اطفای حریق، سرآمد دستاوردهای فناوران
بی‌شک یکی از نمودهای فناوری در کشورهای توسعه‌یافته را می‌توان در سرعت امدادرسانی در هنگام حوادث و تجهیزاتی دانست که با استفاده از آن، میزان تلفات جانی و مالی کاهش می‌یابد.
دستاوردهای فناورانه در حوزه امدادرسانی و اطفای حریق یکی از اقداماتی است که می‌توان با کمک شرکت‌های دانش‌بنیان و فناورانه گام‌های مهمی در به‌روز کردن تجهیزات آتش‌نشانی برداشت. به‌گفته سخنگوی سازمان آتش‌نشانی باوجود شرایط قابل‌قبول ادوات و تجهیزات آتش‌نشانی و امدادرسانی به‌ویژه در کلانشهرهایی نظیر تهران، اما کمبودهای فناورانه در این عرصه کم نیستند و اولویت سازمان آتش‌نشانی، استفاده از تولیدات داخل است، اما از آنجایی که این ادوات ارتباط مستقیمی با جان و تلفات جانی مردم دارند، نمی‌توان به‌صرف اینکه تولید داخل هستند، آنها را وارد چرخه استفاده در ایستگاه‌های آتش‌نشانی کرد. با این مقدمه صمت به‌مناسبت روز جهانی آتش‌نشانی درصدد پاسخ به این پرسش برآمد که آیا دانش‌بنیان‌ها توان کافی برای حل چالش‌های فناورانه سازمان آتش‌نشانی را دارند؟
روزگاری فرسوده‌ترین تجهیزات را داشتیم
جلال ملکی ـ سخنگوی سازمان آتش‌نشانی: متاسفانه سازمان آتش‌نشانی در کل کشور یکپارچه نیست، به‌همین‌دلیل نمی‌توان یک ارزیابی کلی از تمام تجهیزات موجود در کشور داشت. شاید اگر هماهنگی کافی وجود داشت، ارزیابی دقیق‌تری از وضعیت آتش‌نشانی می‌توان داشت، اما جز برخی کلانشهرها؛ به‌لحاظ تجهیزات، اغلب شهرها و شهرستان‌ها، نیازمند بازنگری در تامین و بروزرسانی هستند.
آتش‌نشانی بعد از پلاسکو پوست انداخت
روزهایی را در سازمان آتش‌نشانی به یاد دارم که ضعیف‌ترین خودروها و بی‌کیفیت‌ترین تجهیزات را داشتیم و به‌شدت شرایط نابسامانی‌حاکم بود. در ۲ دهه اخیر، به‌تدریج فرآیند بهبود آتش‌نشانی آغاز شد و به‌ویژه بعد از حوادث پلاسکو، این بهبود سرعت بیشتری گرفت تا اینکه در ۳، ۲ سال اخیر، شاهد اتفاقات بهتری بوده‌ایم. به‌عبارت‌روشن‌تر، بعد از حوادث پلاسکو، آتش‌نشانی در تهران پوست‌اندازی کرد و در تهران و برخی کلانشهرها، نگاه متفاوت مسئولان نسبت به آتش‌نشانی و ایمنی باعث شد که شاهد رشد نسبی وضعیت آتش‌نشانی در این شهرها باشیم. خوشبختانه دیگر آن نگاهی که منجر به مغفول ماندن سازمان آتش‌نشانی می‌شد، در بین مسئولان بالادستی وجود ندارد. تا چند سال پیش، اغلب افراد به این سازمان نگاه غیرتخصصی داشتند؛ اما امروز به این سازمان در جایگاه یک سازمان تخصصی نگاه می‌کنند.
امروز آتش‌نشانی در تجهیزاتی نظیر لباس و حفاظت فردی تا ایستگاه‌ها و دانشکده‌ها در تهران، وضعیت مطلوبی دارد. گفتنی است، آتش‌نشانی تهران با اختلاف از دیگر استان‌ها جلوتر است، اما باز هم در مقایسه با استانداردها، نمی‌توان درجه کیفی عالی را به تجهیزات آتش‌نشانی تهران داد.
نمره قبولی در امدادرسانی
ناگفته نماند از آنجایی که بسیاری از استانداردها براساس ضوابط و شرایط خاص تدوین می‌شوند، نمی‌توانیم یک استاندارد را برای همه کشورها با هر شرایطی تعمیم دهیم. وجود معابر فرسوده و شکل‌گیری انبوه جمعیت در برخی مراکز شهری باعث شده است که هر شهر به فراخور وضعیت موجود، خدمات امداد و ایمنی و آتش‌نشانی را تعبیه کند. برای مثال در تهران در مناطق ۱۷ و نواحی بازار که بافتش قدیمی و فرسوده است و عمدتا معابر باریک در آنجا تراکم دارد، نمی‌توان استانداردها را پیاده کرد. شرایط بافت شهری در این مناطق به‌گونه‌ای است که دسترسی آتش‌نشان حتی با موتور هم غیرممکن است و در بسیاری موارد، برای امدادرسانی تا چند صد متر باید لوله‌کشی انجام شود. بنابراین اگر بخواهیم به استانداردهای بین‌المللی استناد کنیم، شاید پیاده کردن آنها در تهران و خیلی از شهرها شدنی نباشد، چراکه هدف این است که در کمترین زمان ممکن، به محل حادثه برسیم که خوشبختانه امدادرسانی با وضعیت موجود، قابل‌قبول است.
کمبود نیروی انسانی
اما همچنان از کمبود نیرو برخوردار هستیم. باتوجه به اینکه هر ساله تعداد محدودی نیروی انسانی را جذب می‌کنیم، اما به‌دلیل بازنشسته شدن نیروهای فعلی، امکان افزایش ایستگاه‌های آتش‌نشانی تهران وجود دارد. در دوره‌های گذشته، میزان جذب نیرو در سازمان آتش‌نشانی تهران در بازه‌های چندساله بود، اما چند سالی می‌شود که استخدام و جذب نیرو به‌صورت هرساله رخ می‌دهد و باز جای امید دارد که تاحدی از این مشکل هم عبور کنیم. از حیث تجهیزات انفرادی از جمله کلاه، دستکش اور و شلوار وضعیت خوبی داریم. گفتنی است، برای هر آتش‌نشان، یک دست لباس کامل اختصاص داده شده است و خوشبختانه آتش‌نشان‌ها لباس اشتراکی ندارند. کمابیش اغلب این لباس‌ها وارداتی است و قیمت‌های بسیار بالایی دارند و به‌دلیل تحریم‌ها با شرایط سختی وارد می‌شوند، اما خوشبختانه کمبودی در این زمینه وجود ندارد؛ همچنین بسیاری از خودروهای تخصصی نظیر بالابرها و... وارداتی است که از این حیث هم، در تهران کمبودی وجود ندارد.
همیشه اولویت در خرید تجهیزات، این بوده است که از تجهیزات داخلی و تولیدات داخل استفاده کنیم، اما از آنجایی که تجهیزات آتش‌نشانی با سلامت و جان مردم در ارتباط است، میزان ریسک برای خرید تجهیزات داخلی به‌شدت پایین می‌آید. به‌همین‌دلیل معمولا از تجهیزاتی که امتحان خود را در عملیات‌ها پس داده‌اند و وارداتی هستند، استفاده می‌کنیم؛ بنابراین به‌صرف اینکه لباس آتش‌نشانی تولید داخل است، نمی‌توانیم کیفیت را کاهش دهیم. خوشبختانه با شرکت‌های دانش‌بنیان ارتباطات زیادی داریم و طی همایش‌های مختلف و جلسات، آنها را با نیازهای آتش‌نشانی آشنا کرده‌ایم. در زمینه پهپاد با بیش از ۱۰ شرکت صحبت داشته‌ایم و نمونه‌هایی هم وجود داشت، حتی چند پهپاد هم به مرحله آزمایش رسید، اما متاسفانه باتوجه به امکانات موردنیاز سازمان آتش‌نشانی، ترجیح دادیم از مشابه‌های خارجی آن، که کیفیت بسیار بالاتری داشت، استفاده کنیم. در برخی مواقع به نتایجی هم می‌رسیم؛ برای مثال در حوزه نردبان‌ها و خودروهای تخصصی، شاید در آینده بتوانیم روی دانش‌بنیان‌ها و فناوران، حساب باز کنیم.
در بحث هوش‌مصنوعی و اینترنت اشیا با برخی شرکت‌ها، رایزنی‌هایی برای خرید شبیه‌سازها شده است؛ اما پس از بررسی‌ها متوجه شدیم که برنامه ساده‌ای دارد، بنابراین در این زمینه هم نیازهای خود را با فناوران در میان گذاشتیم. خوشبختانه تعامل داریم و معمولا دستاوردهای آنها رصد می‌شود.
جای خالی فرهنگ‌سازی
در کل وقتی مشاهده می‌شود که آتش‌نشانی از پس حوادث شهری برمی‌آید، یعنی وضعیت متعادل و تقریبا مطلوبی دارد. اما این همه داستان نیست؛ چراکه ارتقای ایمنی در شهرها به ۲ بخش سخت‌افزاری و نرم‌افزاری تقسیم می‌شوند. بخش سخت‌افزاری که به ایستگاه‌های آتش‌نشانی، وضعیت پرسنل، خودروها و تجهیزات مربوط می‌شود، تحت تسلط سازمان آتش‌نشانی است و همان‌گونه که گفته شد، وضعیتی قابل‌قبول است. همچنین آتش‌نشانان در ایران از سلامت کافی و بدن ورزیده برخوردار و دارای علم و تجربه کافی هستند. خوشبختانه از این حیث در حوادث پاسخگو هستیم و کمبود محسوسی احساس نمی‌شود، اما در بخش نرم‌افزاری که موضوعاتی نظیر آموزش و فرهنگ‌سازی را شامل می‌شود، نیازمند یک امدادرسانی همگانی، با کمک وزارتخانه‌ها هستیم.
بسیاری از کشورهای پیشرفته در تلاش هستند با فرهنگ‌سازی و آموزش‌های عمومی، میزان تلفات خود را کاهش دهند. در اغلب این کشورها، هزینه‌ای که برای ایستگاه‌های آتش‌نشانی و خودروها تخصیص می‌دهند، به‌دلیل کاهش تلفات، صرف امور فرهنگی و آموزشی می‌شود.
متاسفانه در کشور هنوز به این نقطه نرسیده‌ایم و بسیاری از سازمان‌ها و دستگاه‌های مربوطه پای کار نیامده‌اند. برای مثال آموزش‌وپرورش و صداوسیما هنوز به وظیفه خود در آموزش و فرهنگ‌سازی به‌منظور کاهش حوادث عمل نکرده‌اند. همچنین هنوز برخی وزارتخانه‌ها به بسیاری از وظایف‌شان در حوزه ایمنی عمل نمی‌کنند. برای مثال، در اعطای مجوزها بسیاری از سندیکاها و اصناف توجهی به وضعیت ایمنی ندارند، در حالی که باید بعد از بازدید کارشناسان آتش‌نشانی، مجوز ادامه کار یا آغاز فعالیت اعطا شود.
وزارت بهداشت پای کار آمد
معمولا بعد از رخ‌داد چند حادثه، سازمان‌های مربوطه، برای بهبود وضعیت ایمنی نهادهای متبوع خود تلاش می‌کنند. چندی پیش که حوادث ناگواری برای چند کلینیک تهران به‌وجود آمد از آن زمان به بعد، وزارت بهداشت و درمان آموزش پزشکی به‌طرز سفت و سخت‌تری قوانینی را برای دریافت مجوزهای ایمنی اتخاذ و ادامه فعالیت بسیاری از مراکز درمانی را منوط به دریافت مجوز از سازمان آتش‌نشانی کرد. درحال‌حاضر چند سالی می‌شود که بسیاری از مراکز بهداشتی، درمانی و بیمارستان‌ها برای تمدید مجوز فعالیت‌شان، ابتدا مجوز ایمنی لازم از سازمان آتش‌نشانی را دریافت می‌کنند. گفتنی است، از حدود ۲هزار و۴۰۰ ساختمان با کاربری درمانی در ۲ سال اخیر، حدود ۷۰۰ مکان تاییدیه از سازمان آتش‌نشانی دریافت کرده‌اند. اگر وضعیت تاییدیه‌ها در همه نهادها و وزارتخانه‌ها بسان سیاستی که وزارت بهداشت در پیش گرفت، ادامه یابد، شرایط نرم‌افزاری سازمان آتش‌نشانی هم، ارتقا می‌یابد.
چراغ سبز سازمان آتش‌نشانی به دانش‌بنیان‌ها
رضا ماندگار ـ فعال دانش‌بنیان: توان دانش‌بنیان‌ها در ساخت تجهیزات دانش‌بنیان قابل‌تحمل است و تاکنون فناوری وجود ندارد که برای فعالان در اکوسیستم دانش‌بنیان ناآشنا باشد.
بنابراین می‌توان گفت هر نوع فناوری برای دانش‌بنیان‌های ایرانی قابل‌دسترسی و تولید است، اما اینکه چقدر محصولات تولیدشده می‌تواند به کار سازمان آتش‌نشانی بیاید، بستگی به نیاز موجود دارد. برای اغلب محصولات و تجهیزات آتش‌نشانی، استانداردهای بین‌المللی تعریف شده است و بی‌شک هر محصولی که مطابق با این استاندارد تولید شود و بتواند گواهی‌های لازم برای استاندارد را دریافت کند، می‌توان از آن محصول استفاده کرد. گفتنی است، بسیاری از محصولات دانش‌بنیان هم، نظر کارشناسان آتش‌نشانی را جلب کرده است. اما فرآیند کارآیی از محصولات دانش‌بنیان‌ها در سازمان آتش‌نشانی نیازمند ارزیابی‌های دیگری هم هستند.
اطفای حریق به سبک دانش‌بنیانی
آخرین دستاوردی که در زمینه اطفای حریق داشتیم، ساخت و تولید کپسول‌های آیروسول است. این کپسول‌ها، حاوی ذرات ریزی است که در قالب قرص‌های فشرده در داخل کپسول جای‌گذاری شده‌اند. گفتنی است، این محصول به‌صورت‌مستقیم در دستگاه‌های آتش‌نشانی یا تجهیزات آتش‌نشانی استفاده نمی‌شود و معمولا به‌عنوان یک محصول ارتقادهنده ایمنی در اماکن و مکان‌ها موردتوجه قرار گرفته و بیشتر برای پیشگیری از حریق استفاده می‌شود. این کپسول با ویژگی‌های خاص خود، از جمله خنک‌کنندگی و خاموش‌کنندگی حریق، می‌تواند در جلوگیری از گسترش آتش و حفظ امنیت محیط‌های مختلف کمک کند.
اطفای حریق آیروسل، شامل ذرات جامد متراکمی از مواد شیمیایی است که پس از فعال‌سازی تبدیل به مه غلیظ از ذرات میکرونی با اندازه کوچک‌تر از ۱۰ میکرون می‌شود. این ذرات ریز از طریق واکنش شیمیایی و پیوند با مولکول‌های آتش، بدون کاهش اکسیژن محیط، آتش را خاموش می‌کنند.
از این محصول در اماکن باز و بسته استفاده می‌شود و مزیت آن نسبت به محصولات اطفای موجود، این است که سیستم خودکار و اعلام حریق راحت روی آن وصل شده و نیاز به شارژهای چندماهه و سالانه ندارد و حتی اگر تا ۱۵ سال بدون استفاده بماند، نیازی به تعمیر و نگهداری و شارژ پیدا نمی‌کند، همچنین آلودگی بعد از اطفا، در این تولید وجود ندارد.
گاز خروجی آن در هنگام اطفا نیز بر موجودات زنده بدون ضرر است و روی محیط‌زیست تاثیری ندارد، همچنین نسبت به باقی اطفاکننده‌ها مقرون به صرفه است.
سخن پایانی
باتوجه به اهمیت کیفیت در تجهیزات آتش‌نشانی، درست این است که روند اعتماد به تولیدات دانش‌بنیان‌ها در این عرصه مسیر پرپیچ‌وخم‌تری نسبت به دیگر عرصه‌ها دارد، چراکه امدادرسانی و تجهیزات آتش‌نشانی با سلامت و امنیت جانی مردم ارتباط دارد، اما به‌گفته برخی مسئولان در صورت تداوم حمایت‌ها از شرکت‌های دانش‌بنیان، شاهد تحول و ورود شگرف دانش‌بنیان‌ها در عرصه فرآیندها، محصولات و روش‌های نوین کاربردی در آتش‌نشانی خواهیم بود.
