ضرورت برای تکمیل زیرساخت‌های ترانزیتی
کیومرث فتح‌الله کرمانشاهی ـ معاون کل اسبق سازمان توسعه تجارت
امروزه در عرصه تجارت بین الملل، بهره برداری از موقعیت جغرافیایی برای حمل ونقل کالا و تسهیل تجارت میان کشورها به یک مزیت تبدیل شده است و می تواند به عنوان یک شاخص برای رشد در تمامی زمینه ها از جمله تجارت، اشتغال، حمل ونقل و... موثر باشد. برخی کشورها با دارا بودن موقعیت جغرافیایی راهبردی و سرمایه گذاری در امور زیربنایی (تجهیزات بندری، جاده ها، راه آهن و...) توانسته اند از این مزیت برای افزایش درآمدهای ارزی و ارتقای جایگاه خود در توسعه تجارت ملل محصور در خشکی، به نحو مطلوب استفاده کنند. ایران نیز به دلیل دارا بودن ظرفیت های مهم تجاری، باید به دنبال رفع موانع موجود برای افزایش سهم خود در مسائل ترانزیتی باشد، چرا که ایران از فرصت های مهم ترانزیتی برخوردار است، اما تا به امروز نتوانسته آن طور که باید و شاید، از این فرصت ها استفاده کند. توسعه تجارت و قرارگیری در جایگاه کشوری مهم و تاثیرگذار در مسئله ترانزیت، زیرساخت های لازم خود را می طلبد. به بیان دیگر، اگر خواستار بهبود شرایط ترانزیت بین المللی در ایران هستیم، باید بسترها و ساختارهای متناسب با آن را ارتقا بخشیم. این ساختارها، تنها مولفه های زیرساختی نیستند و بسیاری از شاخصه ها را دربر می گیرند. در ابتدا باید اذعان کرد هنوز به طورکامل اهمیت ترانزیت در ایران را متوجه نشده ایم و نمی دانیم که توجه به این مسئله می تواند چه منافعی را برای اقتصاد کشور به همراه داشته باشد. تا زمانی که توسعه ترانزیت یک اولویت اقتصادی ـ تجاری در کشور تلقی نشود، شاهد تغییر رویه فعلی نخواهیم بود. در حال حاضر نگاهی سطحی به مسئله ترانزیت در کشور می شود و همین موضوع، بسیاری از ایرادات را ایجاد کرده است. علاوه بر مشکلات رویکردی موجود، نباید از تاثیر تحریم ها در چند سال اخیر غافل شد. تحریم ها تاثیری مستقیم بر روند تامین زیرساخت های تجهیزاتی و همچنین فرآیندهای ترانزیتی کشور دارند و همه این موارد در کنار هم سبب شده تا امروز شاهد وضعیت مناسبی در این بخش کشور نباشیم.همواره مسائل مختلفی در بهبود شرایط ترانزیت ایران و توسعه روابط تجاری با سایر کشورها دخیل است، اما به طورکلی چند مولفه کلیدی از اهمیت بیشتری نسبت به سایرین برخوردار هستند . یکی از این مولفه ها، بحث فرماندهی واحد مرزها است؛ یعنی یک نفر حرف آخر را در مسائل تجاری مرزی کشور بزند و چنددستگی در تصمیمات نداشته باشیم. مدیریت جزیره ای به نفع هیچ اقتصادی نیست و هیچ کس آن را تایید نمی کند. وضعیت کنونی مرزها، نیازمند بررسی، فرماندهی واحد و در نهایت هماهنگی جامع است.
ترانزیت یکی از بحث های مهم توسعه تجارت و رسیدگی به آن، نیازمند تدوین برنامه های استراتژیک است. در گام نخست باید در روابط دوجانبه و چندجانبه، با کشورهای طرف ترانزیت به توافق برسیم. از سویی دیگر، باید تاکید داشت تنها امضای توافقنامه کارساز نیست و باید این پیمان ها را به مرحله اجرا برسانیم. در سال های اخیر، خبرهایی از انعقاد تفاهمنامه های مشترک زیادی در بحث ترانزیت و روابط تجاری ایران و سایر کشورها اعلام شده، اما هیچ کدام از این تفاهمنامه ها اجرا نشده اند که این مسئله خود نقص بزرگی به حساب می آید. همان طور که پیش تر عنوان شد، مسئله ترانزیت می تواند مزیت های زیادی برای اقتصاد کشور داشته باشد و مهم ترین نتیجه آن، توسعه تجارت است. من معتقدم باوجود تمام نقایص لجستیکی و ضعف های ساختاری، اگر سیاست های صحیحی برای اجرای برنامه های توسعه تجاری تدوین شود، می توان از شرایط فعلی بهره کافی برد. اگر توافقنامه های چندجانبه به نحو مطلوبی به مرحله اجرا برسند، می توان نتایج مثبت بی شماری را شاهد بود و عددی که اکنون به عنوان رقم میزان ترانزیت ذکر می شود، افزایش خواهد یافت. تنها باید عزمی جدی برای عملیاتی شدن اهداف و برنامه ها وجود داشته باشد.
