ارتقای کیفیت در مدیریت شهری، اولویت اصلی در طراحی فضای شهری و شهرسازی است و شرایط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی نقش مهمی در این راستا دارند. شهر فضایی است که از نظر اجتماعی پیوسته درحال‌ توسعه بوده و نیاز اجتماع از قبیل سکونت، حمل‌ونقل، کار و فراغت را برطرف می‌کند. عوامل متعددی در فرآیند تغییر شهرها نقش داشته و این شرایط به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم بر شکل مدیریت شهری، نحوه استفاده از مکان شهری و نوع ارتباط شهرنشینان با یکدیگر اثرگذار بوده است. بهبود کیفیت زندگی، همواره کانون اصلی توجه برنامه‌ریزان است و در این میان، شاخص‌های کیفیت مسکن به‌عنوان مهم‌ترین عامل موثر بر کیفیت زندگی تلقی می‌شود. اصولا کیفیت زندگی شهری و ارتقای آن، مهم‌ترین رویکرد در برنامه‌ریزی شهری است. مسکن شهری به‌عنوان نیاز اولیه انسان با ابعاد وسیع اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی تاثیر بسزایی در کیفیت زندگی و توسعه پایدار شهری دارد. صمت در این گزارش نقش ارتقای مدیریت شهری را در بهبود کیفیت زندگی شهروندان بررسی کرده است.

نقش شهرسازی در بهبود کیفیت زندگی

امروزه کیفیت زندگی شهری، کلیدی‌ترین مفهوم در برنامه‌ریزی شهری محسوب می‌شود. بر این اساس، در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته برنامه‌ریزان در تلاش برای نمایش سطوح کیفیت زندگی در سطوح مختلف جغرافیایی هستند تا از این طریق بتوانند راهکارهای بهینه‌ای را برای بهبود کیفیت مدیریت زندگی بیابند. در کنار ابعاد مختلف کیفیت زندگی، توجه به شهرسازی یکی از مهم‌ترین این ابعاد تلقی می‌شود، زیرا دارای یک نقش اساسی در بهبود وضعیت ساکنان شهرها و تامین‌کننده حس رضایتمندی برای افراد است. همچنین، تاثیر عمیقی بر سلامت، کارآیی، رفتار اجتماعی، رضایتمندی و رفاه عمومی جامعه ایفا می‌کند. مدیریت برنامه‌ریزی شهری می‌تواند به‌عنوان یکی از ابزارهای اصلی شهرسازی در بهبود کیفیت زندگی افراد مورداستفاده قرار گیرد. برنامه‌ریزی شهری می‌تواند به‌طورمثال به ایجاد فضاهای عمومی، تسهیل دسترسی به خدمات عمومی، بهبود حمل‌ونقل عمومی و کاهش ترافیک کمک کند. موضوع شهرسازی یکی از مهم‌ترین مسائل کشورهای در حال‌ توسعه از جمله ایران است؛ زیرا اگرچه سرعت گسترش و سرعت در ساخت‌وسازها تاحدودی جوابگوی نیازهای کمی و مادی شهروندان است، اما بی‌توجهی به جنبه‌های کیفی، چالش‌های فرهنگی و روانی را در پی خواهد داشت.تقسیم‌بندی کیفیت زندگی و در نظر گرفتن مسکن و مسائل مرتبط با آن، از نظر کارشناسان و صاحب‌نظران مختلف، متفاوت است، اما این موضوع انکارناپذیر است که یکی از عناصر کلیدی کیفیت زندگی افراد در محیط شهری همان کیفیت مسکن است. سرپناه مناسب تنها به‌معنای وجود یک سقف بالای سر هر شخص نیست، بلکه آسایش و فضای مناسب، دسترسی فیزیکی و امنیت مالکیت، امنیت و دوام سازه‌ای، بهداشت و آموزش و مکان مناسب است که باید موردتوجه قرار بگیرند.

سیاست‌های غلط در مدیریت شهری

سعید سادات‌نیا، عضو هیات اجرایی شورای هماهنگی فنی مهندسی و عضو هیات‌مدیره انجمن صنفی مهندسین مشاور کشور در رابطه با اهمیت بالا بردن کیفیت مدیریت شهری به صمت توضیح داد: بخش قابل‌توجهی از افزایش نرخ مسکن در شهرهای بزرگ ناشی از سیاست‌های غلط مدیریت شهری از جمله فروش تراکم است. متاسفانه در کشور ما بیشترین هزینه را نرخ زمین در ساخت‌وساز ایجاد کرده و در کنار این پدیده نامطلوب، عوارض ناشی از تراکم بر این نرخ افزوده است.

وی در ادامه گفت: باید صریح بیان کنم که شایسته‌سالاری در هر نهاد یا ارگانی یکی از شاکله‌های اصلی در سعادت و توسعه است و هیچ جای تردیدی در این موضوع وجود ندارد. از همین‌رو رعایت نکردن این اصل مهم می‌تواند تمام برنامه‌ریزی‌های یک مجموعه را برهم بزند و خط اعتباری آن سازمان را با خاک یکسان کند. بنده مدت زیادی است که در سازمان زیباسازی شهری مشغول فعالیت هستم و متاسفانه در این مدت، تعداد مدیران کارآمد و متخصصی که بتوانند در راستای مثبتی گام بردارند، به تعداد انگشتان یکدست هم نمی‌رسد و این موضوع جای تامل بسیار دارد که چرا مدیران بخش‌های مختلف هیچ تخصص مرتبطی با مسئولیتی که بر دوش آنها سپرده‌اند، ندارند!

سادات‌نیا بیان کرد: متاسفانه بخش مسکن و شهرسازی ما سال‌ها است که قربانی برخی مدیرانی شده که هیچ‌ دانشی در ارتباط با موضوع معماری و شهرسازی نداشته‌اند. این اقدامات در نهایت به شهرفروشی و وقت‌کشی در پیشبرد پروژه‌ها مبدل شده و چیزی جز اتلاف هزینه برای کشور به ارمغان نداشته است؛ اتفاقی که تهران را به یک پارکینگ بزرگ برای خودروها تبدیل کرده و مناطقی را که در گذشته به بکر بودن و خوش آب‌وهوایی معروف بودند، با تراکم ساخت‌وساز به‌سمت نابودی کشانده است. اکنون سوءمدیریت در شهرسازی، جای بخش‌های شمالی شهر تهران را که در گذشته محل کوهنوردی و تفریح شهروندان بود، با برج‌های مجلل عوض کرده و تراکم جمعیتی در این مناطق را به‌حدی رسانده است که برای طی کردن یک مسافت کوتاه با وسیله نقلیه ممکن است ساعت‌ها پشت ترافیک بمانیم.

عضو هیات‌مدیره انجمن صنفی مهندسان مشاور کشور خاطرنشان کرد: فرهنگ معماری ما ایرانی‌ها بسیار غنی است، از این‌رو یکی از بزرگ‌ترین مرکز زیباشناسی دنیا که در شهر برلین آلمان است، توسط چندین دکتر و پروفسور آلمانی و ایرانی مشغول تحقیق بر شگفتی‌های آثار ارزشمند کهن ایرانی به‌ویژه دوران هخامنشی هستند و به‌طورماهانه مقالات زیادی در این‌باره برای تمام دنیا ارائه می‌دهند. اینکه ما ایرانی‌ها زمانی در ساخت‌وساز و به‌طورکلی شهرسازی، صاحب سبک و الگوی معماری جهانیان بوده‌ایم، این سوال را در ذهن می‌آورد که چرا با گذشت هزاران سال این فرهنگ اصیل روبه‌زوال رفته است و اکنون مدیران شهرسازی و ساختمان‌سازی ما قادر نیستند، ساده‌ترین بناهای موجود در دنیا را در مدتی که خودشان تعیین کرده‌اند، بسازند؟

شهرنشینی باید درونی شود

سادات‌نیا با بیان اینکه حوزه آپارتمان‌نشینی جامعه ما با نوعی کمبود فرهنگی روبه‌رو است به صمت گفت: در واقع، شهرنشینی برای خیلی از شهروندان درونی نشده، به‌طوری‌که انبوهی از مسائل، درگیری‌ها و اختلافات را در آپارتمان‌ها شاهد هستیم که به‌علت فقر فرهنگی و نبود الزامات زندگی آپارتمان‌نشینی به‌وجود آمده است. از این‌رو خیلی از برج‌های ساخته‌شده حتی با بافت اجتماعی منطقه همسازی ندارد و به‌عنوان وصله‌ای ناجور در منطقه خودنمایی می‌کند.

نکته آخری که باید موردتوجه مدیران شهری قرار گیرد، این نکته است که آیا بسترهای فرهنگی، اجتماعی، تفریحی و زیرساخت‌های خدمات‌رسانی برای افزایش جمعیت این‌چنینی موردمحاسبه قرارگرفته است یا خیر؟ این محدودیت‌ها لازم است به‌شکل مدیریت متمرکز در مباحث معماری شهری مدنظر مدیریت شهری قرار بگیرد. در واقع، با افزایش جمعیت ناگهانی در یک منطقه و محدودیت‌های منابع زیرساختی؛ به‌طورقطع ما با انواع مسائل و نارضایتی‌های شهروندان روبه‌رو خواهیم شد که هرچه سریع‌تر باید برای ارتقای کیفیت آن اقدامی ویژه انجام بگیرد.

اهمیت مدیریت شهری در ارتقای کیفیت زیست

کیاکسار محمدی، کارشناس مسکن و شهرسازی در رابطه با اهمیت بالا بردن کیفیت مدیریت شهری به صمت توضیح داد: درحال‌حاضر توسعه برنامه‌ریزی شهری و افزایش میزان رضایت از کیفیت زندگی در فضاهای برنامه‌ریزی، از اهداف اولیه و اصلی شهرها به‌ویژه شهری مانند تهران محسوب می‌شود. به‌همین‌دلیل، بنده معتقدم برنامه‌ریزی همسو با بهبود کیفیت زندگی می‌تواند زمینه‌های دیگر توسعه مانند توسعه اجتماعی، اقتصادی و کالبدی را به‌همراه داشته باشد. مدیریت شهری مجموعه‌ای از فعالیت‌ها و رویکردهایی است که به بهبود کیفیت زندگی شهروندان و مدیریت منابع و خدمات شهری اختصاص دارد. این فعالیت‌ها شامل برنامه‌ریزی، طراحی و اجرای پروژه‌های شهری، نظارت و بهبود عملکرد سازمان‌ها و نهادهای مربوط به شهر می‌شود.

وی در ادامه گفت: تهران پایتختی با سابقه ۲۰۰ساله است؛ در این ۲۰۰ سال، این کلانشهر، حوادث بسیاری را پشت‌سر گذاشته و با چالش‌های متعددی رو‌به‌رو بوده است؛ اما در ۴ دهه گذشته، مهم‌ترین تحولی که بر این شهر گذشته، توسعه کالبدی آن است؛ توسعه‌ای که زمینه‌ساز مشکلات بسیار برای این کلانشهر شده است. بنابراین، مدیریت شهری باید به‌منظور بهبود کیفیت زندگی شهروندان و ارائه خدمات شهری بهینه انجام می‌شود. این ارتقا به‌منظور بهبود موضوعاتی مانند حمل‌ونقل، ترافیک، مسکن، سیستم‌های آب و فاضلاب، محیط‌زیست، سلامتی و امنیت شهروندان و... انجام می‌گیرد. برای اینکه مدیریت شهری به‌صورت موثر انجام شود، باید از روش‌های به‌روز و استفاده از فناوری‌های نوین بهره گرفته شود. به‌عنوان‌مثال، سیستم‌های هوشمند شهری که از تکنولوژی‌های ارتباطی و اطلاعاتی بهره می‌گیرند، برای جمع‌آوری و استفاده از اطلاعات شهری و بهبود مدیریت شهری مناسب است و مورداستفاده قرار می‌گیرد.

این کارشناس تصریح کرد: در کل، مدیریت شهری به‌منظور بهبود کیفیت زندگی شهروندان و بهبود خدمات شهری انجام می‌شود که برای این هدف، باید از رویکردهای مدیریتی مناسب و همکاری با سایر نهادها و سازمان‌ها بهره گرفت تا به ارائه خدمات شهری بهتر دست یابیم، اتفاقی که در کشورهای پیشرفته شاهدش هستیم و روزبه‌روز همکاری دولت با بخش خصوصی به‌طورمحسوسی افزایش پیدا می‌کند.

توجه روزافزون به زوایای مختلف مدیریت شهری

محمدی افزود: روش‌های افزایش کیفیت در مدیریت شهری در بسیاری از دانشگاه‌ها و مراکز عالی کشورهای پیشرفته مطرح و به‌عنوان یک حوزه مهم در اقتصاد و جامعه شناخته می‌شود. این حوزه شامل بسیاری از موضوعات مختلف است که بهبود کیفیت زندگی شهروندان، بهینه‌سازی استفاده از منابع شهری، کاهش هزینه‌های شهری و افزایش درآمد شهری را هدف دارد. در این حوزه، بسیاری از رشته‌های علمی و صنایع مختلف شامل مهندسی شهری، طراحی شهری، معماری، اقتصاد شهری، علوم اجتماعی، مدیریت، فناوری اطلاعات و ارتباطات، بهینه‌سازی فرآیندهای شهری و سایر رشته‌های مرتبط با شهر و شهرسازی شناخته می‌شوند.

وی در پایان گفت: برای موفقیت در این راستا، عوامل مختلف باید تلاش کنند. علاوه بر این، برای مدیریت شهری موفق، باید توسعه پایدار شهری توجه خاصی داشت. در نهایت، مدیریت شهری به‌منظور بهبود کیفیت زندگی شهروندان و بهبود خدمات شهری، باید با همکاری و هماهنگی بین سازمان‌های مختلف، بخش‌های مختلف دولتی و خصوصی، شهروندان و دیگر نهادهای مرتبط با شهر انجام شود.

سخن پایانی

شهرسازی به طراحی، ساخت و مدیریت شهرها و مناطق شهری اشاره دارد. این فرآیند شامل برنامه‌ریزی شهری، طراحی و ساخت سازه‌های عمومی، مسکن، تجارت و خدمات عمومی است. شهرسازی به‌شکل گسترده‌تری همچنین شامل مسائل اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و زیست‌محیطی نیز می‌شود. باتوجه به اینکه بیش از ۵۵ درصد جمعیت جهان در شهرها زندگی می‌کنند، شهرسازی به‌عنوان یکی از عوامل اساسی بهبود کیفیت زندگی مردم می‌تواند نقش مهمی در ایجاد شرایط بهتری برای زندگی و کار افراد داشته باشد.رفع مشکلات شهرها به‌دلیل گستردگی مسائل و پیچیده‌تر شدن آنها دشوارتر شده است. امروزه دیگر نمی‌توان یک شهر را بدون توجه به تاثیر کنش‌ها و واکنش‌ها در سطح کلان‌تر و حتی خردتر، مدیریت کرد. شهرهای امروز به‌شدت تحت‌تاثیر مجموعه عواملی هستند که منحصرا مربوط به آنها نیست، اما بر روندهای شهری و کیفیت زندگی شهروندان موثر است. شناخت این عوامل و مدیریت آنها ضروری است تا بتوان برنامه‌ریزی متناسبی برای هر شهر داشت. مشکلات شهری ابعاد گسترده‌ای را شامل می‌شود که در حوزه‌های بسیار تنگاتنگ و در سطوح مختلف مرتبط با یکدیگر هستند.گسترش شهرنشینی و پیشرفت‌های صنعتی چالشی بزرگ در سطح دنیا مطرح کرده، به‌نحوی‌که بسیاری از مسائل اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و زیست‌محیطی را تحت‌تاثیر خود قرار داده، به‌گونه‌ای‌که باعث ایجاد پیچیدگی در سازمان شهرها شده است. به‌طورکلی، مدیریت شهری یک حوزه پویا و چالش‌برانگیز است که نیازمند توجه به مسائل مختلفی مانند توسعه پایدار، افزایش کارآیی و کاهش هزینه‌ها، بهینه‌سازی استفاده از منابع و خدمات شهری، همکاری با شهروندان و سازمان‌های مرتبط و استفاده از فناوری‌های نوین است.