اینجا صدها پرنده همزمان با یکدیگر مشغول خواندن آواز هستند و این مسئله در کنار تنوع رنگ و نژاد پرندگانی که در این بازار به‌فروش می‌رسند، زیبایی‌های آن را دوچندان می‌کند، اگرچه مشتری‌ها برای اینکه صدای خود را به مغازه‌دارها برسانند، به‌طورحتم ناچار هستند فریاد بزنند.

روزی که به بازار پرندگان خلیج‌فارس رفتیم، اواسط هفته و یک روز خلوت بازار بود؛ روزی خلوت با کلی سروصدا؛ اما مغازه‌دارها می‌گویند در روزهای پنجشنبه، جمعه و ایام تعطیل که بازار خلیج‌فارس حسابی شلوغ می‌شود، دیگر نه صدا به صدا می‌رسد و نه جای سوزن انداختن باقی می‌ماند. اتفاقا به‌خاطر فعالیت بیشتر بازار خلیج‌فارس در روزهای جمعه است که برخی شهروندان این محل را با عنوان جمعه‌بازار پرندگان می‌شناسند، اما باید توجه داشت که این بازار همه‌روزه از ساعت ۸ صبح تا حداقل ۸ شب باز است و در آن می‌توان از پرنده‌های زینتی گرفته تا قفس، قلاده، غذا، مکمل، مواد شوینده و سایر لوازم نگهداری از پرنده، سگ، گربه و دیگر حیوانات خانگی را تهیه کرد.بازار پرندگان زینتی خلیج‌فارس که در مسیر شرق به غرب بزرگراه آزادگان، بعد از بلوار ابوسعید قرار گرفته، از سال ۸۹ راه‌اندازی شده است و پیش از آن، «کوچه‌مرغی‌ها» در خیابان مولوی معروف‌ترین محل عرضه پرندگان زینتی در تهران بود.

در سال‌های اخیر نیز تعداد زیادی از پرنده‌فروش‌های مولوی به این بازار آمده‌اند، اما کمابیش فعالیت فروشندگان پرنده و دیگر حیوانات در آن کوچه معروف همچنان ادامه دارد. ضمن اینکه درحال‌حاضر محل دیگری هم در خیابان خاوران، بورس فروش پرندگان است، اما به‌تازگی شهرداری تهران، احداث فاز دوم بازار خلیج‌فارس را در کنار ساختمان کنونی آن آغاز کرده است و قصد دارد تمام پرنده‌فروش‌های پایتخت را که هنوز به اینجا نیامده‌اند، به‌صورت‌متمرکز در این بازار مستقر کند.در این میان، باوجود اینکه برخی فروشندگان پرنده در بازار خلیج‌فارس می‌گویند که تابستان‌ها معمولا کاسبی در این بازار زیاد خوب نیست، اما به‌نظر می‌رسد در همین فصل تابستان نیز به‌ویژه در روزهای تعطیل، بازار فروش انواع حیوانات از پرنده گرفته تا سگ و گربه حسابی داغ است. البته خریدوفروش این حیوانات نه به‌صورت رسمی و در داخل ساختمان بازار خلیج‌فارس، بلکه به‌صورت غیررسمی و به‌نوعی در قالب دستفروشی در روزهای جمعه در بیرون بازار پرندگان یعنی در کنار خیابان منتهی به این بازار و حاشیه بزرگراه آزادگان انجام می‌شود. به‌همین‌دلیل است که حاشیه بازار پرندگان خلیج‌فارس که گاهی گزارش‌هایی درباره خریدوفروش گونه‌های غیرمجاز حیات وحش نیز در آن منتشر شده، به‌عنوان اصلی‌ترین محل خریدوفروش انواع گونه‌های جانوری در تهران شناخته شده است.

پرندگان قفسی ارزان‌قیمت؛ از فنچ تا عروس‌هلندی

در بازار خلیج‌فارس مانند سایر مراکز عرضه پرندگان زینتی، نرخ انواع پرندگان برحسب نوع گونه، نژاد، رنگ، زیبایی و حتی شکل منقار آنها تعیین می‌شود؛ به‌نحوی‌که گونه‌های منقارکج مثل طوطی، نرخ بالاتری از گونه‌های منقارصاف مثل قناری دارند. البته سخنگو بودن طوطی‌ها و نژاد خاص آنها هم، تاثیر زیادی در گران‌تر بودن آنها نسبت به مرغ‌عشق، مرغ‌مینا، عروس‌هلندی و پرندگان زینتی مشابه دارد.

ارزان‌ترین پرنده این بازار، فنچ است که یک عدد از آن، بسته به نژاد، از ۱۲۰هزار تومان تا حدود ۵۰۰هزار تومان نرخ دارد. بعد از فنچ هم، شاید بتوان قناری را ارزان‌ترین پرنده بازار خلیج‌فارس به‌حساب آورد که حداقل نرخ آن حدود ۴۰۰هزار تومان است، اما بسته به زیبایی و نژادی که دارد، نرخ آن تا حدود ۸۰۰هزار تومان هم بالا می‌رود. مرغ‌مینا و عروس‌هلندی هم جزو پرندگان نسبتا ارزان‌قیمت بازار خلیج‌فارس محسوب می‌شوند که نرخ هر عدد از آنها از ۵۰۰ هزار تومان شروع می‌شود و به چند میلیون تومان هم می‌رسد. از میان تمام افرادی که به هر دلیل دوست دارند در منزل یا محل کار خود پرنده‌ای را در قفس نگهداری کنند، به‌طبع مشتریان پرندگان زینتی ارزان‌قیمت، قشر کم‌درآمدتر جامعه هستند. جوجه‌کشی از این پرنده‌ها نیز چندان سخت نیست و از مردم عادی گرفته تا کسانی که به‌صورت تخصصی مشغول این کار هستند، به‌راحتی از گونه‌هایی مثل فنچ، قناری، مرغ‌مینا، مرغ‌عشق و... جوجه‌کشی می‌کنند و بسته به نوع گونه، نژاد و سایر ویژگی‌های یک پرنده، جوجه‌ها را از ۱۰۰هزار تومان تا بیش از یک میلیون تومان به مغازه‌دارهای همین بازار خلیج‌فارس یا دیگر مراکز عرضه پرندگان زینتی می‌فروشند.

طوطی‌های سخنگو که در گونه‌های مختلفی از کاسکو گرفته تا ماکائو... دسته‌بندی می‌شوند، گران‌ترین پرندگان بازار خلیج‌فارس به‌حساب می‌آیند که نرخ هر عدد آنها از حداقل ۶۰ میلیون تومان شروع می‌شود و معمولا تا حدود ۸۰ میلیون تومان نرخ‌گذاری می‌شوند. البته برخی طوطی‌ها که نژادهای کمیاب‌تری دارند، از قیمت‌های بالاتری هم برخوردارند و نرخ آنها به بیش از ۱۰۰میلیون تومان هم می‌رسد.وقتی از یکی از فروشندگان طوطی‌های سخنگو در بازار پرندگان خلیج‌فارس پرسیدیم که آیا فقط افراد ثروتمند مشتری این‌گونه پرندگان گران‌قیمت هستند، پاسخ داد: «هرکسی این پرنده‌ها را دوست دارد، برایش فرقی نمی‌کند که چقدر باید برای خرید یا نگهداری از آنها پول بدهد.»

به‌گفته این مغازه‌دار، همین پرنده‌های خاص مانند پرندگان زینتی ارزان‌قیمت‌تر، باوجود اینکه نژادهایی از امریکای‌جنوبی و حتی اقیانوسیه دارند، اما در همین ایران خودمان تولید می‌شوند؛ یعنی نژادهای آنها از گذشته وارد کشور شده و سال‌ها است که عده‌ای به‌صورت تخصصی، مشغول جفت انداختن این پرندگان هستند و از این طریق با پرنده‌فروش‌های تهران یا دیگر شهرهای کشور همکاری می‌کنند. البته به‌دلیل شرایط خاص نگهداری از این طوطی‌ها، جوجه‌کشی از آنها نسبت به سایر پرندگان زینتی دشوارتر است.

از اسباب‌بازی سگ تا شامپوی گربه در بازار پرندگان!

باوجود اینکه در داخل بازار پرندگان خلیج‌فارس، گونه دیگری غیر از پرندگان زینتی فروخته نمی‌شود، اما لوازم موردنیاز سایر حیوانات خانگی نیز در این بازار به‌فروش می‌رسد؛ از قلاده‌های مخصوص سگ گرفته تا شامپوها، غذاها، مکمل‌ها و اسباب‌بازی‌های سگ، گربه و دیگر حیوانات‌خانگی. به‌صورت‌کلی می‌توان گفت در این بازار، انواع مواد غذایی و بهداشتی و همه تجهیزات موردنیاز برای پرورش انواع پرندگان زینتی و دیگر گونه‌های جانوری که معمولا در منزل نگهداری می‌شوند، موجود است.

نکته جالب توجه اینکه براساس ادعای مغازه‌داران بازار خلیج‌فارس، کمابیش همه این وسایل در ایران تولید می‌شود و همین حالا کارخانجات مختلفی در سطح کشور در زمینه تولید غذاها، مکمل‌ها، شوینده‌ها و حتی قلاده‌ها و اسباب‌بازی‌های موردنیاز سگ و گربه و تجهیزات مشابه موردنیاز برای نگهداری از پرندگان زینتی مشغول به فعالیت هستند و تولیدات خود را به بازار خلیج‌فارس و مراکز مشابه در شهرهای مختلف عرضه می‌کنند.در این میان، تعداد دیگری از مغازه‌دارهای بازار پرندگان خلیج‌فارس نیز به‌طورتخصصی قفس می‌فروشند؛ از قفس‌های چوبی که شبیه لانه‌های درختی پرندگان ساخته شده است تا قفس‌های ساده فلزی و پلاستیکی. البته در برخی از این مغازه‌ها، علاوه بر قفس، وسایل موردنیاز برای حمل و جابه‌جایی سگ و گربه نیز فروخته می‌شود که این وسایل هم اغلب از پلاستیک‌های مقاوم ساخته شده‌اند و شکلی شبیه قفس‌های پرندگان اما در ابعادی متفاوت دارند. قفس‌های موجود در بازار خلیج‌فارس بسته به جنس، اندازه و شکل، قیمت‌های متفاوتی دارند؛ به‌نحوی‌که نرخ آنها از ۱۰۰هزارتومان شروع می‌شود و به بیش از یک میلیون تومان هم می‌رسد. یکی از مغازه‌داران تاکید دارد که کارگاه‌های موجود در ایران قابلیت تولید تمام انواع قفس را دارند و به‌همین‌دلیل، اغلب قفس‌هایی که در بازار خلیج‌فارس یافت می‌شوند، ایرانی هستند. این مغازه‌دار می‌گوید تا ۷، ۸سال پیش، بیشتر قفس‌های پرندگان از چین وارد می‌شد، اما چند سالی است که کارگاه‌های زیادی در ایران به تولید قفس‌های پلاستیکی، فلزی و چوبی مشغول شده‌اند.

هزینه سرسام‌آور خوراک طوطی‌های سخنگو

هر که بامش بیش، برفش بیشتر؛ این ضرب‌المثل در موضوع هزینه‌های تغذیه و نگهداری از پرندگان زینتی هم صدق می‌کند، به‌نحوی‌که بسته به نوع پرنده و غذای موردنیاز او، نرخ دانه‌ها، تخمه‌ها و سایر مواد غذایی و مکمل‌های موردنیاز آنها از کیلویی ۱۵هزار تومان شروع می‌شود و حتی به بیش از ۲۰۰هزار تومان در هر کیلو هم می‌رسد و به‌طبع هرچقدر هم که یک پرنده گران‌تر باشد، غذاهای موردنیاز آن هم بیشتر خرج برمی‌دارد.

یکی از صاحبان مغازه در بازار خلیج‌فارس که به‌صورت تخصصی، غذا و مکمل پرندگان و دیگر حیوانات خانگی را می‌فروشد، می‌گوید کسی که برای مثال یک قناری یا عروس هلندی را نگهداری می‌کند، ماهانه باید حدود ۱۰۰ تا ۱۳۰هزار تومان برای پرنده‌اش هزینه کند، اما هزینه خورد و خوراک طوطی‌های سخنگو از ماهانه یک میلیون تومان هم بیشتر می‌شود. البته باید توجه داشت که پرندگان گران‌قیمت، علاوه بر غذاهای عادی، به غذاهای تقویتی نیز احتیاج دارند و مکمل‌های آنها معمولا به‌صورت بسته‌بندی ارائه می‌شود و در آنها از موادی نظیر ارزن، میوه‌های خشک، مغزهایی مثل بادام‌زمینی و برخی مواد پروتئینی استفاده شده است.نگهداری از طوطی‌های سخنگو دیگر پرندگان گران‌قیمت، نه‌تنها به‌صرف هزینه بالاتری برای خورد و خوراک احتیاج دارد، بلکه این پرندگان به رسیدگی‌های درمانی بیشتری نیز نسبت به پرندگان ارزان‌تر نیاز دارند؛ به‌نحوی‌که کم پیش می‌آید که صاحب یک فنچ یا قناری آن را برای رسیدگی درمانی نزد دامپزشک ببرد، اما طوطی‌ها مثل سگ‌ها و گربه‌های خانگی حتما به مراقبت‌های بهداشتی و رسیدگی‌های دامپزشکی نیاز دارند که این مسئله نیز بخشی از هزینه‌های نگهداری آنها را تشکیل می‌دهد.

تولید غذا، مکمل و شوینده پرنده و دیگر حیوانات خانگی در ایران

در بازار خلیج‌فارس غذاهای عادی پرندگان زینتی معمولا به‌صورت فله و مواد غذایی تقویتی یا همان مکمل‌ها عمدتا به‌صورت بسته‌بندی عرضه می‌شود. در این میان، باوجود اینکه روی جلد مکمل‌های بسته‌بندی‌شده هم از اسامی فارسی و هم از عبارات انگلیسی استفاده شده است، اما مغازه‌داری که این غذاهای تقویتی را می‌فروشد، تاکید دارد که همه اینها در ایران تولید می‌شوند. او توضیح می‌دهد که تا چند سال پیش، غذاهای تقویتی بسته‌بندی‌شده از بلژیک یا دیگر کشورهای اروپایی وارد ایران می‌شد، اما در سال‌های اخیر کارخانجات و کارگاه‌های زیادی در این زمینه فعال شده‌اند و درحال‌حاضر عمده غذاها و تقویتی‌هایی موردنیاز پرندگان زینتی و حتی دیگر حیوانات خانگی نظیر سگ و گربه، ایرانی است. این فروشنده که چنین ادعایی داشت، خودش مالک یک برند تولید قفس و مواد غذایی پرندگان بود، اما وقتی چند مغازه مشابه دیگر در بازار خلیج‌فارس را هم بررسی کردیم، متوجه شدیم که ظاهرا این فرد پر بیراه نمی‌گوید. به‌عبارت‌دیگر، چند سالی است که تعدادی کارخانه و کارگاه داخلی در زمینه تولید قفس، غذا، مکمل، شامپو، مواد شوینده، اسباب‌بازی و سایر تجهیزات موردنیاز برای پرورش سگ، گربه، پرندگان زینتی و سایر حیوانات خانگی فعال شده و حتی به اشتغالزایی در این زمینه نیز پرداخته‌اند. البته باتوجه به محدودیت‌هایی که در کشورمان درباره تولیدمثل، خریدوفروش و نگهداری از حیوانات‌خانگی وجود دارد، لزوم ساماندهی بیشتر نحوه تولید و عرضه مواد غذایی و لوازم این حیوانات توسط وزارت بهداشت و سازمان دامپزشکی کشور احساس می‌شود.

اعتراض محیط‌زیست به فروش گونه‌های غیرمجاز

بازار خلیج‌فارس درحال‌حاضر مهم‌ترین مرکز خریدوفروش پرندگان زینتی تهران است و شغل رسمی مغازه‌داران این بازار نیز علاوه بر عرضه مواد غذایی و ملزومات نگهداری از حیوانات خانگی، خریدوفروش آن دسته از پرندگانی است که جزو پرندگان زینتی محسوب می‌شوند و تجارت آنها براساس قوانین داخلی و بین‌المللی حوزه محیط‌زیست، ممنوع نیست. اما با این وجود، از زمان راه‌اندازی این بازار تا امروز، گلایه‌های زیادی از سوی شهروندان مطرح شده است، مبنی بر اینکه در روزهای جمعه، دستفروشانی که در حاشیه بازار خلیج‌فارس فعالیت می‌کنند، علاوه بر پرنده، به خریدوفروش سگ، گربه و دیگر حیوانات خانگی هم می‌پردازند. البته به‌تازگی سعید بیگی، مدیرعامل شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهرداری تهران وعده داده است که این وضعیت را ساماندهی کند و اعلام کرده که مدیریت شهری با خریدوفروش حیوانات خانگی در کنار خیابان مخالف است. نکته مهم دیگر اینکه، گزارش‌های میدانی برخی رسانه‌ها و فعالان محیط‌زیست از این حکایت دارد که گاهی جز پرندگان زینتی و حیوانات‌خانگی، گونه‌هایی از پرندگان و دیگر جانداران در حاشیه و شاید در داخل بازار خلیج‌فارس به‌فروش می‌رسند که جزو گونه‌های حیات‌وحش محسوب می‌شوند، یعنی گونه‌های غیرمجاز که هرگونه نگهداری و تجارت آنها براساس قوانین داخلی و بین‌المللی حوزه محیط‌زیست جرم است. شهریور ۱۴۰۱، علیرضا مزینانی، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان تهران ضمن اعتراض نسبت به این وضعیت، اعلام کرد که بیشترین تخلفات حوزه حیات‌وحش در سطح استان در بازار پرندگان خلیج‌فارس رخ می‌دهد و گونه‌هایی نظیر شاهین، دلیجه، عقاب، شاه‌بوف، جغد، قرقی، سنجاب، لاک‌پشت، روباه، ایگوانا، میمون، تمساح، جوجه‌تیغی، طاووس، چین‌چیلا و ملنگو بوتیمار در این بازار کشف شده‌اند. البته به‌گفته مدیرعامل شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهر تهران، از اسفند سال گذشته، اکیپ‌هایی از محیط‌زیست استان هر هفته در روزهای جمعه در بازار پرندگان خلیج‌فارس مستقر می‌شوند تا به شناسایی گونه‌های غیرمجاز بپردازند و با متخلفان خریدوفروش این گونه‌ها در داخل یا حاشیه این بازار برخورد کنند. بیگی همچنین تاکید کرده است که نظارت‌ها بر حاشیه بازار خلیج‌فارس تشدید خواهد شد تا در هفته‌های آتی با همکاری مراجع قضایی و انتظامی، این بخش از وقوع تخلفات احتمالی پاکسازی شود.