حمل‌ونقل جاده‌ای و مشکلات تکراری
وضعیت زیرساخت‌های صنعت حمل‌ونقل در بخش‌های گوناگون جاده‌ای، ریلی، هوایی و... در یک کشور، نمودی از میزان توسعه‌یافتگی اقتصاد آن کشور است.
بخش حمل ونقل با انتقال مواد اولیه از مبدأ به کارخانه و انتقال تولیدات نهایی از کارخانه به بازار از یک سو فرآیند تولید و توزیع را تسهیل می کند و از سوی دیگر بر هزینه تمام شده تاثیر دارد؛ بنابراین هر قدر زیرساخت های این بخش به روزتر و کامل تر باشد و هزینه آن واقعی تر، مسیر فعالیت در بخش های گوناگون اقتصاد از جمله صنعت را هموار تر می کند و در راستای توسعه و ارتقای اقتصاد کل کشور موثرتر خواهد بود. یکی از بخش هایی که در صنعت حمل ونقل در کشور ما حرف نخست را می زند، حمل ونقل جاده ای است که البته مشکلات ریشه ای و چالش های زیادی از تامین سوخت و نوسان قیمت آن گرفته تا نبودن زیرساخت ها موردنیاز را دارد. صمت به بهانه روز ملی حمل ونقل، چالش های این بخش از صنعت حمل ونقل کشور را از صاحب نظران و صنعتگران جویا شده که در ادامه می آید.
چالش های حمل ونقل جاده ای
جاده ها به عنوان یک منبع تغذیه مهم برای سایر روش های حمل ونقل مانند راه آهن، کشتی و مسیر هوایی عمل می کنند. اختلال در سیستم حمل ونقل جاده ای به طور زنجیره وار باعث آسیب به اقتصاد یک منطقه خواهد شد. دولت باید ضمن شناسایی مشکلات برجسته، با فراهم کردن راه حل های مناسب، به فکر حل کردن این مشکلات باشد. برخی از مهم ترین مشکلات حمل ونقل جاده ای عبارتند از پایین بودن کیفیت زیرساخت جاده ای، فرسودگی وسایل نقلیه و کانتینرهای حمل بار و پوشش ناکافی شبکه بزرگراه های
کشور.
- پایین بودن کیفیت زیرساخت های جاده ای
زیرساخت اکثر راه ها و جاده های اصلی کشور، قدیمی و فرسوده است و باعث بروز مشکلات حمل ونقل زمینی شده است. حتی در برخی از موارد استفاده نشدن از مواد اولیه باکیفیت باعث شده جاده های نوساز نیز به سرعت تخریب شوند. این موضوع باعث وقوع تصادفات، ساییدگی چرخ ها و آسیب به وسایل نقلیه و به دلیل وجود تحریم ها و گرانی لوازم یدکی خودرو، باعث ناامیدی رانندگان می شود.
- فرسودگی وسایل نقلیه و کانتینرهای حمل بار
در کشور همچنین شاهد وجود کامیون ها یا کانتینرهایی هستیم که بیش از ۳۰ سال عمر دارند. این موضوع نه تنها کیفیت باربری را پایین می آورد، بلکه باعث آلودگی زیست محیطی نیز می شود. گران بودن بیش ازحد وسایل نقلیه و نبود تسهیلات بهسازی ناوگان باعث شده رانندگان از نوسازی وسیله نقلیه خود پرهیز کنند.
- پوشش ناکافی شبکه بزرگراه های کشور
در تمام شهرها، بزرگراهی که از خارج شهر بگذرد و مسیر را به شهرهای مجاور متصل کند، وجود ندارد که این موضوع باعث شده کامیون های حمل بار مجبور شوند از داخل شهر عبور کنند. این مسئله هم باعث به وجود آمدن ترافیک شهری می شود و هم تاخیر در رسیدن کالا به مقصد را به دنبال دارد.
نوسازی ناوگان نیاز به همت مضاعف دارد
اسکندر نظری، فعال حوزه صنعت درباره چالش های حمل ونقل جاده ای در کشور به صمت گفت: وضعیت حمل ونقل جاده ای به طور کاملا محسوسی روی فعالیت صنعتگران تاثیرگذار خواهد بود و اگر در این بخش، چالش داشته باشیم، به طور مستقیم روی قیمت تمام شده محصولات اثر منفی خواهد گذاشت که تاثیر آن زنجیروار تا کالای نهایی ملموس خواهد بود.
نظری در ادامه اظهار کرد: در حال حاضر هم بخش حمل ونقل جاده ای در کشور با افزایش قیمت سوخت مواجه است و هم هزینه حمل و نرخ وسیله نقلیه برای کامیونداران افزایش داشته است. به عنوان نمونه، قیمت کامیون افزایش قابل توجهی داشته که بر هزینه تن بر کیلومتری که حمل می کنند، تاثیرگذار است و به دنبال آن روی قیمت مواد اولیه و محصولات نهایی تاثیر خواهد گذاشت. وی درباره راهکارهای رفع مشکلات حمل ونقل جاده ای افزود: در حال حاضر، سیاست ویژه ای برای کاهش مشکلات و چالش های بخش حمل ونقل جاده ای کشور نداریم و به نظر نمی رسد دولت باتوجه به شرایطی که در آن قرار دارد، بتواند برای این بخش کار خاصی انجام دهد. نظری خاطرنشان کرد: در بحث واردات و ارتباطات بین المللی باید بتوانیم کامیون هایی مناسب تر با نرخ پایین تر وارد و قیمت سوخت را کنترل و قیمت ها را واقعی کنیم. اینها مواردی است که باید دولت تدبیری برای آنها بیندیشید که البته باتوجه به شرایط اقتصادی که دارد، بعید است بتواند برای حل چالش های این بخش اقدامی انجام دهد، اما می تواند با کنترل قیمت مثلا کامیون، لوازم یدکی و مولفه های مربوط به حمل ونقل جاده ای در کشور از چالش های این بخش کم کند. بر همین اساس باید گفت نقش کنترلی دولت در این بخش می تواند تا حد زیادی تاثیرگذار باشد. وی ادامه داد: فاصله معنادار میزان عرضه با تقاضای موجود در صنعت حمل ونقل نیز از چالش صنعت حمل ونقل در بخش جاده ای است که اگر فکری برای آن نکنیم، ممکن است نتوانیم سیستم حمل ونقل کارآمدی برای کشور طراحی کنیم و در بلندمدت دچار مشکل می شویم. این فعال حوزه صنعت گفت: در واقع سیاست های دولت در زمینه حمل ونقل جاده ای کارآمد نبوده و نیاز است عزمی جدی وجود داشته باشد تا سیستم حمل ونقل کشور هم تراز با نظام های حمل ونقل بین المللی بتواند کارآیی عملکرد خود را بالا ببرد؛ یعنی یا باید میزان عرضه با تقاضا یکی شود یا تقاضا بیشتر تا خودبه خود هزینه حمل و قیمت تمام شده کالا کاهش پیدا کند که البته در شرایط کنونی کمی دور از دسترس است.
نظری در پایان اظهار کرد: در مسیر حل مشکلات حمل ونقل جاده ای، دولت با دو موضوع مواجه است؛ نخست آنکه عمر ناوگان حمل ونقل جاده ای کشور بسیار بالاست و بهتر است سیاست گذاری ها به سمتی سوق پیدا کند که نوسازی کامیون ها در دستور کار قرار گیرد.
دوم اینکه باتوجه به منابع کمی که دولت در اختیار دارد، کاهش ملموس درآمدهای نفتی و هزینه بالای خرید یک دستگاه کامیون استاندارد، نوسازی ناوگان حمل ونقل جاده ای کشور نیاز به همت مضاعف و اقدامات اجرایی دارد.
نگاه به صنعت حمل ونقل، توسعه ای و اقتصادی باشد
فرامرز طیبی، فعال صنعت درباره چالش های حمل ونقل جاده ای در کشور به صمت اظهار کرد: درست این است که حمل ونقل غالب در کشورهایی مانند ایران که از لحاظ جغرافیایی دارای پهنای باند و وسعت هستند، ریلی باشد که در کشور ما به دلایل گوناگون حمل ونقل ریلی، کل کشور را پوشش نمی دهد و تولیدکننده در اغلب موارد، تنها گزینه ای که برای حمل کالا یا تامین مواد اولیه موردنیاز در اختیار دارد، حمل ونقل جاده ای است که در این بخش هم مشکلاتی زیادی داریم و آن گونه که باید به آن پرداخته نشده است.
طیبی افزود: در شرایط کنونی اقتصاد کشور، حمل ونقل جاده ای از چند جهت با مشکلاتی مواجه است که این بخش و بخش های مرتبط با آن را تحت تاثیر منفی خود قرار داده است. واقعیت این است که در این دوران حمل کالا در جاده های کشور باتوجه به افزایش بهای کامیون، دستمزد راننده، کمک راننده، استهلاک، هزینه سوخت و... هم برای کامیوندار صرفه اقتصادی ندارد و هم به واسطه هزینه اضافی که در نهایت بر قیمت تمام شده کالا تاثیر می گذارد، برای تولیدکننده به صرفه نیست. این فعال حوزه صنعت گفت: این یک اصل کلی و اقتصادی است که حمل ونقل جاده ای تنها در فواصل کوتاه مفید است و کشورهای توسعه یافته تنها در مسافت های ۲۰۰ تا ۳۰۰ کیلومتری از حمل ونقل جاده ای استفاده می کنند و تا جایی که امکان پذیر باشد، بیشتر مبادلات شان را در قالب ریلی و آبی انجام می دهند. در این میان، در کشور ما که به واسطه شرایط جغرافیایی امکان استفاده از حمل ریلی به خوبی فراهم است، در عمل شاهد اقدامات قابل توجهی در این بخش نیستیم و به نوعی غفلت از توسعه حمل ونقل ریلی باعث شده از مزیت های حمل ونقل این حوزه بهره چندانی نبریم و تمرکز ما بیشتر بر حمل ونقل جاده ای است. البته در این بخش نیز مشکلاتی داریم که نباید از آنها غافل شویم.
طیبی خاطرنشان کرد: تولیدکننده و صنعتگر باید از مناطق مختلف مواد اولیه موردنیاز خود را تامین کنند و چون وسعت جغرافیایی کشور زیاد است، قیمت حمل مواد اولیه مناسب نیست. در واقع هزینه ای که برای حمل کالا در بخش جاده ای صرف می شود برای کامیوندار کم و برای صنعتگر زیاد است. در شرایط کنونی، حمل ونقل جاده ای برای کامیوندار هم صرفه اقتصادی ندارد؛ از این رو باید بر توسعه حمل ونقل ریلی متمرکز شویم تا به عنوان گزینه نخست در حمل کالا از سوی تولیدکنندگان مورداستفاده قرار گیرد.
وی افزود: باتوجه به گستره جغرافیایی بسیار وسیع کشور باید زیرساخت های ریلی را ایجاد کنیم و باری که به تنهایی روی دوش حمل ونقل جاده ای قرار دارد را به سمت حمل ونقل ریلی سوق دهیم. این اقدام کمک بزرگی به توسعه و رشد اقتصادی کشور خواهد بود. باید در بلندمدت از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب کشور تمام نقاط به مسیر ریلی وصل شود و فقط در فواصل ۱۰۰ تا ۲۰۰ کیلومتری حمل بار در جاده ها انجام شود.
طیبی در ادامه افزود: قطعا وضعیت حمل ونقل جاده ای کشور روی قیمت تمام شده محصولات تاثیرگذار است و باید زیرساخت های این بخش تقویت شود و توسعه یابد و مولفه هایی که به طور مستقیم و غیرمستقیم بر این بخش تاثیرگذارند، تحت کنترل باشند و نوسانات در این بخش ها به حداقل برسد تا در زمانی که به دلیل در دسترس نبودن حمل ونقل ریلی مجبور به استفاده از حمل جاده ای هستیم، قدری از مشکلات و هزینه ها چه برای تولیدکننده و چه کامیوندار کاهش یابد.
وی اظهار کرد: حمل ونقل جاده ای، شریان اصلی ارتباطی یک کشور است که باید در سیاست گذاری ها بر آن متمرکز شویم، اما لازم است همزمان درصدد افزایش پوشش حمل ونقل ریلی در کشور باشیم. اینکه صرفا بیشترین بار حمل کالا روی دوش بخش جاده ای باشد، در حالی که در کشور امکان استفاده و ایجاد حمل ریلی را داریم، اشتباه است.
طیبی در پایان گفت: نگاه به حمل ونقل باید توسعه ای و اقتصادی باشد. کشور ما از نظر مختصات جغرافیایی در بهترین منطقه ممکن قرار گرفته و باید تمام حوزه های حمل ونقل را به طور همزمان توسعه دهیم و چالش های هر کدام از این بخش ها را برطرف کنیم تا یکدیگر را پوشش دهند و حمل کالا با بهترین شرایط و کمترین هزینه ممکن در کشور انجام شود.
حمل ونقل به شدت تحت تاثیر تورم است
احمدرضا رعنایی، فعال حوزه صنعت درباره چالش هایی که صنعتگران در بخش حمل ونقل با آن مواجهند خلاف سایر صنعتگرانی که با آنها گفت وگو داشتیم، معتقد بود وضعیت حمل ونقل جاده ای کشور خوب است و مشکل حادی ندارد. رعنایی در این زمینه به صمت گفت: در مجموع صنعت حمل ونقل یک کار روتین است که مشکلات خاصی ندارد و بیشتر مشکلات این بخش به آسیب هایی برمی گردد که از خارج بر این صنعت تحمیل می شود.
به عنوان مثال، نبود ثبات اقتصادی و قیمتی در بازار باعث تغییر قیمت گازوئیل شده و این از جمله مواردی است که روی فعالیت فعالان این بخش تاثیر می گذارد و به طبع زمانی که این اتفاق رخ می دهد هزینه حمل ونقل برای تولیدکننده افزایش پیدا خواهد کرد که بر قیمت تمام شده کالا تاثیرمی گذارد.
وی افزود: تامین نشدن به موقع و با قیمت مناسب تایر نیز یکی دیگر از مشکلات موثر بر این بخش است. وضعیت بی ثباتی که بازار لوازم یدکی دارد نیز از جمله مواردی بود که رعنایی در تشریح مشکلات بخش حمل ونقل به آن اشاره کرد. این فعال حوزه صنعت در پایان گفت: حمل ونقل یک واحد از اقلام اقتصادی است که به شدت تحت تاثیر تورم است؛ پس چالش هایی که در این صنعت وجود دارد، بیشتر از اینکه از داخل این صنعت نشأت گرفته باشد، تاثیر عوامل خارج از این صنعت است و به طور کل می توان گفت در بخش حمل ونقل با مشکل حاد و غیرقابل حلی مواجه نیستیم.
سخن پایانی
سال هاست معضلات صنعت حمل ونقل جاده ای مانند معضل راننده محوری، تامین سوخت و نوسانات قیمت آن، اقتصادی نبودن فعالیت در عرصه حمل ونقل جاده ای و تاثیر این بخش بر فعالیت تولیدکنندگان و صنعتگران را می شنویم و هر سال هم این مشکلات بازگو می شوند. وقتی به گزارش هایی که از سال ها پیش درباره حمل ونقل جاده ای کشور تهیه و نقدهایی که بر عملکرد این بخش شده نگاهی بیندازیم به وضوح مشخص است که اغلب این مشکلات طی این سال ها همواره وجود داشته و به کرات درباره آنها اظهارنظر شده است. در پس این همه اظهارنظرهای کارشناسی و ارائه راهکارهای که در نگاه اول منطقی و قابل اجرا به نظر می رسند، این سوال مطرح است که چرا از بار مشکلات و موانع این بخش از اقتصاد کشور کاسته نشده و باوجود تاکید کارشناسان و صنعتگران و کسانی که به نوعی با این بخش در ارتباط هستند، هنوز زیرساخت ها حمل ونقل جاده ای کشور ناقص است و مولفه هایی که باید برای توسعه این بخش تقویت شوند گرفتار پیچ های تند با باری از مشکلات هستند.
