ن اینکه با توان داخلی به رفع نیاز جامعه بپردازیم، یکی از اصلی‌ترین پایه‌های قدرت و توسعه‌یافتگی در جوامع امروز محسوب می‌شود؛ از رفع نیازهای داخلی تا برندسازی و توسعه کسب‌وکارهای بومی در مقیاس بین‌المللی، در واقع می‌توان گفت اقتصاد دانش‌بنیان همان حلقه گمشده‌ای است که 4 دهه  کشورمان در انتظار شکوفایی اقتصادی برآمده از آن است. رشد ۴۰ درصدی شرکت‌های دانش‌بنیان در 2 سال گذشته و توسعه کسب‌وکارهای داخلی نوید اتفاق روشنی است، اما پای درددل فعالان این عرصه که بنشینید، تنها به یک گذاره برمی‌خورید؛ اشباع از قانون و خالی از حمایت. گفته و شنیده‌ها از حمایت‌ها و ارائه تسهیلات، زیاد است، اما با این توصیفات برای متصدیان بانک‌ها، دانش‌بنیان بودن یا نبودن فرقی در ارائه وام‌های حمایتی ندارد، شاید بتوان گفت پویایی اکوسیستم دانش‌بنیان مدیون تلاش‌های صاحبانی است که از هوش اقتصادی و سواد کافی برخوردارند، در غیر این صورت تاکنون سنگ‌های نزدنی زیادی وجود داشته که هیچ‌گاه برداشته نشده‌اند.

وسیع‌تر از تعاریف دستوری

اگر به 2 دهه پیش برگردیم، با آوردن واژه دانش‌بنیان، یاد ساخت وسایل عجیب و غریبی می‌افتیم که چندان هم نیاز جامعه را برطرف نمی‌کرد، باید با گذشت زمان و کارنامه درخشانی که صاحبان آنان در راستای تحول زندگی بشری ارائه دادند، گفت: دانش‌بنیان یک موضوع است نه یک صفت که بخواهیم آن را به یک گروهی نسبت بدهیم، با این وجود به‌نظر می‌رسد از مفهوم و واژه دانش‌بنیان‌ها تا حدی برداشت اشتباه شده است.

 بهتر است کمی با ادبیات موضوع آشنا شویم. وقتی صحبت از شرکت‌های دانش‌بنیان می‌شود، باید به طرح 2 موضوع پرداخت.

 ابتدا هر مجموعه‌ای که برپایه دانش فعالیت می‌کند که بیشتر از دل دانشگاه‌ها بیرون آمده‌اند باید به‌عنوان دانش‌بنیان شناخته شود، همچنین هر فعالیتی هم که از سوی معاونت علمی ریاست‌جمهوری برمبنای دستورالعمل‌ها در قالب دانش‌بنیان در نظر گرفته می‌شود، هم دانش‌بنیان است، در واقع یک‌سری از دستورالعمل‌هایی وجود دارد که شرکت‌ها براساس آن به‌عنوان دانش‌بنیان شناخته می‌شوند، اما باید گفت اگر هدف‌مان دانش‌بنیان با مفهوم باطنی آن است، هر فعالیتی که براساس دانش و فناوری ایجاد و رشد یافته باشد یعنی علمی پشت‌سر آن باشد، دانش‌بنیان است، بنابراین فرآیند دانش‌بنیان بودن و دانش‌بنیان شدن کلی‌تر از آن است که بخواهیم فقط به دستورالعمل‌های معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری توجه کنیم.

 از آنجایی که تاکنون در جامعه کلمات عجیب و غریبی درباره دانش‌بنیان‌ها گفته شده، لزوم ساده‌سازی آن به‌شدت احساس می‌شود. زمانی این‌گونه تصور می‌شد که دانش‌بنیان‌ها شرکت‌های خاصی هستند که کارهای عجیب و غریب انجام می‌دهند، اما براساس تعریف باطنی این واژه، مجموعه‌ای که براساس فناوری‌های برتر یا فناوری‌های معمول دست به اشتغال‌آفرینی بزنند، در زمره دانش‌بنیان‌ها شناخته می‌شوند.

ارتباط صنعت با دانشگاه، یک گام حیاتی

وزارت علوم تحقیقات و فناوری یکی از اصلی‌ترین نهادهای تاثیرگذار در توسعه اکوسیستم دانش‌بنیان‌ها است. باتوجه به اینکه این وزارتخانه متولی اصلی آموزش عالی در کشور به‌حساب می‌آید و نقش مهم و بنیادینی در شکل‌گیری دانش‌بنیان‌ها دارد.

به‌گزارش صمت، محمدعلی زلفی گل در نشست چند روز خود با خبرنگاران به مناسبت یک‌سالگی دولت بااشاره به اقدامات یک سال گذشته وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در باب دانش‌بنیان‌ها پرداخت و گفت: یکی از بسترهای مناسبی که طی یک سال گذشته ایجاد شد، ارتباط صنعت و دانشگاه بود. تلاش ما این بود بخشی از ظرفیت تحقیقات کشور در راستای نیازهای جامعه هدایت کنیم و برای ارتباط پژوهش با نیازهای جامعه، نیاز به یک حلقه اتصال بود که با ایجاد سامانه نظام ایده‌ها و نیازها (نان) آن را ایجاد کردیم و تاکنون ۵ هزار نیاز در سامانه نان ثبت شده است.

تاسیس صندوق شورای عالی عتف

وزیر علوم، تحقیقات و فناوری گفت: در راستای توسعه شرکت‌ها دانش‌بنیان و حمایت همه‌جانبه از این شرکت‌ها مورد دیگری که پیگیری کردیم، تاسیس صندوق عالی علوم، تحقیقات و فناوری بود که سال ۹۸ شورای‌عالی انقلاب فرهنگی تاسیس آن را مصوب کرده، اما ابلاغ نشده بود. با پیگیری‌های وزارت علوم و رئیس‌جمهوری این مصوبه ابلاغ و صندوق تاسیس و بودجه آن در سال ۱۴۰۱ مشخص شده است.

تاسیس معاونت فناوری

وی افزود: از برنامه‌های دیگر که در طول یک سال گذشته ایجاد کردیم، تاسیس معاونت فناوری و نوآوری و بکارگیری نظام انگیزشی جدید بود. این معاونت تاکنون در وزارت عتف(علوم،تحقیقات و فناوری) وجود نداشته و در راستای توسعه پارک‌های علم و فناوری تشکیل شده است. توجه به پارک‌های علم و فناوری و مراکز رشد از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، چرا که خروجی علم و دانش باید خالق ثروت باشد که من راه‌اندازی مراکز نوآوری را جزء برنامه‌های خود قرار دادیم و توانستیم مجوز ایجاد معاونت فناوری و نوآوری را بگیریم و یکی از اساتید نمونه کشور استاد خیرالدین را به‌سمت معاون فناوری و نوآوری منصوب کردیم که اتفاقات خیلی خوبی در زمینه توسعه زیرساخت‌های فناوری و ایجاد مشاغل رخ داده است، بر همین اساس آیین‌نامه پایه‌های تشویقی را در هیات امنای دانشگاه‌ها مصوب کردیم.

حمایت تا سطح ۶ فناوری

وی تعیین پروژه‌های کلان ملی، دستیار فناوری و پسادکتری فناوری را از دیگر مواردی نام برد که طی یک سال گذشته پیگیری شد و گفت: وزارت عتف وظیفه دارد که افراد صاحب ایده را در مراکز رشد حمایت و بستری را برای تبدیل شدن به شرکت‌های دانش‌بنیان فراهم کند. گفتنی است، از این مرحله به بعد حمایت دانش‌بنیان‌ها برعهده معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری است، در واقع تا سطح ۶ فناوری وظیفه وزارت علوم تحقیقات و فناوری است که به افراد آموزش‌های لازم برای فناور شدن ارائه شود و از این سطح به بعد برعهده معاونت مذکور است که نقش جدی در اکوسیستم دانش‌بنیان‌ها داشته باشد.

تولید در پارک فناوری بین‌المللی با مشارکت خارجی‌ها

وزیر علوم ادامه داد: به این نتیجه رسیدیم که جای پارک علم و فناوری بین‌المللی ایران خالی است و با رایزنی‌هایی که کردیم و گام‌های موثری برداشتیم که پارک علم و فناوری ایران را اندازی کنیم و یک زمین ۱۰ هزار هکتاری را برای این کار اختصاص دهیم تا شرکت‌های دانش‌بنیان با شرکت‌های دانش‌بنیان خارجی به‌صورت مشارکتی محصولات جدیدی را تولید کنند.

رشد ۴۰ درصدی اشتغال دانش‌بنیان

وی بااشاره به اینکه طی یک سال گذشته رشد اشتغال در پارک‌های علم و فناوری حدود ۴۰ درصد بوده و حدود ۲۵ هزار شغل دانش‌بنیان در پارک‌ها ایجاد و ۱۲ پردیس و پارک علم و فناوری جدید تاسیس شده است، گفت: نکته بسیار جالب توجه اینکه ما ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار مترمربع ساختمان نیمه‌کاره در موسسات وابسته به آموزش عالی داریم که منطق حکم می‌کند که وقتی این حجم پروژه‌های نیمه‌تمام را داریم، پروژه جدیدی را ایجاد نکنیم. در سفرهای استانی رئیس‌جمهوری ۵ هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان اعتبار برای پروژه‌هایی که بالای ۵۰ درصد پیشرفت بودند، اختصاص یافته است، همچنین اجرایی‌سازی امریه پسادکتری و دستیار فناوری نیز از جمله اقدامات در یک سال گذشته بوده است، به این نتیجه رسیدیم که پارک علم و فناوری بین‌المللی ایران را در یک زمین ۱۰۰۰ متری تاسیس کنیم تا در عرصه دانش‌بنیانی تولیدات بین‌المللی هم داشته باشیم.

وی افزود: در هفته دولت، ۳۲ پروژه آماده بهره‌برداری داریم، ۳۰ پروژه دیگر هم با میزان پیشرفت بالای ۹۵ درصد داریم که با یک حمایت ویژه در نخستین فرصت تکمیل می‌شود. وی در پاسخ به سوال صمت مبنی بر نیمه‌کاره ماندن ساختمان جدید دانشگاه کارآفرینی گفت: دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران تنها دانشکده در آسیا و شمال افریقا است که هدف اصلی آن تربیت دانشجویانی است که بتوانند وارد بازارکارهای جدیدی شوند. هدف این دانشکده تربیت دانشجویانی است که در نهایت حرفه و کسب‌وکارهای مولد، نو، دانش‌بنیان و دارای مدل‌های کسب‌وکار جهانی را راه‌اندازی کنند که بتوانند قدرت صادرات داشته باشند. یکی دیگر از اقداماتی که در آینده‌ای نزدیک پیگیر آن خواهیم بود، مراحل نهایی ساخت این دانشکده است که به‌زودی اطلاع‌رسانی خواهیم کرد.

دانش‌بنیان‌های نوع ۳ هم مجوز می‌گیرند

زلفی‌گل افزود: زایش و رویش شرکت‌های دانش‌بنیان از جمله برنامه‌های وزارت علوم است. برخی این‌گونه تصور می‌کنند که میان وزارت علوم و معاونت علمی تقابل وجود دارد؛ این تقابل در دوره ما وجود ندارد و آن را تبدیل به تکامل و تعامل هم‌افزا کرده‌ایم، همان‌گونه که آموزش و پرورش بخشی از آموزش آحاد جامعه را برعهده دارد و بعد از مقطع دیپلم، تحصیلکردگان خود را به آموزش عالی می‌سپارد، از ظرفیت قانون جهش تولید استفاده می‌کنیم، خوشبختانه در شورای راهبری فناوری که با حضور رئیس‌جمهوری تاسیس شد، مجوز تاسیس شرکت‌های دانش‌بنیان نوع 3 را به وزارت علوم دادند و تعدادی از پارک‌های علم و فناوری می‌توانند این مجوز را صادر کنند.

وزیر عتف گفت: شرکت‌های دانش‌بنیان از این جهت اهمیت زیادی دارند که می‌توانند برای افراد تحصیلکرده  شغل‌آفرین باشند. یکی از ظرفیت‌های جدید که برای شرکت‌های دانش‌بنیان در وزارت علوم ایجاد کردیم، این است که اگر صاحبان صنایع بزرگ در پارک‌های علم و فناوری سرمایه‌گذاری و به ایجاد زیرساخت‌های فناوری و نوآوری کمک کنند، به‌منزله مالیات برای آنها حساب می‌شود، همچنین ۶۳ صندوق پژوهش و فناوری در استان‌ها تاسیس شده است و برخی دانشگاه‌های بزرگ از شرکت‌های دانش‌بنیان، هسته‌های فناور، حمایت ویژه‌ای دارند، در کل در این زمینه از تمام ظرفیت‌های موجود در قانون استفاده می‌کنیم.

وی بااشاره به تفاهمنامه‌ای که با بنیاد ملی نخبگان و معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهوری منعقد شده، اشاره و تصریح کرد: براساس این توافقنامه، 100 نفر اول علوم تجربی، علوم ریاضی و علوم انسانی و ۵۰ نفر هنر و زبان خارجی و مدال‌آوران از تسهیلات ویژه‌ای استفاده می‌کنند. بحث دیگری که در این یک سال انجام شد، بکارگیری نظام انگیزشی جدید است، در تلاش هستیم با ایجاد این نظام، اعضای هیات‌علمی، دانشجویان و یاوران علمی ما هر کس به‌اندازه میزان تلاشش بهره‌مندی داشته باشد، برای این موضوع آیین‌نامه پایه‌های تشویقی را مصوب کردیم و ۶۰ پایه تشویقی مصوب شده که در بخش‌های مختلف آموزشی، دیپلماسی علمی، ترویج علم، فناوری و کارآفرینی و ... دسته‌بندی شده، به‌طوری که هر فردی در هر بخشی که سرآمد است، از امتیازات آن بخش استفاده کند، با این روش سقف پرواز جامعه علمی بالا می‌رود.

استقرار در اماکن مسکونی

از دیگر اتفاقاتی که در یک سال اخیر برای اکوسیستم دانش‌بنیان‌ها رخ داد، استقرار شرکت‌های دانش‌بنیان در اماکن مسکونی تهران با همکاری شهرداری تهران است.سیدمحمد صاحبکار، رئیس امور شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان، در راستای امضای تفاهمنامه معاونت علمی ریاست‌جمهوری با شهرداری تهران درباره استقرار شرکت‌های دانش‌بنیان در اماکن مسکونی تهران گفت: با هدف دستیابی به چشم‌انداز شهر دانش‌بنیان، استقرار شرکت‌های دانش‌بنیان در اماکن مسکونی تهران با همکاری شهرداری تهران امکان‌پذیر شده است.

وی بااشاره به امکان استقرار شرکت‌های دانش‌بنیان در مکان‌های مسکونی تهران گفت: براساس تفاهمنامه‌ای که معاونت علمی ریاست‌جمهوری با شهرداری تهران، شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در شهر تهران می‌توانند در صورت کسب شرایط لازم، دفاتر خود را در اماکن مجاز مسکونی مستقر کنند. صاحبکار همچنین افزود: تاکنون بیش از ۱۰۰ درخواست در این رابطه به دبیرخانه کارگروه ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان رسیده که به شهرداری تهران ارسال شده است. مجوز استقرار در مکان‌های دارای کاربری مسکونی، به‌معنای تغییر کاربری ملک موردنظر نبوده و تنها امکان ادامه فعالیت در اماکن مسکونی برای این شرکت‌ها وجود خواهد داشت.

سخن پایانی

باتوجه به موارد یادشده، فعالان در میدان اصلی دانش‌بنیان‌ها معتقدند مسیری که برای اقتصاد دانش‌بنیان تعریف شده، دارای چالش‌ها و مشکلاتی است که شرکت‌های فعال در این حوزه را به اهدافی که تعیین کرده‌اند، حداقل در حوزه‌های با تغییر سریع فناوری نمی‌رساند یا اینکه بهتر است بگوییم خیلی طولانی‌مدت است و در کوتاه‌مدت محقق نخواهد شد. این مسیر طولانی است، در حالی که دنیا در حال پیشرفت است و تا ما بخواهیم با عبور از موانع و قوانین پیچیده بروکراسی اداری به اهداف پیش‌بینی‌شده برسیم، کشورهای دیگر پیشرفت و تغییرات دوچندانی را خواهند داشت که فاصله ما را با آنها افزایش می‌دهد، پس اگر نتوانیم سرعت موردنظر را در مسیر اقتصاد دانش‌بنیان داشته باشیم و 2 سال زمان برای رسیدن به تکنولوژی آن صرف کنیم، دیگر در مقایسه با فناوری سایر کشورها عقب‌افتاده خواهیم بود، در حالی که روند کنونی اقتصاد دانش‌بنیان و نیز تکنولوژی موجود در کشور نشان می‌دهد با سرعت کنونی ما به اهداف ۱۴۰۴ و سرآمدی در اقتصاد منطقه دست نخواهیم یافت. به‌نظر می‌رسد، در رسیدن به اهداف ۱۴۰۴ به‌ویژه در دستیابی به فناوری روز دنیا باید به 2 نکته توجه داشته باشیم؛ نخست سرعت تغییر در دنیا و دوم سرعت تکنولوژی در کشورمان. اگر نتوانیم این 2 را همزمان متحول کنیم، همچنان از نظر تکنولوژی با دنیا فاصله خواهیم داشت.