باتوجه به آنکه ظرفیت تولید درصد قابل‌توجهی از محصولات تولیدشده در زنجیره فولاد کشور بالاتر از نیاز بازار داخلی برآورد می‌شود، منع بازرگانان به خرید از این بستر دردسرساز شده است. در چنین شرایطی بسیاری از تولیدات صنایع فولادی کشور که میزان تولید آنها، بیش از نیاز بازار داخلی است، با مازاد موجودی روبه‌رو شده‌اند. از آنجا که بسیاری از این تولیدکنندگان امکان صادرات محصولات خود را ندارند، با چالش‌های جدی در روند فعالیت خود روبه‌رو شده‌اند و دیگر توان تامین نقدینگی و پرداخت حقوق و دستمزد کارکنان خود را ندارند. بر همین اساس نیز از سیاست‌گذاران وزارت صنعت، معدن و تجارت خواستار تجدیدنظر در این مصوبه ناکارآمد شده‌اند؛ در غیر این صورت تداوم سیاست‌های یادشده در نهایت به کاهش اجباری تولید ازسوی صنعتگران و تحمیل خسارت‌های جدی به این فعالان صنعتی خواهد شد.

پیشنهاد شورای آهن و فولاد برای رفع مشکلات تولیدکنندگان

رؤسای سه‌ تشکل عضو شورای آهن و فولاد ایران یعنی انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، انجمن سنگ آهن ایران و انجمن نوردکاران فولادی ایران، در نامه‌ای ضمن تشریح مشکلات دستورالعمل‌های صادره وزارت صنعت، معدن و تجارت، از رضا فاطمی‌امین خواسته‌اند فروش کالاهای عرضه‌شده معامله نشده در بورس کالا را در بازار و به‌صورت توافقی مجاز اعلام کند.

انجمن‌های زنجیره فولاد در نامه مشترک خود آورده‌اند: «باوجود تولید ۲برابری محصولات فولادی در مقایسه با مصرف داخلی، متاسفانه در هیچ ‌یک از دستورالعمل‌های صادره توسط آن وزارتخانه درباره الزام عرضه و فروش محصولات زنجیره فولاد، کالاهای عرضه‌شده در بورس کالا که خریدار ندارد تعیین‌تکلیف نشده که این موضوع مشکلات عدیده‌ای برای تولیدکنندگان ایجاد و شرکت‌های تولیدی را با مشکل کمبود نقدینگی و عدم امکان پرداخت مطالبات تامین‌کنندگان و حتی حقوق دستمزد کارکنان خود مواجه می‌کند.»

شورای آهن و فولاد در این نامه اضافه کرده است: «متاسفانه بعضا به‌دلیل نبود شناخت لازم از پیچیدگی‌های صادرات محصولات فولادی (نیمه‌نهایی و نهایی) در پاسخ به این سوال که تولیدکنندگان با کالای مازاد بر تقاضای بورس کالا چه کنند، صادرات را به‌عنوان مشکل پیشنهاد می‌دهند و تاکید می‌کنند فروش خارج از بورس غیرقانونی و ممنوع است!»

در بخش دیگری از نامه شورای آهن و فولاد به وزیر صنعت، معدن و تجارت آمده است: «چنانچه به‌طور فوری راهکاری برای فروش خارج از بورس به‌صورت توافقی بین تولیدکننده و اشخاص حقیقی و حقوقی که به‌دلایل متعدد امکان خرید از بورس را ندارند، ارائه نشود (با ثبت در سامانه تجارت) تولیدکنندگان که در شرایط دشوار کنونی باوجود محدودیت در مصرف گاز سعی دارند تولید را در حد ممکن حفظ کنند، ناچار به کاهش تولید و پذیرش ناخواسته تبعات سوء آن خواهند بود.»

رؤسای تشکل‌های زنجیره فولاد در پایان این نامه اعلام آمادگی کرده‌اند پیشنهادات خود درباره سایر محصولات زنجیره فولاد را در اسرع وقت برای وزارت صنعت، معدن و تجارت ارسال کنند.

شایان‌ذکر است شورای آهن و فولاد ایران، یک شورای مشورتی است که هماهنگی بین حلقه‌های گوناگون زنجیره آهن و فولاد را برعهده دارد تا از این طریق صدای واحدی از این زنجیره در مسائل مختلف مربوط به سیاست‌گذاری و تنظیم بازار شنیده شود. این شورا متشکل از انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، انجمن سنگ آهن ایران و انجمن نوردکاران فولادی ایران در ۱۳ شهریور امسال و پس از برگزاری چند نشست در انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران فصل جدید فعالیت خود را آغاز کرده و بنا به وعده مسئولان دولتی، این شورا یکی از مولفه‌های اصلی سیاست‌گذاری در زنجیره آهن و فولاد خواهد بود. در نتیجه انتظار می‌رود پیشنهادات مطرح‌شده از سوی این تشکل موردتوجه مدیران و سیاست‌گذاران قرار گیرد.

مقرراتی که تنها روی کاغذ موثرند

صمت برای بررسی نامه شورای آهن و فولاد و درخواست این تشکل از وزیر صنعت، معدن و تجارت مبنی بر فروش توافقی عرضه‌های معامله‌نشده بورس کالا با سعید عسکرزاده، دبیر انجمن تولیدکنندگان سنگ‌آهن گفت‌وگو کرده است.

چندی پیش شورای آهن و فولاد در مکاتبه‌ای رسمی با وزیر صنعت، معدن و تجارت خواستار اتخاذ راهکاری برای فروش توافقی خارج از بورس محصولاتی شد که در بورس کالا عرضه‌شده اما مورد معامله قرار نگرفته‌اند. این درخواست به چه دلیلی مطرح‌ شده است؟

میزان تولید در حلقه‌های مختلف زنجیره فولاد کشور متفاوت است. تولید در برخی از حلقه‌های این زنجیره به‌مراتب بالاتر از نیاز بازار داخلی برآورد می‌شود و در حلقه‌هایی هم تولید داخلی محصولات، کفاف نیاز بازار را نمی‌دهد. این چالش به‌ویژه در هفته‌های گذشته و به‌دنبال محدودیت در تامین انرژی فولادسازان شدت گرفته است؛ تا جایی که شاهد رشد قابل‌توجه بهای آهن اسفنجی و به‌دنبال آن شمش فولاد در رینگ معاملاتی بورس کالا بوده‌ایم. در چنین شرایطی سیاست‌گذاران امر با هدف تنظیم بازار اقدام به وضع محدودیت در فرآیند خرید آهن اسفنجی کردند و در نهایت بورس کالا، خرید آهن اسفنجی توسط شرکت‌های بازرگانی را ممنوع کرد. در ادامه بورس کالا طی ابلاغیه‌ای اعلام کرد از دوشنبه، ۵ دی‌ تا اطلاع ثانوی تنها مشتریانی که از طریق سامانه بهین‌یاب وزارت صنعت، معدن و تجارت به بورس کالا معرفی می‌شوند، مجاز به خریداری شمش فولادی (بلوم و بیلت) خواهند بود. بدین ترتیب، شرکت‌های بازرگانی تا اطلاع ثانوی مجاز به خرید شمش در بورس کالا نیستند. البته محدودیت یادشده به فروش آهن اسفنجی و شمش محدود نشده است؛ تا جایی که در حال ‌حاضر شاهد وضع محدودیت بر روند فروش سایر محصولات حلقه‌های این زنجیره از جمله کنسانتره و گندله نیز هستیم. در چنین شرایطی بخشی از عرضه‌های محصولات تولیدشده در حلقه‌های نخست زنجیره فولاد کشور بدون مشتری می‌ماند؛ بنابراین شورای آهن و فولاد ایران یعنی انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، انجمن سنگ آهن ایران و انجمن نوردکاران فولادی ایران در نامه‌ای خطاب به وزیر صنعت، معدن و تجارت خواستار فروش توافقی عرضه‌های معامله‌نشده بورس کالا شدند.

نبود مشتری برای محصولات تولیدشده در حلقه‌های مختلف زنجیره فولاد، چه تبعاتی دارد؟

میزان تولید در برخی از حلقه‌های زنجیره فولاد کشور تا 2 برابر نیاز داخلی به این محصولات برآورد می‌شود؛ بنابراین می‌توان این‌طور ادعا کرد که سیاست‌های نهادهای بالادست زنجیره فولاد، بی‌توجه به شرایط واقعی تولید اتخاذ شده‌اند. راه‌حل‌های انتزاعی مطرح‌شده برای حل مشکلات زنجیره فولاد کشور، تنها روی کاغذ جواب می‌دهند و همین تصمیمات غیرکارشناسی ضربه جدی به منافع معدنکاران و فعالان حوزه معدن و صنایع وابسته به آن وارد می‌کند. باوجود تولید ۲ برابری برخی محصولات فولادی در مقایسه با مصرف داخلی، در هیچ‌ یک از دستورالعمل‌های صادره توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت درباره الزام عرضه و فروش محصولات زنجیره فولاد، محصولاتی که خریدار ندارند، تعیین‌تکلیف نشده‌اند. در چنین موقعیتی اگر محصولی عرضه و خریداری برای آن وجود نداشته باشد، تولیدکننده بلاتکلیف می‌ماند. بسیاری از تولیدکنندگان از توان صادرات برخوردار نیستند؛ در نتیجه از پس تامین نقدینگی موردنیاز خود بر نخواهند آمد. علاوه بر این باید تاکید کرد صادرات دارای پیچیدگی‌های خاص خود است و پول حاصل از آن نیز به‌سرعت بازنمی‌گردد.

 فرآیند فروش و بازگشت ارز صادراتی نزدیک ۳ ماه زمان می‌برد که در چنین شرایطی برخی تولیدکنندگان ترجیح می‌دهند محصول خود را به بازرگانان بفروشند تا نقدینگی موردنیاز خود را در کوتاه‌ترین زمان ممکن تامین کنند. توجه به این نکته ضروری به‌نظر می‌رسد که میان فعالیت بازرگانان با دلالان تفاوت فراوانی وجود دارد. بازرگان دلالی نمی‌کند، بلکه حکم سرمایه‌گذاری را دارد که بخشی از نقدینگی موردنیاز صنایع را تامین می‌کند؛ در نتیجه فعالیت بازرگانان در نهایت منتهی به ناهنجاری در بازار نخواهد شد.

الزام به عرضه محصولات تولیدشده در بورس کالا را چطور ارزیابی می‌کنید؟

با این‌ وجود انتظار می‌رود امکان خرید برای محصولات یادشده در این زنجیره نه‌تنها برای تولیدکنندگان که برای بازرگانان نیز فراهم شود.

در دنیای کنونی که بسیاری از تولیدکنندگان توانسته‌اند ذخیره انبارهای کالایی خود را به صفر برسانند، بیش‌ از اندازه کالا در انبار تولیدکنندگان نه‌تنها هیچ نتیجه‌ای ندارد، بلکه فشار مضاعف مالی را به صنعتگران تحمیل می‌کند. علاوه بر این نگهداری طولانی‌مدت محصولات یادشده نه‌تنها نتیجه‌بخش نیست، بلکه از کیفیت کالاهای انبارشده نیز می‌کاهد.

راهکارهایی که نتیجه‌بخش نیستند

برای بررسی اثرات چالش‌های ناشی از سیاست‌گذاری غلط وزارت صنعت، معدن و تجارت و تاثیر آن بر عملکرد فولادسازان کشور با رضا شهرستانی، فعال صنعت فولاد گفت‌وگو کرده‌ایم. متن کامل گفت‌وگوی صمت با این عضو انجمن تولیدکنندگان فولاد را در ادامه می‌خوانید.

در هفته‌های اخیر شاهد کمبود آهن اسفنجی در بازار و به‌دنبال آن رشد قابل‌توجه بهای این محصول بوده‌ایم. این کمبود از چه دلایلی نشأت می‌گیرد؟

نگاه کلی به فرآیند توسعه زنجیره فولاد کشور حکایت از آن دارد که در طول سال‌های اخیر و تحت تاثیر توسعه اشتباه، توازن از این زنجیره رخت بربسته است. در چنین شرایطی، در حالی که میزان تولید در برخی از حلقه‌های زنجیره تا ۲ برابر نیاز بازار داخلی برآورد می‌شود، ظرفیت تولید برخی محصولات به‌سختی نیاز بازار را تامین می‌کند. آهن اسفنجی به‌عنوان ماده اولیه اصلی تولید شمش فولاد کشور یکی از همان حلقه‌هایی است که با محدودیت تولید روبه‌رو است. تولید آهن اسفنجی با کمک گاز به‌عنوان خوراک و سوخت ممکن است، اما باتوجه به ناترازی تولید و مصرف گاز کشور و شدت گرفتن این کمبود در سال‌های اخیر، تولید در واحدهای احیا در زمستان به‌شدت محدود می‌شود و در نتیجه شاهد رشد قابل‌توجه بهای آهن اسفنجی در هفته‌های گذشته و به‌دنبال آن ایجاد خلل در سایر حلقه‌های این زنجیره بودیم.

راهکارهای مطرح‌شده از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت برای تنظیم بازار فولاد را چطور ارزیابی می‌کنید؟

در شرایطی که بازار داخلی با کمبود قابل‌توجه مواد اولیه روبه‌رو است، الزام به عرضه ۱۰۰ درصدی محصولاتی همچون آهن اسفنجی در بازار داخلی، سیاستی صحیح به‌نظر می‌رسد. در واقع انتظار می‌رود محصولات تولیدشده در این زنجیره ابتدا نیاز بازار داخل را تامین کنند و مابقی صادر شوند؛ به‌ویژه آنکه در حال ‌حاضر تولید محصول حاصل از فرآیند احیا به گلوگاه اصلی توسعه فولادسازی کشور بدل شده است.

در مجموع وضع مداوم قوانین و مقررات ازسوی وزارت صنعت، معدن و تجارت یا سایر نهادهای تصمیم‌گیر، نه‌تنها مثبت ارزیابی نمی‌شود، بلکه امکان برنامه‌ریزی برای آینده را از فعالان این زنجیره سلب می‌کند؛ بنابراین تجدیدنظر در روند سیاست‌گذاری‌های روزانه و تغییر مداوم استراتژی‌های تولید فولاد کشور ضروری به‌نظر می‌رسد.

راهکار صحیح برای تنظیم بازار فولاد کشور و گذر از تغییرات روزمره قوانین و مقررات در این بخش را چه می‌دانید؟

الزام و دستور به تولیدکنندگان یا اقتصاد نه‌تنها نتیجه‌بخش نیست، بلکه فشار مضاعفی را به صنایع کشور تحمیل می‌کند.

تداوم تولید به‌منزله فروش یک محصول در بازار داخلی یا خارجی است. فروش در بازار داخلی از مزیت‌هایی برای تولیدکنندگان برخوردار است؛ ازجمله آنکه نیازی به تحمیل هزینه جابه‌جایی بار ندارد. علاوه بر این حضور در بازار صادراتی زمان‌بر و هزینه‌بر است. همچنین بسیاری از تولیدکنندگان کوچک یا متوسط امکان حضور در بازار رقابت جهانی را ندارند و بازار رقابت جهانی نیز توان پذیرش تمام محصولات فولادی کشور را ندارد. بنابراین از سیاست‌گذاران انتظار می‌رود ضمن فراهم آوردن شرایطی منصفانه، به تولیدکنندگان برای فروش محصولات خود در بازار داخلی یا صادراتی، حق انتخاب بدهند. در چنین شرایطی می‌توان به تنظیم سهل‌تر بازار فولاد امید داشت، اما تغییر مداوم قوانین و مقررات نه‌تنها نتیجه‌بخش نیست، بلکه بار مضاعفی را به تولید و تولیدکننده تحمیل می‌کند.