خطرات و تهدیدهای موجود در تجارت، اهمیت بیمه ‌ بار صادراتی را دوچندان می ‌ کند. طبق آمار منتشرشده عمده کالاهای صادرات غیرنفتی ایران در سال ۲۰۲۰ شامل پلاستیک، مواد شیمیای آلی، سبزیجات خوراکی و میوه و آجیل بوده است. مرکبات، خربزه، آهن و فولاد، نمک، گوگرد، خاک و سنگ، مواد گچ ‌ کاری، آهک و سیمان، مس، روی و محصولات آن از دیگر کالاهای عمده صادرات ایران بوده است.

کالاهای یادشده بخش عمده صادرات غیرنفتی ایران را به خود اختصاص می ‌ دهند. برای صیانت از سهم صادرات غیرنفتی در تولید ناخالص داخلی باید ریسک ‌ های صادرات این محصولات کاهش باید و عمده ‌ ترین راه کاهش ریسک صادرات، بیمه محصولات صادراتی است. شرکت ‌ های بیمه لزوم وجود چنین بیمه ‌ نامه ‌ ای را برای بدنه صادرات کشور ضروری دانسته و برای پوشش ریسک صادرات به ‌ ویژه صادرات خرد بیمه ‌ نامه بار صادراتی را طراحی کرده ‌ اند. در همین راستا صندوق ضمانت صادرات ایران نیز برای کلیه صادرکنندگان اقدام به پوشش ریسک کرده است. بر این اساس کلیه محصولات صادراتی ایران تحت پوشش بیمه صندوق ضمانت صادرات هستند. صمت به ‌ بهانه «روز ملی صادرات» درباره چگونگی کاهش ریسک صادرات با پوشش بیمه با کارشناسان گفت ‌ وگو کرده است.

بیمه باربری، از ضروری ‌ ترین نیازهای بازرگانان

عسل اشتری، کارشناس بیمه درباره چگونگی کاهش ریسک صادرات برای صادرکنندگان به صمت گفت: شرکت ‌ های بیمه لزوم طراحی بیمه ‌ نامه مرتبط با صادرات را احساس و در این زمینه اقدام کردند. وی افزود: بیمه باربری (صادراتی-وارداتی) یکی از ضروری ‌ ترین نیازهای تاجران و بازرگانان است. برای باربری و حمل محصولات تجاری از جایی به جای دیگر، از وسایل نقلیه متعدد استفاده می ‌ شود که هر یک از آنها خطراتی برای کالا دارد. هنگام مواجهه با مشکل در طول سفر و حمل بار، سرمایه افراد در معرض خطر قرار می ‌ گیرد که بیمه باربری برای رفع نگرانی درباره این موضوع کاربرد قابل ‌ توجهی دارد.

حفظ سرمایه تجار

وی با تاکید بر اینکه با استفاده از این نوع بیمه ‌ نامه، سرمایه صادرکنندگان در هر شرایطی تحت حفاظت قرار می ‌ گیرد، گفت: این نوع بیمه ‌ نامه شامل انواع محموله ‌ های صادراتی، وارداتی و ترانزیتی می ‌ شود. در حمل بین ‌ المللی، بیمه ‌ نامه براساس استاندارد انستیتوی بیمه ‌ گران لندن صادر می ‌ شود و موردتایید بیمه ‌ گران و مراجع حقوقی بیشتر کشورها است.

این کارشناس بیمه ادامه داد: شرکت ‌ های بیمه ‌ گر بیمه ‌ نامه حمل ‌ ونقل بین ‌ المللی را با هر یک از شرایط A ، B و C صادر می ‌ کنند که شرایطی بین ‌ المللی است. بنابراین در تمام دنیا سطح ‌ بندی بیمه بار بین ‌ المللی دارای بندها و سطوح یکسان است. تفاوت تنها در پوشش خطراتی است که هر کدام از شرکت ‌ های بیمه ‌ گر طبق تعرفه و قوانین قراردادی خود در نظر دارند. به ‌ طور مثال کامل ‌ ترین بیمه ‌ نامه ‌ ای که در این زمینه ارائه می ‌ شود، بیمه ‌ نامه با شرایط کلوز A است.

اشتری با توضیح اینکه بیمه ‌ بار بین ‌ المللی، در بین مردم باعنوان بیمه ‌ بار صادراتی شناخته می ‌ شود، گفت: بیمه ‌ بار صادراتی برای همه انواع حمل ‌ ونقل اعمال می ‌ شود و شرایط آن براساس نیاز بیمه ‌ گذار متفاوت است. وی افزود: براساس نیاز به صادرات یا واردات «بیمه ‌ بار» اغلب از صادرکننده ‌ ای با صادرکننده دیگر یا واردکننده ‌ ای با واردکننده دیگر و از محموله ‌ ای به محموله دیگر متفاوت است.

خلأ قانون

این کارشناس بیمه با اذعان به اینکه هنوز برای اجرای دقیق بیمه ‌ بار صادراتی در ایران خلأ قانونی وجود دارد، اظهار کرد: تا زمانی که تهیه بیمه ‌ نامه بار بین ‌ المللی اجباری نشود، ممکن است صادرکننده یا واردکننده برای کاهش هزینه صادرات یا واردات با پذیرش خطرات احتمالی حمل از بیمه بار خودداری کند، این در حالی است که دریافت این بیمه ‌ نامه در تجارت بین ‌ المللی الزامی است. وی در توضیح اهمیت بیمه ‌ نامه بار صادراتی با ذکر مثالی تصریح کرد: اگر کالا هنگام حمل ‌ از بندر اعزام به نقطه مقصد آسیب ببیند، قطعا صادرکننده متحمل ضرر مالی می ‌ شود؛ بنابراین برای جلوگیری از ضرر، مجبور به اخذ بیمه ‌ نامه است تا از سرمایه خود در برابر صدمات احتمالی محافظت کند. اشتری ادامه داد: در صورت حمل کالا از طریق دریا، این بیمه به ‌ عنوان بیمه بار دریایی شناخته و در صورت حمل هوایی از اصطلاح بیمه بار هوایی استفاده می ‌ شود. با این حال، عموما از اصطلاح «بیمه بار صادراتی» به ‌ جای هر دو اصطلاح استفاده می ‌ شود و مقررات آنها مشخص است.

قوانین جهانی

وی با اشاره به اینکه بسته به شرایط تجاری بین ‌ المللی، فروشنده (صادرکننده) یا خریدار (واردکننده) مسئولیت بیمه کردن بار را بر عهده دارد، بیان کرد: فروشنده موظف است محموله را از نظر CIF و CIP بیمه کند. همچنین فروشنده می ‌ تواند بنا به صلاحدید بار را از نظر خطرات شخصی مثل DDU و DDP بیمه نکند. این کارشناس بیمه اذعان کرد: اصطلاحات تجاری DDU و DDP اغلب در پروژه ‌ های کلیدی که مقدار بار زیاد است استفاده می ‌ شوند و در عمل، فروشنده معمولا بار را با اصطلاحات DDU و DDP بیمه می ‌ کند. اشتری توضیح داد: پوشش ریسک بیمه بار صادراتی از یک استاندارد جهانی تبعیت می ‌ کند و فقط قالب بیمه ‌ نامه از بیمه ‌ گری به بیمه ‌ گر دیگر متفاوت است، اما همه آنها اساسا دارای بندهای یکسان و همان اطلاعات موجود در دستورالعمل ‌ های بیمه ‌ نامه ( IAI ) هستند.

بیمه ‌ نامه تک ‌ نسخه

وی گفت: براساس مقررات بین ‌ المللی بیمه ‌ نامه باید توسط یک شرکت بیمه یا نماینده آن صادر و امضا شود. اگر بیش از یک نسخه اصلی از بیمه ‌ نامه بار صادراتی صادر شده باشد این موضوع باید در بیمه ‌ نامه قید شود، زیرا همه بیمه ‌ نامه ‌ ها باید به تایید بانک کشور مبدأ یا مقصد بیمه ‌ نامه بار صادراتی برسند تا در اعتبار اسنادی (اعتبارسنجی) موسسه مالی دیگری هم مجاز به دریافت بیمه ‌ نامه بشود. این کارشناس بیمه درباره زمان صدور بیمه ‌ نامه بار صادراتی براساس استانداردهای بین ‌ المللی گفت: در کشورهای خاص، نماینده بیمه (کارگزار) ممکن است بیمه ‌ نامه را در مدت ۴ تا ۵ ساعت پس از دریافت دستورالعمل ‌ های بیمه ‌ نامه ( IAI ) یا فرم مشابه، به صادرکننده تحویل دهد، اما در برخی از کشورها بیمه ‌ نامه ۲ تا ۳ روز پس از دریافت دستورالعمل ‌ های آن، از طریق پست برای صادرکننده ارسال می ‌ شود. اشتری افزود: باتوجه به اینکه ممکن است ارسال نامه الکترونیکی در برخی از کشورها ۴ روز یا بیشتر طول بکشد، این احتمال وجود دارد که بند موجود در بیمه ‌ نامه مبنی بر تعیین زمان مشخص بیمه ‌ نامه بار صادراتی به آخرین تاریخ مذاکره L / C نرسد.

طراحی بیمه ‌ نامه بار صادراتی براساس استاندارد جهانی

سیاووش قزلباش، کارشناس بیمه درباره لزوم صدور بیمه بازرگانی به صمت گفت: شرکت ‌ های بیمه ‌ گر با نیازسنجی که انجام داده ‌ اند لزوم طراحی چنین بیمه ‌ نامه ‌ ای را درک و براساس استانداردهای جهانی اقدام به این کار کرده ‌ اند.

وی افزود: بیمه ‌ نامه بار صادراتی به ‌ منظور بیمه کردن محموله کالاهایی با مبدأ حرکت ایران و مقصد سایر کشورهاست؛ بنابراین به ‌ علت گستردگی خطرات محتمل برای محموله ‌ های باری و احتمال آسیب ‌ دیدگی آنها در مسیر مقصد، باید رقم تعهدات شرکت ‌ ها، برای بیمه ‌ شدگان مشخص باشد. به این منظور، شرایط و استانداردهای مربوطه در مجموعه ‌ ای با عنوان کلوزهای بیمه ‌ گران کالا تعیین شده که موردتایید تمام بازارهای جهانی است.

این کارشناس بیمه با اشاره به اینکه شورای ‌ عالی بیمه ایران نیز این قوانین و مقررات را در آیین ‌ نامه شماره ۷۹ معین کرده، یادآور شد: شرکت «بیمه ایران» تنها مرجع رسمی تعهدات بیمه بار صادراتی ایران است و همه بیمه ‌ های باربری صادراتی باید با توجه به قوانین این شرکت صادر شود.

بیمه خسارت نمی ‌ دهد

قزلباش در پاسخ به این پرسش که چه خطراتی تحت پوشش بیمه ‌ نامه صادرات قرار نمی ‌ گیرند، توضیح داد: نبود قابلیت حمل ایمن کالای بیمه ‌ شده به ‌ علت نامناسب بودن کشتی (شناور)، نامناسب بودن وسایل حمل ‌ ونقل (کانتینرها) برای انتقال سالم کالای بیمه ‌ شده، وجود هر گونه جنگ داخلی، شورش، قیام و... از جمله مواردی هستند که شرکت ‌ های بیمه ‌ گر الزامی به پرداخت خسارت در زمینه آنها ندارند.

وی افزود: وقوع هرگونه توقیف، مصادره و تصرف در اموال (به ‌ استثنای دزدان دریایی) یا وقایع ناشی از این امور، آسیب دیدن بار صادراتی بر اثر مواجهه احتمالی با سلاح ‌ های جنگی متروکه و به ‌ جامانده از سایر جنگ ‌ ها از قبیل بمب، مین، اژدر و...، از بین رفتن بار یا به مقصد نرسیدن آن به ‌ خاطر وقوع اغتشاشات و درگیری ‌ های داخلی، اعتصاب کردن کارگران و تعطیل شدن محل کار و وقوع عملیات تروریستی به اشکال مختلف، شرکت ‌ های بیمه ‌ گر را از پرداخت خسارت معاف می ‌ کند.

ضمانتی بزرگ

این کارشناس بیمه اذعان کرد: در ایران علاوه بر بیمه ‌ نامه ‌ های صادراتی ‌ بار، تمامی تجار در زمان فعالیت، باید کالای موردمعامله را به صندوق ضمانت صادرات ایران معرفی کنند تا این صندوق طبق توافق با بیمه ‌ های موجود نسبت به اعتبارسنجی و ایجاد حد اعتباری بیمه ‌ ای اقدام کند.

وی خاطرنشان کرد: تجار ایرانی می ‌ توانند با استفاده از این بیمه ‌ نامه با خیال آسوده و راحت کالای خود را در سطح کلان صادر کنند و در این مسیر از بیمه ‌ ها و تضامین صندوق ضمانت صادرات بهره ‌ مند شوند.

وی اضافه کرد: به ‌ تازگی توافقی بین ایران و روسیه صورت گرفته که براساس آن تجار و شرکت ‌ های روسی صادرکننده محصولات به ایران می ‌ توانند تجار و شرکت ‌ های ایرانی طرف معامله خود را معرفی کنند و صندوق ضمانت صادرات در قبال اعتبارسنجی شرکت ‌ های ایرانی، برای طرف ‌ های روس از طریق صندوق ‌ های ضمانتنامه روسی، ضمانتنامه و بیمه ‌ نامه صادر می ‌ کند تا فرآیند واردات از روسیه هم تسهیل شود.

خطر ورشکستگی

قزلباش خاطرنشان کرد: این ‌ گونه پیمان ‌ نامه ‌ های تجاری معمولا در سطح کلان تجارت منعقد می ‌ شود و رعایت مفاد آن برای طرفین الزامی است. این پیمان ‌ نامه ‌ ها باعث تسهیل در روند صدور بیمه ‌ نامه بار صادراتی و اعتبارسنجی توسط صندوق ضمانت صادرات می ‌ شود.

وی با اشاره به اینکه برخی صادرکنندگان برای کاهش هزینه ‌ از بیمه کردن محصولات صادراتی خود امتناع می ‌ کنند، بیان کرد: صادرکنندگان در برخی موارد در توافق با واردکنندگان محصولات خود را بیمه نمی ‌ کنند که این موضوع عاملی شده تا در صورت بروز اتفاقات پیش ‌ بینی ‌ نشده صادرکنند به ورشکستگی برسد. این کارشناس بیمه تصریح کرد: بیمه ‌ نامه بار صادراتی هم می ‌ تواند از ورشکستگی تجار جلوگیری کند و هم در مواقع خطر سود حاصل از صادرات را به جیب تجاز بازمی ‌ گرداند.

سخن پایانی

در انجام هر کاری ریسکی نهفته است، اما در بعضی از کارها نظیر صادرات ریسک بیشتر است؛ از همین رو پوشش این ریسک ‌ ها ضروری است. از جمله مواردی که قانون ‌ گذار باید برای سطوح خرد و کلان آن الزام در نظر گیرد، بیمه محصولات صادراتی است، زیرا با کاهش ریسک صادرات، تجار آسیب مالی کمتری می ‌ بینند و ترغیب به صادرات می ‌ شوند و از سوی دیگر کشور واردکننده نیز با خیال راحت ‌ تری اقدام به واردات از ایران می ‌ کند. همچنین در راستای ارتقای منافع ملی و صیانت از سهم صادرات غیرنفتی در تولید ناخالص داخلی باید ریسک ‌ های بخش صادرات غیرنفتی در قالب پوشش ریسک توسط بیمه ‌ ها کاهش یابد که به ‌ اعتقاد کارشناسان بهترین راه برای کاهش ریسک در زمینه صادرات استفاده تجار به ‌ ویژه در بخش خرد از بیمه ‌ نامه بار صادراتی است، زیرا تجار با استفاده از چنین بیمه ‌ نامه ‌ ای حتی می ‌ توانند سود حاصل از صادرات را بیمه کنند. بیمه ‌ نامه صادرات ‌ بار مانند چتری از صادرات غیرنفتی کشور در برابر باران حوادث حمایت می ‌ کند.