مرکز آمار ایران چهلمین طرح آمارگیری از معادن در حال بهره ‌ برداری کشور را به منظور تهیه آمار و اطلاعات مربوط به عملکرد این بخش و محاسبه سهم آن در تولید ناخالص داخلی کشور، همچنین اتخاذ سیاست ‌ های اقتصادی و ارزیابی نتایج برنامه ‌ ها، اجرا کرده است. این آمارگیری در سال ١٤٠١ با مراجعه به ٧٢٥٠ معدن برای دستیابی به اطلاعات نهایی شده سال ١٤٠٠ معادن کشور، اجرا شده است. روش جمع ‌ آوری اطلاعات معادن به صورت سرشماری است.

نتایج به ‌ دست آمده از چهلمین طرح آمارگیری از معادن در حال بهره ‌ برداری کشور نشان دهنده موارد زیر است:

سال ١٤٠٠ تعداد معادن در حال بهره ‌ برداری کشور ٦٠٢٥ معدن بوده که نسبت به سال قبل ۴ . ۲ درصد (٢٤٣ معدن) افزایش داشته است.

سال ١٤٠٠ تعداد شاغلان معادن در حال بهره ‌ برداری کشور ۱۳۰ هزار و ۳۵۸ نفر بوده که نسبت به سال قبل ۸ . ۳ درصد (١٠٠٣١ نفر) افزایش داشته است. سال ١٤٠٠ معادن در حال بهره ‌ برداری کشور ۲ میلیارد و ۱۹۷ میلیون و ۵۴۶ هزار ریال ارزش افزوده ایجاد کرده ‌ اند که نسبت به سال قبل ۷۵ . ۶ درصد افزایش نشان می ‌ دهد. استان ‌ های کرمان، یزد و خراسان رضوی به ترتیب با ١٠٩٦٠٥٢، ٤٠٢٤٩٤ و ١٧٨١٥١ میلیارد ریال بیش ‌ ترین ارزش افزوده را داشته ‌ اند.

سال ١٤٠٠ حدود ۴۸۵ هزار و ۵۷ تن مواد معدنی به ارزش ٢٧٥٠٢٤١ میلیارد ریال تولید شده که نسبت به سال قبل از نظر مقدار ٣٨٧٠٥ هزار تن و از نظر ارزش ١٢٥٦٥٤٦ میلیارد ریال، به ترتیب معادل ٨، ٧ درصد و ٨٤.١ درصد افزایش داشته است.

سال ١٤٠٠، ارزش سرمایه ‌ گذاری معادن در حال بهره ‌ برداری کشور معادل ٧٨٧٦٥ میلیارد ریال بوده که نسبت به سال قبل ۴۳ . ۶ درصد افزایش داشته است.

زنجیره ارزش افزوده معادن باید تکمیل شود

این آمار درحالی منتشر شد که همگان بر تکمیل زنجیره ارزش افزوده معادن تاکید دارند. درهمین حال عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس گفت: یکی از نیازهای بزرگ امروز کشور تکمیل زنجیره ارزش افزوده معادن است، به این معنی که صنایع پایین ‌ دستی به مقدار کافی برای استحصال سنگ ‌ های معدنی احداث شود.

لطف ‌ الله سیاهکلی عصر ضمن بیان این مطلب اظهارکرد: یکی از دلایل رکود و غیرفعال شدن معادنی که مجوز بهره ‌ برداری از آنها صادر شده، بی ‌ توجهی به توسعه صنایع پایین ‌ دستی این معادن است. وی اضافه کرد: برای نمونه اگر مجوز بهره ‌ برداری از معادن سنگ ‌ های تزیینی را صادر کنیم، اما صنایعی نداشته باشند که این سنگ ‌ ها را فرآوری کنند، فقط به صادرکننده سنگ ‌ های خام به کشورهای دیگر تبدیل می ‌ شویم و بعد مجبوریم سنگ ‌ های فرآوری ‌ شده را با چند برابر نرخ سنگ ‌ های خام دوباره وارد کشور کنیم. سیاهکلی ادامه داد: بنابراین یکی از نیازهای بزرگ امروز کشور تکمیل زنجیره ارزش افزوده معادن است، به این معنی که صنایع پایین ‌ دستی به مقدار کافی برای استحصال سنگ ‌ های معدنی احداث شوند و البته احداث این صنایع باید با برنامه ‌ ریزی و بر مبنای نیاز بازار باشد و اگر در بخشی از محصولات معدنی بازاری نداریم، نباید سرمایه ‌ های کشور را برای فرآوری این محصولات هدر بدهیم.

نماینده مردم قزوین، آبیک و البرز در مجلس شورای اسلامی درآمدزایی از معادن به بهای نابودی محیط ‌ زیست را کاری نابخردانه دانست و گفت: این کار علاوه بر اینکه ظلم به نسل ‌ های آینده محسوب می ‌ شود، حتی اقتصادی هم نیست، چرا که ارزش افزوده ‌ ناشی از محیط ‌ زیست سالم که در گردشگری خود را نشان می ‌ دهد، در بسیاری از مواقع بیشتر از درآمدزایی معادن است.

سیاهکلی افزود: یکی دیگر از دلایل رکود و تعطیلی معادن ما اعطای مجوزهای کشف و بهره ‌ برداری به افراد فاقد اهلیت است که در بیشتر موارد تخصصی برای استفاده اقتصادی از معادن ندارند. متاسفانه بسیاری از این افراد در سنوات گذشته به مجوزفروشی روی آوردند که سبب ایجاد رانت و فساد در حوزه معدن و صنایع معدنی شد.

وی ادامه داد: با توجه به شعار دولت سیزدهم در حوزه مبارزه با فساد انتظار داریم که مجوزهای اعطا شده به بهره ‌ برداران معادن غیرفعال و راکد دوباره مورد بازبینی قرار گیرد و اگر مشخص شد که بهره ‌ برداری اهلیت ندارد، مجوز بهره ‌ برداری او باطل شود، البته در مواردی که بهره ‌ برداران صاحب تخصص هستند، می ‌ تواند با اعطای تسهیلات به فعال شدن معادن کمک کرد.

ارزش ‌ افزوده ‌ بالای مواد معدنی مورد توجه قرار گیرد

رئیس سازمان نظام مهندسی معدن استان زنجان نیز معتقد است؛ ارزش ‌ افزوده ‌ مواد معدنی در برخی موارد حتی با ارزآوری نفت برابری می ‌ کند و این نکته بسیار حائز اهمیت است و باید به آن توجه شود.

امیراعلم طاهریون در گفت ‌ وگو با ایسنا با اشاره به وضعیت فعالیت معادن در استان زنجان، اظهار کرد: وضعیت براساس شاخص ‌ های مدنظر خوب است. اقتصاد معدن جزو شاخص ‌ های اصلی و کمکی برای کشور است؛ اگر با دقت به موضوع نگاه کنیم متوجه می ‌ شویم که ارزش ‌ افزوده ‌ مواد معدنی در برخی موارد حتی با ارزآوری نفت برابری می ‌ کند و این نکته بسیار حائز اهمیت است و باید به آن توجه شود.

طاهریون با تاکید بر توجه به اقتصاد معدن همراه با بهره ‌ مندی از دانش نوین معدن ‌ کاری، گفت: شرط بعدی این است که از فروش مواد اولیه و خام فروشی جلوگیری شود؛ چراکه با فعال شدن صنایع جانبی معدن علاوه بر اشتغال ‌ زایی، شاهد ایجاد ارزش افزوده و پایه ‌ گذاری صنایع جانبی و خوشه ‌ ای در این صنعت می ‌ شویم.

وی تصریح کرد: فعال شدن معادن غیرفعال، توجه ویژه دولت در امر اکتشاف و استفاده از منابع سرمایه ‌ گذاری در امر نوسازی و بهینه ‌ سازی معادن از جمله مواردی است که باعث خواهد شد شاهد شکوفایی اقتصاد در این حوزه باشیم.

سخن پایانی

ایران از نظر تنوع محصولات معدنی قابلیت بالایی دارد، اما در سال ‌ های گذشته این محصولات معدنی مورد بهره ‌ برداری و استخراج قرار نگرفته ‌ اند و بخشی از این مسئله تحت تاثیر تحریم ‌ ها و بخشی نیز بواسطه ماشین ‌ آلات و فناوری هایی پایین در کشور بوده است. همچنین در سال ‌ های گذشته بسیاری از معادن خام فروشی کرده ‌ اند یا با تجهیزات و فناوری قدیمی بهره ‌ برداری کرده اند، از این رو ارزش افزوده پایینی حاصل کرده ‌ اند که این مسئله باید اصلاح شود.