در دنیای امروز، کمتر صنعتی را می‌توان پیدا کرد که وابستگی به صنایع پلاستیک نداشته باشد؛ از کوچک‌ترین وسایل و اسباب‌بازی گرفته تا هواپیماهای مافوق صوت، بخشی یا تمامی آن از پلاستیک است. حتی کار به‌جایی رسیده است که تمامی صنایع، برای اینکه لوازم و مواد و تولیدات خود را محکم‌تر و ارزان‌تر بسته‌بندی کنند، کارتن‌های کاغذی را کنار گذاشته‌اند و از پلاستیک استفاده می‌کنند. پلاستیک، از جمله موادی است که ماده اولیه‌اش، از نفت به‌دست می‌آید. ابتدا، نفت به پتروشیمی‌ها انتقال داده می‌شود با طی مراحل پیچیده‌ای، « پلیمر » که ماده اولیه پلاستیک است، از آن تهیه می‌شود و در اختیار کارخانه‌هایی قرار می‌گیرد که در کار تولید لوازم پلاستیکی هستند. کارخانه‌های تولید پلاستیک هم، مواد خام اولیه را، تبدیل به ابزار و لوازم پلاستیکی می‌کنند که در تمامی بازارها و فروشگاه‌ها مشاهده می‌شود.

همه‌جا پلاستیک

استفاده از پلاستیک، امروزه به‌میزانی گسترش پیدا کرده است. کمتر جایی را می‌توان پیدا کرد که ردپای پلاستیک و فرآورده‌هایش در آن نباشد؛ ارزان بودن، سبک بودن، مقاومت مناسب، عایق الکتریسیته بودن، قابلیت شکل‌پذیری بالا، تنوع رنگی زیاد و آنتی‌باکتریال بودن محصولات پلاستیکی، از جمله دلایلی است که موجب شده است محصولات پلاستیکی، کاربردهای بسیار زیادی در زندگی بشر امروز داشته باشد و هر روز، بر تعداد استفاده‌کنندگان آن افزوده شود.

بانظر به ذخایر قابل‌توجه نفت در کشور، می‌توان گفت یکی از راه‌های بهبود اقتصاد کشور و به‌تبع آن، افزایش رفاه مردم، تلاش برای جلوگیری از خام‌فروشی نفت است و به‌جای آن، اتخاذ تدابیر مناسب برای تولید محصولات گوناگون و فروش آن، با هدف اشتغالزایی و ایجاد ارزش‌افزوده برای نفت کشور؛ حرکتی که سال‌هاست بیشتر حرف آن زده شده و تمایلی برای عملیاتی کردن آن، کمتر دیده شده و هنوز هم که هنوز است بیشتر، در بر پاشنه خام‌فروشی نفت می‌چرخد!

به‌گفته کارشناسان، صنایع پلیمر به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین مزیت‌های رقابتی کشور در حوزه تولید به‌شمار می‌رود. باتوجه به منابع و زیرساخت‌های کنونی کشور در حوزه نفت و گاز و پتروشیمی و با نظر به توان خوب تولید محصولات پتروشیمی، هرچه بیشتر واحدهای صنایع تکمیلی احداث شود، ارزش‌افزوده بیشتری خلق خواهد شد و هر گامی که در مسیر تکمیل زنجیره ارزش صنایع پتروشیمی و پلیمر برداشته شود، به‌طورقطع، منجر به افزایش تولید ناخالص داخلی، صادرات و ارزآوری، ایجاد اشتغال و توسعه اقتصادی کشور خواهد شد. به‌یقین، در نظر گرفتن مشوق‌ها و اهرم‌های انگیزشی از یک‌سو و رفع موانع و مشکلات اداری از سوی دیگر، می‌تواند سرعت بیشتری به این حرکت ببخشد.

فاصله تا جایگاه واقعی

بررسی روند تولید و مصرف پلیمرها در کشورهای منطقه و کشورهای توسعه‌یافته نشان می‌دهد ایران، باوجود دارا بودن زیرساخت‌ها و منابع غنی، تا دستیابی به جایگاه شایسته و واقعی خود در حوزه صنایع پتروشیمی و پلیمر فاصله زیادی دارد. سرانه مصرف سالانه قطعات پلاستیکی در کشور ما، حدود ۳۵ کیلوگرم به‌ازای هر نفر است که با بیشتر کشورهای توسعه‌یافته ـ ۸۰ تا ۱۲۰ کیلوگرم به‌ازای هر نفر ـ فاصله معناداری دارد. در این میان، ناگفته نماند ضعف تکنولوژیک بسیاری از واحدهای پتروشیمی کشور برای تولید مواد با کارآیی بالا (مواد مهندسی)، در عمل توسعه صنایع تکمیلی را در مسیر تولید محصولات با ارزش‌افزوده بیشتر دشوار ساخته است. تعدد سامانه‌های کنترل بازار و پیچیدگی امور بروکراتیک هم، موجب ایجاد دشواری‌هایی برای تولیدکنندگان پلیمر و عدم‌امکان بهره‌برداری از ظرفیت‌های واقعی این صنایع شده است.

تاریخچه پلاستیک

در سال ۱۸۶۲، الکساندر پارکر، نخستین پلاستیک ساخته دست بشر را به‌نام « پارکسین » در نمایشگاه بین‌المللی لندن معرفی کرد و نخستین قدم مهم را برای توسعه صنایع پلاستیک برداشت. اما در سال ۱۹۰۷ بود که دکتر باکلند، نخستین پلاستیک مصنوعی جهان به نام « باکلیت » را ساخت که شروع صنعت مدرن پلاستیک بود. پیشرفت و نوآوری‌های پلاستیکی و شیمیایی در دوران جنگ جهانی دوم اوج گرفت و پس از جنگ، بازار استفاده از محصولات پلاستیکی به‌شدت رشد کرد.

دامنه استفاده از محصولات پلاستیکی در این مدت، به‌اندازه‌ای گسترش پیدا کرده است که در دنیای مدرن امروز، پلاستیک‌ها به‌دلیل پایداری، استحکام و انعطاف‌پذیری در طراحی، کاربردهای منحصر به فرد و نوآورانه در بخش‌هایی از جمله وسایل و لوازم بهداشتی و پزشکی، فناوری، خودروسازی، بسته‌بندی، هوافضا، ساختمان‌سازی و ساخت‌وساز و هر چیز دیگری که فکرش را می‌توان کرد، کاربرد فراوانی را پیدا کرده‌اند.

جدای از کاربردهای بسیار زیاد محصولات پلاستیکی در تمامی ابعاد زندگی بشر امروز و با تاکید بر اینکه هنوز هم، پلاستیک به‌عنوان یکی از بهترین اختراعات بشر به‌شمار می‌رود،اما نباید فراموش کرد چون محصولات پلاستیکی را، خیلی زیاد و خیلی سریع تولید کرده‌ایم، اگر نتوانیم فکری به حال انبوه پلاستیک‌هایی که در طبیعت رها کرده‌ایم، بکنیم، در آینده‌ای نه‌چندان‌دور، پلاستیک‌های تجزیه‌نشده در طبیعت، چنان بلایی بر سر محیط‌زیست ما خواهند آورد که راه فراری برای بشر باقی نخواهند گذاشت.

شاید، همین دغدغه‌ها و نگرانی‌ها بوده است که انجمن ملی صنایع پلیمر ایران، از سال ۱۳۹۸ همایش چشم‌انداز اقتصاد صنایع پلاستیک در ایران را برگزار می‌کند که پنجمین همایش آن نیز، از ۱۹ خرداد شروع به کار خواهد کرد. از این انجمن، که بیش از ۲۰۰ بنگاه عضویت آن را دارند، انتظار می‌رود بتواند خروجی مثبتی از برگزاری این همایش داشته باشد و ضمن برقراری ارتباط بین فعالان اقتصادی و تصمیم‌گیرندگان، برای چالش‌های موجود صنایع پلاستیک، راهکارهای مناسبی با تاکید بر حفظ و مراقبت از محیط‌زیست ارائه دهد.