رشد روزافزون و صعودی کالاهایی که مواد اولیه آنها برای طبیعت مضر است، بیشترین زیان را وارد زندگی انسان‌ها و زمین می‌کند. همین موضوع فعالان محیط‌زیست را بر آن داشت تا به سمت ترویج فرهنگ استفاده مجدد از کالاهای مصرفی و تعمیر لوازمی که می‌توان تا مدت‌ها از آنها استفاده کرد، حرکت کنند. این فرهنگ جنبه دیگری غیر از حفاظت از زمین و کاهش آلودگی داشته و آن مدیریت کردن هزینه‌هاست. با خرید از کالاهای دست‌دومی که قابلیت استفاده مجدد را داشته و از کیفیت مناسب برخوردارند، با تعمیر لوازمی که می‌توان تا مدت‌ها از آنها استفاده کرد و سایر موارد این‌چنینی، هزینه افراد تا حد زیادی کاهش می‌یابد. از این رو فرهنگ استفاده از کالاهای دست‌دوم در برخی از حوزه‌ها (مانند لباس) و روی آوردن به تعمیر لوازمی که ارزش تعمیر و مصرف مجدد دارند، تا حد زیادی در کشورهای مختلف جهان جا افتاد. به عنوان مثال انگلستان یکی از کشورهایی است که خرید و فروش لباس‌های دست‌دوم و کالاهای لوکس در آن امری رایج بوده و بازار اقتصادی پررونقی در این بخش وجود دارد. صمت در این گزارش، به بررسی رویکرد کشورهای مختلف جهان به استفاده از کالاهای دست دوم و تعمیر لوازم مصرفی جهت استفاده مجدد پرداخته است.

رایج بودن فرهنگ تعمیر در اروپا

تعمیر محصولات مصرفی شکسته یا آسیب دیده با هدف به تعویق انداختن خرید کالای جایگزین، می‌تواند منجر به صرفه‌جویی در هزینه مصرف‌کنندگان شود. کشورهای اروپایی ضمن توجه به این مسئله، مزیت کاهش زباله در صورت خرید کالای جدید را مدنظر قرار داده و در نهایت به کشورهایی با فرهنگ رایج مصرف مجدد کالاها تبدیل شده‌اند. استراتژی اقتصاد چرخه‌ای اتحادیه اروپا، نگهداری و تعمیر را راهکار جلوگیری از دور ریختن منابع و افزایش طول عمر محصولات قلمداد کرد. یک مطالعه رفتاری کمیسیون اروپا که توسط سایت رسمی اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۸ منتشر شد، نشان داد ۶۴ درصد از مصرف‌کنندگان همیشه محصولات شکسته یا آسیب دیده را تعمیر می‌کنند. طبق این مطالعه که در مورد مشارکت مصرف‌کننده در اقتصاد چرخه‌ای بود، مشخص شد دلیل اصلی عدم تعمیر محصولات، نرخ بالای تعمیر و به دنبال آن ترجیح خرید محصول جدید و احساس منسوخ شدن یا از مد افتاده بودن کالای قدیمی است. در غیر این صورت مردم اروپا ترجیح می‌دهند لوازم خود را در صورت شکست یا خرابی، تعمیر و مجدد استفاده کنند. طبق گزارش اتحادیه اروپا، جاروبرقی، تلویزیون، ماشین ظرفشویی، گوشی‌های هوشمند و لباس جزو کالاهای پرمصرفی هستند که افراد بیشتر ترجیح می‌دهند تا حد امکان آنها را تعمیر کرده و از خرید مجدد این اقلام دوری می‌کنند.

چالش‌های تعمیر و نگهداری

با وجود مهم بودن تعمیر وسایل شکسته، این اقدام همیشه با سهولت همراه نیست. کالاهایی که از ضمانت‌های گارانتی و وارنتی همراه باشند، تعمیر یا تعویض آنها توسط شرکت‌های تولیدکننده و تعمیرکاران تخصصی این شرکت‌ها انجام می‌شود. اما تمامی کالاها جزو این اقلام نبوده و بخش زیادی از کالاها در اروپا، توسط تعمیرکاران مستقل انجام می‌گیرد.

 از مهم‌ترین چالش‌های تعمیر کالاها به ویژه لوازم برقی و تخصصی را می‌توان عدم دسترسی به قطعات یدکی اصلی، نبود اطلاعات فنی لازم و نرم افزارهای تشخیصی دانست.

 به طور معمول این مشکلات به دلیل همکاری نکردن شرکت‌های اصلی تولیدکننده با تعمیرکاران مستقل به‌وجود می‌آید. زیرا تولیدکنندگان گاهی اوقات مواردی مانند قطعات یدکی و آموزش‌های لازم برای تعمیرات را تنها در اختیار واحدهای خدمات پس از فروش یا تعمیرکاران شناخته شده یک برند ویژه محدود می‌کنند. همین موضوع باعث پیشامد مشکلات مختلف برای تعمیرکاران مستقل حتی افرادی که خواهان تعمیر شدن وسایل خود هستند، شده است.

در این میان یکی دیگر از عواملی که باعث عدم رغبت افراد به استفاده مجدد برخی وسایل می‌شود، هزینه بالای تعمیرات است. در بعضی مواقع هزینه تعمیر و نگهداری لوازم به قدری بالاست که خرید کالای نو برای افراد مقرون‌به‌صرفه‌تر است.

حتی از مد افتاده شده نیز می‌تواند از دیگر دلایل دورانداخته شدن وسایل، به ویژه لباس‌ها باشد. باید پذیرفت از یک وسیله نمی‌توان برای مدت زمان طولانی استفاده کرد و بهره‌گیری از تجهیزات و تکنولوژی روز، حق همه مردم
است.

لباس‌های دست‌دوم، مشتری جدی دارند

صنعت لباس یکی از دسته حوزه‌هایی است که بیشترین مصرف و در عین حال بیشترین آلایندگی را برای محیط‌زیست دارد. تا پیش از این برخی از کشورهای افریقایی، آسیایی، امریکایی و حتی اروپایی از لباس‌های دست دوم به دلیل کمبود بودجه مالی خود استفاده می‌کردند. بازار لباس‌های دست دوم در این کشورها، به طور عمده از سایر کشورها با کیفیت‌های متفاوت وارد می‌شد. اما در سال‌های اخیر با تلاش زیاد محافظان محیط‌زیست، پوشیدن لباس‌های دست دوم برای مردم جهان تبدیل به راهی شگفت‌انگیز برای محافظت از سیاره‌زمین، صرفه‌جویی در هزینه و داشتن یک سبک مد منحصر به فرد با لباس‌های قدیمی و یا کلاسیک است. اما مواردی مانند کیفیت، بهداشت و پایداری لباس‌های دست‌دوم همچنان جای تامل داشته و اغلب فروشندگان این نوع کالاها باید توجه لازم را داشته باشند.

به گزارش گاردین، بازار پوشاک دست دوم به سرعت در حال رشد است. بازار لباس دست‌دوم، مستقل از بازار پوشاک سنتی بوده و در چند مدت اخیر رشد تصاعدی اقتصاد این بخش، قابل توجه است. حتی با شیوع ویروس کرونا و افت نسبی خرید و فروش پوشاک، روند رو به رشد درآمدهای حاصل از مبادله لباس‌های دست دوم را شاهد بودیم. ارزش بازار لباس‌های دست دوم در سال ۲۰۲۰ در ایالات متحده امریکا به ۳۲ میلیارد دلار رسید و پیش‌بینی می‌شود این رقم در سال ۲۰۲۳ به ۵۱ میلیارد دلار برسد.

درآمدزایی برای امریکا و انگلیس

بزرگ‌ترین صادرکننده پوشاک دست دوم در سراسر جهان، ایالات متحده است که سالانه ۶۷۵ میلیون دلار پوشاک دست دوم به کشورهایی مانند کانادا، گواتمالا، شیلی و هند صادر می‌کند. در رتبه دوم صادرکنندگان پوشاک دست دوم، انگلستان با ۵۴۳ میلیون دلار صادرات هر ساله به لهستان، اوکراین و پاکستان قرار دارد. اما این کشورها تنها از صادرات پوشاک دست‌دوم درآمدزایی ندارند؛ این نوع لباس‌ها در بازار داخلی کشورهای انگلستان و امریکا خواهان زیادی داشته و چه فروشندگان لباس و چه متقاضیان آن‌ها، تعداد کثیری از افراد جامعه را تشکیل می‌دهند. در انگلستان بازار داخلی لباس‌های دست‌دوم رونق بیشتری دارد اما این به معنای کهنه پوشی انگلیسی‌ها نیست. به گزارش گاردین، مردم انگلستان به طور معمول از لباس‌ها به تعداد دفعات زیاد استفاده نکرده و تمایل به مصرف لباس‌های متعدد و متنوع دارند. همین موضوع باعث شده تا اغلب تمایل داشته باشند لباس‌های در حد نو خود را به متقاضیان آنها بفروشند. این خرید و فروش تا پیش از این در فروشگاه‌ها و مغازه‌های حضوری رونق بیشتری داشت اما ظهور اینترنت و شکل‌گیری پدیده خرید و فروش آنلاین، کار را بری خریداران و فروشندگان راحت‌تر کرد.

بازار پررونق کالاهای لوکس دست دوم

در بین بازار لباس‌های دست دوم، کالاهای لوکس دست دوم نیز به تعداد زیادی دیده می‌شود. کالاهای لوکس دست دوم اقلام گران‌قیمت و ممتازی هستند که توسط کاربری در ابتدا خریده شده و پس از استفاده، به کاربر بعدی فروخته می‌شود. این کالاها شامل مبلمان عتیقه، آثار هنری، جواهرات، کفش، پوشاک و لوازم جانبی مد مانند کیف، ساعت هستند. اروپا به طور معمول تقاضای زیادی برای محصولات مد مانند پوشاک، جواهرات، لوازم جانبی مد (کیف، روسری و غیره) و کفش دارد اما تمامی مردم این کشورها خواهان پرداخت قیمت‌های گزاف برای کالاهای نو نیستند. به گزارش سایت statista، درآمد بازار کالاهای لوکس دست دوم در اروپا در سال ۲۰۲۱ حدود یک و نیم میلیارد دلار تخمین زده شد که اروپای مرکزی و غربی بیش از ۷۰ درصد از کل درآمد این بازار را تشکیل دادند. بنابراین می‌توان گفت در اروپا استفاده از ابزار دست دوم، یک فرهنگ رایج با اقتصادی کلان و درآمدزا است.

سوزاندن لباس‌های فروخته نشده

چراکه سالانه ۹۲ میلیون تن ضایعات منسوجات تولید می‌شود. به گزارش earth.org، از ۱۰۰ میلیارد تن لباس تولید شده در سال در جهان، ۹۲ میلیون تن در محل دفن زباله‌ها قرار می‌گیرد. این بدان معناست که در هر ثانیه معادل یک کامیون زباله لباس‌های تولید شده را وارد محل‌های دفن زباله می‌کند. با وجود گسترده شدن فرهنگ استفاده مجدد از پوشاک در کشورهای مختلف جهان، این میزان از ضایعات در حوزه لباس قابل توجه است. اگر نگاهی موشکافانه به این نوع ضایعات بیاندازیم، خواهیم دید اغلب لباس‌های برندی بوده که یا در بازار عرضه نشدند و یا خریداری برای آنها وجود نداشته است. برخی از برندهای جهانی، لباس‌های به فروش نرسیده خود را با تخفیف‌های مناسب در سایت‌های خود در مدت زمان محدود به فروش می‌رسانند. حتی برخی از برندهای جهانی لباس‌های خود را به خیریه‌ها اهدا می‌کنند که این اقدام اغلب در راستای حفظ وجهه برند انجام می‌شود. اما بسیاری از برندهای معروف که لباس و وسایل لوکس تولید می‌کنند، راهکار اصلی خود برای خلاص شدن از شر لباس‌های فروخته نشده یا دارای ایراد را سوزاندن و دفن کردن آنها می‌دانند. برندهایی مانند هرمس، شنل، لوییس ویتون و غیره، پوشاک فروخته نشده یا کالاهایی که در روند تولید ایرادات بسیار جزئی پیدا کردند را اغلب می‌سوزانند. آن‌ها به هیچ وجه راضی به فروش کالاهای خود با نرخ پایین‌تر به مردم نیستند؛ این نگاه از استراتژی کلان آنها برای مدیریت کسب‌وکار سرچشمه می‌گیرد. آن‌ها معتقدند کالای تولید شده توسط آن‌ها، برای افرادی منحصر به فرد با تمکن مالی مشخص عرضه شده و تخفیف گذاشتن تولیدات خود، به‌ویژه کالاهای ایراددار، تنها وجهه برند خود را خدشه‌دار می‌کنند.

روند سوزاندن لباس و حتی وسایل لوکس تا جایی ادامه‌دار شد که نخست وزیر فرانسه در سال ۲۰۱۹ اعلام کرد تا سال ۲۰۲۳، قانون ممنوعیت از بین بردن کالاهای لوکس فروش نرفته در این کشور اجرایی خواهد شد.

سخن پایانی

دغدغه حفاظت از محیط‌زیست تنها بخشی از مردم را به استفاده مجدد از وسایل وادار کرد. می‌توان گفت در تمامی جهان، مسئله مدیریت منابع مالی و استفاده بهینه از پول در جیب، یکی از چالش‌های جدی برای مردم است. به‌ویژه در دنیای امروز که سرعت تغییرات به گونه‌ای است که مردم عادی نمی‌توانند بی‌مهابا از سرمایه‌های خود برای خرید کالاهای معمول و مصرفی استفاده کنند. دوراندیشی، سرمایه‌گذاری و حفظ منابع مالی در اولویت بوده و در هر کشوری که شرایط اقتصادی بدتر باشد، توجه به این مسئله ضرورت بیشتری دارد. حفاظت از کالاها به‌ویژه وسایل الکترونیکی مصرفی، خرید لباس‌های دست‌دوم و سایر برنامه‌های اینچنینی، به بخش زیادی از مردم جهان کمک کرده تا ضمن رها شدن از کالاهایی که دیگر به آنها نیاز ندارند، بتوانند با قیمت‌هایی مناسب لوازم مورد نیاز خود را تهیه کنند. اما این فرهنگ، به‌ویژه استفاده از لباس‌های دست دوم، هنوز در برخی از کشورهای جهان جا نیفتاده و نگرانی بابت فرسوده بودن و موارد بهداشتی، مردم را از خرید این پوشاک باز می‌دارد. باید توجه داشت زمانی راهکارهای اقتصادی می‌تواند تاثیرگذار باشد که به شیوه‌های درست اجرایی شوند.