شهرهای جدید هویت اقتصادی میخواهند
طی دهههای اخیر حجم بالای مهاجرت به کلانشهرها یکی از عوامل تاثیرگذار بر تغییر ساختار اجتماعی و کالبد شهرها بهشمار میرود. البته نباید از تاثیر مهاجرتکنندگان بر بازار مسکن غافل شد، چراکه از یکسو، موجب افزایش نرخ ملک و اجاره شدهاند و از سوی دیگر، از آنجایی که بسیاری از مهاجران از تمکن مالی برخوردار نیستند، افزایش دوچندان حاشیهنشینی را بهدنبال داشتهاند. در حالی میانگین کشور در هر کیلومتر ۴۹ نفر است، اما در تهران هر کیلومترمربع حدود ۹ هزار نفر سکونت دارند. به طوری که بهگفته استاندار تهران، سالانه معادل جمعیت یک استان در تهران بارگذاری میشود. این در حالی است که ظرفیت پایتخت کاملا پر شده و با انواع بحرانهای متعدد آب، حملونقل، بهداشت و خدمات مواجه است. کارشناسان معتقدند؛ اگرچه شهرهایی اطراف کلانشهرها برای جلوگیری از سرزیر شدن جمعیت ایجاد شده، اما از آنجایی که زیرساختهای اقتصادی، فرهنگی و خدماتی در این شهرها شکل نگرفته، به شهرهای خوابگاهی تبدیل شدهاند که جز بارترافیک بالا و انواع و اقسام ناهنجاریهای سیاسی و اقتصادی، نتیجه دیگری نداشته است. در واقع اگر شهرهای جدید از هویت اقتصادی برخوردار بودند و بیعدالتی مالی و خدماتی در سایر شهرها وجود نداشت، در حال حاضر تهران برای روستانشینان جذابیتی نداشت. صمت در گزارش امروز به بررسی چگونگی مهار مهاجرت به تهران را بررسی کرده است که در ادامه میخوانید.
در همین زمینه ناصر ذاکری، تحلیلگر و کارشناس مسائل اقتصادی به صمت گفت: در حال حاضر اگر تهران با تقاضای بالای خرید و اجاره مواجه است، بهعلت حجم مهاجرت بالاست. در چنین شرایطی طبیعی است توازن بین عرضه و تقاضا بهم بریزد و به گرانی و التهاب بازار مسکن دامن بزند. شاهد آن هستیم طی ۷۰ سال گذشته مهاجرت به کلانشهرها مدیریت نشده و فقط به ایجاد شهرکهای اقماری بسنده کردهاند.
غفلت از مدیریت مهاجرت
وی تاکید کرد: برای اینکه تاثیرات مهاجرت بر بازار مسکن را مهار کنیم، باید یک نسخه ترکیبی شامل مجموعهای از سیاستگذاریها بهکار برد و با یک نسخه نظیر اعطای وام مسکن و زمین رایگان به روستانشینها اتفاقی نخواهد افتاد.
ذاکری گفت: ریشه مهاجرت به کلانشهرهایی نظیر تهران را باید در نبود امکاناتی نظیر مراکز درمانی آموزشی و شغلی در روستاها جستوجو کرد. بنابراین تا زمانی که ضعفهای زیرساختی در روستاها برطرف نشود، نباید انتظار داشت روند مهاجرت معکوس شود.
این کارشناس و تحلیلگر مسائل اقتصادی تصریح کرد: طی چند دهه گذشته شاهد مهاجرت از روستاها به کلانشهرها بودیم، بهطوریکه جمعیت در شهرهای بزرگ با سرعت بالایی افزایش یافت، براساس آمار منتشرشده، جمعیت ایران از سال ۱۳۱۸ تا ۱۳۵۵ سالانه بالای ۶ درصد رشد کرده است و زمانی که مهاجرت به تهران دشوار شد، روستاییان به شهر کرج هجوم بردند.
وی ادامه داد: اگر دولت قصد دارد، جلوی مهاجرت به تهران را بگیرد، باید اقتصاد مولد در شهرهای کوچک ایجاد کند. فقط در چنین شرایطی، روستانشینها تمایلی به مهاجرت به تهران نخواهند داشت، چراکه درآمدشان بالاتر میرود و هزینه زندگیشان پایینتر خواهد آمد.
رشد حاشیهنشینی
ذاکری گفت: طی چند سال گذشته بهدنبال افزایش نرخ اجاره و مسکن، شاهد آن هستیم که مهاجرت به حاشیه شهرهای بزرگ بسیار بالا رفته است، بهطوریکه شهرهای اقماری به خوابگاه تبدیل شدهاند. در واقع فرد شغل خود را در کلانشهرهای حفظ میکند، اما برای سکونت به حاشیه شهرها میرود. بههمیندلیل طی سالهای گذشته شاهد افزایش دوچندان حاشیهنشینی بودیم که موجب شده است فرهنگ تهران دستخوش تغییر شدیدی شود. در چنین شرایطی، با پیادهسازی یک سیاست، بازار مسکن نجات نمییابد، بلکه مجموعهای از سیاستگذاریها را نیاز دارد.
راهکاری که پشتگوش انداخته شد
این کارشناس و تحلیلگر مسائل اقتصادی خاطرنشان کرد: ابتدای دهه ۵۰ یک شرکت فرانسوی درباره آمایش سرزمین مطالعاتی ارائه داد، مبنی بر اینکه باید برای رفع محدودیتهای آبی به شهرهای ساحلی جنوب کشور مهاجرت کرد. متاسفانه از این سیاست نهتنها در رژیم سابق بلکه در بعد از انقلاب هم استقبال نشد و حالا شاهد تاکید کارشناسان بر لزوم مهاجرت به شهرهای سواحل جنوب کشور و زمزمه رئیسجمهوری مبنی بر انتقال پایتخت به جنوب کشور هستیم. اگر چنین سیاستی پیاده شده بود، در حال حاضر تهران با کمبود آب و چالشهای دیگر مواجه نبود.
وی تاکید کرد: زمانی که جمعیت در شهرهایی نظیر تهران و کرج بالا رفت، دست به ایجاد شهر پرند زدند که هزینه توسعه زیرساختهای حملونقل را به دولت تحمیل کرد. از سوی دیگر، ترافیک بالای جادهای بهدنبال داشت. در دوره دولت محمود احمدینژاد اظهارنظرهایی درباره جابهجایی برخی سازمانها از تهران به شهرهای دیگر مطرح شد تا فشار جمعیت تهران کاهش یابد، اما بهجایی نرسید. البته انتقال پایتخت یا برخی سازمانها به سواحل جنوبی کشور کار سادهای نیست و با صدور یک بخشنامه نباید انتظار داشت عملیاتی شود.
کمااینکه شاهد بودیم سازمان میراث فرهنگی را در یک دوره جابهجا کردند، اما چون در بلندمدت و با برنامهریزی انجام نشد، خسارت زیادی به بار آورد. در حال حاضر بسیاری از کارخانهها در شهرستانها دائر هستند، اما دفتر مرکزی تهران است که موجب تراکم جمعیتی و تحمیل هزینههایی به کشور شده است، بنابراین راهحل رفع این معضل صدور بخشنامه نیست، بلکه اصلاحات اقتصادی گستردهای را میطلبد و در کنارش باید مشوقهایی در نظر گرفت تا افراد ترغیب شوند به شهرستان مهاجرت کنند.
ذاکری تصریح کرد: طی ۳۰ تا ۴۰ سال گذشته، فرمول ایجاد شهرکهای اقماری پیاده شد، اما از آنجایی که هویت اقتصادی نداشتند، موجب سرریز شدن جمعیت در تهران شد. در حال حاضر شهرهایی نظیر پردیس بهعلت نداشتن هویت اقتصادی به خوابگاه تبدیل شدهاند.
نبود عدالت مالی و خدماتی
همچنین مقداد همتی، کارشناس سیاستگذاری مسکن به صمت گفت: اگر شاهد حجم بالای مهاجرت از روستاها به تهران هستیم، ریشه در فقدان خدمات لازم و نبود شغل مناسب در روستاها دارد تا زمانی که درآمد در روستانشینان افزایش نیابد و امکانات لازم برای یک زندگی استاندارد در سایر شهرها فراهم نشود، نباید انتظار داشت که مهاجرت به کلانشهرها متوقف شود. در واقع هرچقدر هم اقدامات سختگیرانه انجام شود، نمیتوان جلوی مهاجرت به تهران را گرفت؛ نظیر مهاجرتهایی که از ایران به سایر کشورها انجام میشود و غیرقابلکنترل است.
وی تاکید کرد: باوجود اینکه در تهران کالاها، خدمات، نرخ اجاره و ملک بسیار گران است، اما بهعلت اینکه روستاییان نیاز به شغل و خدمات دارند، تهران را به روستا ترجیح میدهند.
این کارشناس سیاستگذاری مسکن تصریح کرد: از آنجایی که اشتغالزایی مناسبی در سایر شهرها و روستاها انجام نشده و امکانات پایتخت در تمام زمینهها نسبت به سایر استانها بسیار زیاد است، شاهد حضور افرادی از طیفها و قومیتهای مختلف در تهران هستیم، بهطوریکه فرهنگ تهران دستخوش تغییر فراوانی شده است.
افزایش نرخ اجاره و ملک طبیعی است
وی در پاسخ به این سوال که مهاجرت چقدر بر بازار مسکن تاثیرگذار است، گفت: همانطور که خروج اتباع افغانی، زمینه را برای کاهش نرخ اجاره در برخی مناطق کشور رقم زد و حتی شاهد کاهش تقاضای اجاره در مناطقی مانند حاشیه تهران، مشهد، اصفهان، قم و کرج هستیم، در رویه معکوس یعنی مهاجرت روستانشینان به تهران، افزایش نرخ مسکن و اجاره را شاهد خواهیم بود.
همتی تاکید کرد: در واقع زمانی که با مازاد تقاضا در بازار مسکن مواجهیم، اما عرضه همسان با آن پیش نمیرود، طبیعی است که نرخ ملک بالا خواهد رفت.
این کارشناس سیاستگذاری مسکن در پاسخ به این سوال که چه اقداماتی باید انجام شود تا شاهد مهاجرت به تهران نباشیم، گفت: اگر هر شهری هویت اقتصادی داشته باشد و زیرساختها و خدمات درمانی، آموزشی و فرهنگی برای بومیان آن شهر فراهم شود، دیگر فردی به تهران مهاجرت نخواهد کرد.
وی گفت: از آنجایی که ۷۰ درصد گردش مالی در شهر تهران انجام میشود و بیشتر کالاها در تهران تولید و توزیع میشود، همچنین ۵۰ درصد تسهیلات بانکها به ساکنان تهران اختصاص مییابد، شاهد مهاجرت از روستاها به تهران هستیم، بنابراین باید آمایش و عدالت مالی در تمام شهرها و استانها انجام شود تا جلوی مهاجرت گرفته شود.
یک نسخه ترکیبی نیاز است
این کارشناس سیاستگذاری مسکن در پاسخ به این سوال که با اعطای زمین رایگان میتوان جلوی مهاجرت به تهران را گرفت، گفت: باید یک بسته شامل انواع مشوقها و معافیتها را تهیه کرد تا روستانشینان دیگر انگیزهای برای مهاجرت به تهران نداشته باشند. این بسته میتواند شامل تامین سرپناه مناسب، اعطای زمین رایگان و اشتغال باشد. بنابراین نباید فقط یک نسخه نظیر اعطای زمین رایگان را پیاده کرد، چراکه بهاندازه کافی برای روستانشینان جذابیت ایجاد نمیکند.
همتی در پاسخ به این سوال که ایجاد شهرهای جدید در اطراف تهران، آیا راهکار مناسبی برای جلوگیری از سرزیر شدن جمعیت تهران بود، گفت: سیاست ایجاد شهرهای جدید، یک طرح شکستخورده است، چراکه مانند شهرهای اقماری عمل میکند که هویت اقتصادی ندارد، در واقع هویتش در کنار کلانشهرهای معنا و مفهوم پیدا میکند.
سخن پایانی
از آنجایی که اشتغالزایی مناسبی در سایر شهرها و روستاها انجام نشده و امکانات پایتخت در تمام زمینهها نسبت به سایر استانها بسیار زیاد است، شاهد حضور افرادی از طیفها و قومیتهای مختلف در تهران هستیم، بهطوریکه فرهنگ تهران دستخوش تغییر فراوانی شده است. بههمینعلت مهاجرت به حاشیه شهرهای بزرگ بسیار بالا رفته است، بهطوریکه شهرهای اقماری به خوابگاه تبدیل شدهاند، در واقع فرد شغل خود را در کلانشهرهای حفظ میکند، اما برای سکونت به حاشیه شهرها میرود. بههمیندلیل شاهد افزایش دوچندان حاشیهنشینی هستیم. برای اینکه تاثیرات مهاجرت بر بازار مسکن را مهار کنیم، باید یک نسخه ترکیبی شامل مجموعهای از سیاستگذاریها بهکار برد و با یک نسخه نظیر اعطای وام مسکن و زمین رایگان به روستانشینها، اتفاقی نخواهد افتاد. همچنین علاوه بر اینکه باید زیرساختهای شهرهای جدید نظیر اقتصادی، فرهنگی و درمانی فراهم شود، باید هویت اقتصادی هم داشته باشند تا روستاییان برای کسب درآمد بیشتر به پایتخت مهاجرت نکنند.
