هزینه زیرساخت‌های اولیه نیز ناتوان هستند.
مزرعتی در پایان تاکید کرد: صنعت چاپ ظرفیت پیشرفت و توسعه چشمگیری دارد و در مقابل نیاز به حمایت و تسهیلگری در بحث واردات، گمرک، مجوز و... نیز در آن زیاد است. اگر موانع بر سر راه این صنعت برداشته شود، می‌توان با بروزرسانی ناوگان چاپ کشور، آینده خوبی برای این صنعت رقم زد. در نهایت اینکه باید به صنعت چاپ از نظر نیروی انسانی، مواد اولیه، تامین قطعات و ماشین‌آلات، واردات، بروزرسانی ناوگان و آموزش حرفه‌ای توجه داشته باشیم، ابعاد گوناگون این صنعت را موردبررسی قرار دهیم و به‌معنای واقعی از آن حمایت کنیم تا بتوانیم آینده روشنی برای صنعت چاپ ترسیم کنیم.
سخن پایانی
صنعت چاپ دوران بسیار سختی را سپری می‌کند و نیازمند نگاه جدی و جدید دولت است تا بتواند خود را حفظ کند و مانند هر صنعت استراتژیک دیگری در مسیر رشد و پیشرفت گام بردارد. این صنعت به‌واسطه سابقه بسیار طولانی که در کشور ما دارد باید در سیاست‌گذاری‌های کلان دیده شود. دامنه فعالیت صنعت چاپ در دنیای کنونی بسیار گسترده است و روزبه‌روز هم تاثیرگذاری آن بیشتر می‌شود و به‌نوعی زندگی بدون صنعت چاپ امکان‌پذیر نیست، به همین دلیل عملکرد نهایی این صنعت کل جامعه را درگیر می‌کند و به‌طبع آسیب‌های جدی هم وارد خواهد کرد.
