نقشه انزوای ایران شکست خورد

مدت‌هاست که ایران در تلاش برای رفع تاثیرات منفی و زیانبار تحریم‌ها است و به‌عقیده کارشناسان عضویت ایران در ترتیبات منطقه‌ای و بین‌المللی به‌ویژه از نوع اقتصادی، در درجه اول منجر به رشد اقتصادی کشور و در درجه بعد تامین امنیت بیشتر در برابر تغییرات ژئوپلتیک جهانی می‌شود. مدت زیادی از عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای نگذشته که خبر عضویت دائمی ایران در «بریکس» به گوش رسید. مهم‌ترین انگیزه‌های ایران برای عضویت در بریکس شامل کسب پرستیژ بین‌المللی، برقراری پیوندهای ژئوپلتیک و ژئواکونومیک با قدرت‌های جدید جهانی، پیشبرد برنامه توسعه اقتصادی کشور، ارتقای جایگاه منطقه‌ای و بین‌المللی، جذب شرکای اقتصادی جدید در سطح منطقه‌ و بین‌المللی، دسترسی به منابع مالی جدید، دسترسی به یافته‌ها و ابتکارهای جدید در حوزه‌های فناوری، دانش‌بنیان، کشاورزی و امنیت غذایی، تجارت و افزایش امکان مقابله با تحریم‌های بین‌المللی است. صمت در این گزارش به بررسی فرصت‌ها و چالش‌های عضویت دائمی در «بریکس» پرداخت.

بریکس را بشناسید

بریکس نام گروهی از کشورهای نوظهور اقتصادی است که از به‌هم پیوستن حروف اول نام انگلیسی آن کشورها یعنی برزیل، روسیه، هند، چین و افریقای جنوبی ساخته شده ‌است. پیشنهاد ایجاد بریکس‌پلاس نخستین بار در اجلاس سران این گروه در چین در سال ۲۰۲۲ توسط رئیس‌جمهوری این کشور مطرح شد تا مکانیسمی برای نزدیک‌ کردن کشورها به این گروه قبل از اعطای عضویت کامل باشد. در نشست سال ۲۰۱۵ بریکس در روسیه، وزرای کشورهای بریکس رشته رایزنی‌هایی را برای ایجاد نظام پرداختی که بتواند جایگزین سامانه سوئیفت (جامعه جهانی ارتباطات مالی بین بانکی) شود، آغاز کردند. در همان زمان سرگئی ریابکوف، معاون وزیر امور خارجه روسیه در گفت‌وگویی گفت: وزرای دارایی و مدیران بانک‌های مرکزی کشورهای عضو بریکس در حال مذاکره برای راه‌اندازی نظام‌های پرداخت مستقل و حرکت به سمت تسویه‌حساب با ارزهای ملی خودشان هستند. سوئیفت یا هر چیز دیگری که باشد، یک سیستم پرداخت چندجانبه جهانی که استقلال بیشتری را برای کشورها فراهم کند، تضمینی قطعی برای بریکس خواهد بود. همچنین بانک مرکزی روسیه ( CBR ) رایزنی‌هایی را با کشورهای بریکس برای ایجاد نظام پرداختی که جایگزینی برای نظام سوئیفت باشد آغاز کرد. مزایای اصلی راه‌اندازی چنین سیستمی، پشتیبان‌گیری و جایگزینی در صورت بروز اختلال در نظام سوئیفت است.

سران گروه بریکس شامل برزیل، روسیه، چین، هند و افریقای جنوبی در نشست اخیر خود که در افریقای جنوبی برگزار شد، با عضویت قطعی و دائمی ایران و ۵ کشور دیگر شامل عربستان، امارات، مصر، اتیوپی و آرژانتین در این گروه موافقت کردند. یکی از مهم‌ترین دلایل اهمیت حضور در گروه بریکس این است که این گروه به‌واسطه دارا بودن نیمی از جمعیت جهان و بین ۲۵ تا ۲۸ ‌درصد اقتصاد جهانی، ظرفیت بالایی برای تاثیرگذاری بر اقتصاد جهانی دارد و از رشد پرشتاب اقتصادی و نفوذ در امور جهانی هم برخوردار است و از سوی دیگر یکی از رویکرد‌های اصلی اعضای بریکس این است که همیشه حامی کشور‌های درحال توسعه و کشور‌های جنوب و برقرارکننده تعادل و عدالت اقتصادی در مقابله با نظام پولی و بانکی غربی بوده‌اند.البته بریکس یک ائتلاف فراقاره‌ای هم محسوب می‌شود که شاکله جدیدی را برای اقتصاد و سیاست جهانی تعریف کرده و اهمیت مضاعف آن در این نکته است که این ائتلاف قدرتمند جهانی بدون مشارکت اروپا و امریکا تشکیل شده و این ظرفیت را دارد تا صدایی بلند در مباحث مهم اقتصادی و سیاسی بین‌المللی باشد و نظم فعلی را به چالش بکشد؛ کما اینکه درحال‌حاضر دو کشور عضو بریکس، عضویت دائم شورای امنیت و ۳ کشور دیگر داعیه عضویت دائم در این شورا و اصلاح ساختار‌های سیاسی و مالی جهانی را دارند. کشور‌های بریکس که همگی از بزرگ‌ترین اقتصاد‌های جهانی هستند و تاثیرگذاری بسیار بالایی بر گردش نقدینگی و روابط بین‌المللی دارند، بعد از تحریم‌های گسترده غرب و همپیمانانش علیه روسیه، به سمت ایجاد زیرساخت مالی مستقل رفتند تا امنیت تراکنش‌های گسترده مالی‌شان به‌واسطه تحریم‌های یکجانبه غرب به خطر نیفتد.

لازم به ذکر است که ساحت کشورهای عضو بریکس مجموعا ۳۹.۷۴۶.۲۲۰ کیلومتر مربع (۱۵.۳۴۶.۱۰۰ مایل مربع) و جمعیت کل حدود ۳.۲۱ میلیارد یا حدود ۲۶.۷ درصد سطح زمین و ۴۱.۵ درصد جمعیت جهان است. برزیل، روسیه، هند و چین جزو ۱۰ کشور بزرگ جهان از نظر جمعیت، مساحت و تولید ناخالص داخلی هستند. در سال ۲۰۲۲، کشورهای عضو بریکس حدود ۲۶.۲ درصد تولید ناخالص جهانی را به خود اختصاص داده‌اند.

هدف تحریم‌کننده محقق نشد

مجیدرضا حریری، رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و چین درباره عضویت ایران در بریکس به صمت گفت: ایران ظرفیت‌های بسیار زیادی برای همکاری در بخش‌های مختلف با اعضای بریکس دارد. بازار ایران بازار بسیار بزرگی است که می‌تواند موردتوجه بسیاری از کشورها برای توسعه تجارت باشد. البته همین موضوع که ایران از بین ۲۴ کشور متقاضی پیوستن به بریکس، انتخاب شده نیز نشان‌دهنده این است که تاثیرگذاری کشور ما به‌حدی است که نمی‌توان از حضور آن در گروه‌های تجاری جدید چشم‌پوشی کرد.

وی درباره تلاش‌های گوناگون برای برقراری ارتباط با سایر کشورها بیان کرد: در ۳ سال اخیر ابتدا قرارداد تعرفه آزاد را با اوراسیا منعقد کردیم و منع تعرفه با اوراسیا نیز در دست پیگیری است. عضویت در سازمان همکاری‌های شانگهای از دیگر دستاوردهای ۳ سال اخیر بود و درحال‌حاضر هم عضویت در بریکس مطرح است. عضویت در بریکس حاکی از این است که ایران با نیمی از جهان به تفاهم‌هایی می‌رسد.

هدف، انزوای ایران بود!

رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و چین با اشاره به تاثیرات عضویت ایران در بریکس اظهار کرد: عضویت ایران در بریکس جنبه‌های مختلفی دارد. هدف از اعمال تحریم‌ها علیه ایران، انزوای این کشور در دنیا است؛ در نتیجه عضویت در باشگاه‌های بین‌المللی، قراردادهای دوجانبه، چندجانبه یا پیمان‌های منطقه‌ای به این معنا است که هدف اصلی تحریم‌کننده که انزوای مطلق ایران است، هر روز به شکست نزدیک‌تر می‌شود و تحریم‌کننده به مقصود خود نخواهد رسید. همچنین در میان سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی جایگاه اصلی خود را پیدا خواهیم کرد؛ به‌بیانی دیگر اندازه اقتصادی، سیاسی و جمعیتی و حتی وسعت خاک کشورهایی که با آنها رابطه داریم، بیانگر این است که انزوا تحقق پیدا نکرده است.

نمی‌توان چشم از ایران بست

حریری درباره آثار اقتصادی حضور در بریکس نیز بیان کرد: از دیدگاه اقتصادی باید در بازارهای جهانی حاضر بود و با دنیا ارتباط داشت. در برخی شرایط که حمایت لازم از تولید داخل نمی‌شود، می‌توان در بازارهای جهانی به عرضه تولیدات مصرفی، صنعتی یا مواد اولیه پرداخت و البته ابعاد مختلف این ارتباط را پذیرفت. اقتصاد ما اقتصادی نیست که کشورهای مختلف به‌ویژه کشورهای توسعه‌یافته یا رو به توسعه از آن چشم‌پوشی کنند و به‌دلیل تحریم‌ها تمایلی به توسعه روابط تجاری با ایران نداشته باشند؛ ممکن است اقتصاد ایران به‌دلیل تحریم‌ها در کوتاه‌مدت تحت فشار باشد، اما قطعا در میان‌مدت و بلندمدت کشورهایی که با ایران تجارت نکنند، زیان‌های بزرگی می‌بینند.

وی با اشاره به ضعف‌های موجود بیان کرد: بی‌شک ما در حوزه سیاست خارجی و روابط بین‌الملل با نقطه مطلوب فاصله داریم و باید به دنبال توسعه باشیم. البته باوجود اینکه ایران تحت تحریم‌های گسترده و شدید امریکا قرار دارد، بسیاری از کشورهای صنعتی و رو به توسعه دنیا مایل به گسترش همکاری‌های تجاری با ایران هستند.

باید صبور بود

رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین درباره مدت زمان بروز آثار عضویت ایران در بریکس گفت: آثار این قبیل اتفاقات به‌تدریج نمود می‌یابد و نمی‌توان به‌سرعت شاهد تاثیرات آن بود. دنیا در حال تغییر شکل است و به‌مراتب جغرافیای سیاسی-اقتصادی ایران نیز در حال تغییر است و تسلط کاملی که امریکا و کشورهای غربی بر جهان داشتند اکنون با توجه به نشانه‌ها به سمت ضعف می‌رود.

شیوه مبادله و نحوه ارزش‌گذاری کالا مهم‌ترین موضوع

مسعود دانشمند، کارشناس تجاری درباره عضویت ایران در بریکس و تاثیر آن بر اقتصاد به صمت گفت: ایران قرار است از ابتدای ژانویه به‌صورت رسمی وارد بریکس شود. ورود عربستان و امارات به این تشکل جهانی در حال بررسی است، اما ورود آرژانتین و ایران موردقبول اعضا قرار گرفته است. اگر بریکس به سمت و سویی که به آن فکر و برای آن برنامه‌ریزی کردیم، پیش برود می‌تواند برای اعضا، به‌ویژه ایران موثر باشد. دستیابی به بازار سایر کشورها به ما در توسعه صادرات کمک می‌کند و توسعه صادرات به افزایش تولید ناخالص داخلی و افزایش اشتغال می‌انجامد که تمام معیارهای اقتصاد کلان ما را تحت تاثیر قرار خواهد داد.

وی با اشاره به جمعیت کشورهای عضو بریکس، افزود: چین و هند حدود ۳ میلیارد جمعیت دارند که این رقم با جمعیت سایر کشورهای عضو این تشکل به ۳ و نیم میلیارد می‌رسد. با اضافه شدن ایران، آرژانتین، عربستان و امارات به اعضای دائمی این نهاد، جمعیت آن به حدود ۴ میلیارد نفر یعنی نصف جمعیت کره زمین می‌رسد؛ با این حساب بریکس بازار بسیار بزرگی است. این در حالی است جمعیت اتحادیه اروپا با ۲۷ کشور عضو به یک میلیارد نفر نیز نمی‌رسد.

اتحادیه اروپا، بهترین الگو

دانشمند ضمن تاکید بر ضرورت همفکری و تصمیم‌گیری برای تبادلات تجاری اظهار کرد: اتحادیه اروپا باوجود جمعیتی کم، بهترین الگوی رفتاری را دارد، زیرا ابتدا قواعد گمرکی را بین خودشان تنظیم کردند و سپس تخفیفاتی برای هم قائل شدند. همچنین برای خودشان پول واحدی برای انجام تبادلات به‌وجود آوردند. از سوی دیگر به افزایش تعداد اعضا نیز روی خوش نشان دادند که در نتیجه آن از ۶ عضو اولیه به ۲۷ کشور فعلی رسیدند.

دلارزدایی ممکن است؟

این کارشناس تجاری با اشاره به عقیده اعضای بریکس مبنی بر دلارزدایی گفت: شیوه مبادله و نحوه ارزش‌گذاری کالا در دادوستد میان اعضای هر نهادی از مهم‌ترین موارد است. اگر قرار به کنار گذاشتن دلار است، باید یک جایگزین داشته باشیم. قرار است چگونه کالاهای خود را مبادله کنیم؟ اگر قرار است کالایی را از ایران به هند صادر کنیم، مبنای اندازه‌گیری ما چیست؟ قرار است کالای دریافتی یا ارسالی را به چه واحد پولی ارزش‌گذاری کنیم؟ همچنین لازم است در یک زمان مشخص به تسویه‌حساب بپردازیم تا دریابیم در این مدت زمان با کشورهای چه مقدار مبادلات صورت گرفته است.

پول فرضی راه درست است

دانشمند در ارائه پیشنهادی برای تحقق هدف دلارزدایی اظهار کرد: می‌توانند یک صندوق در بریکس تشکیل دهند؛ مانند صندوق پول و اعتبار پس از جنگ ویتنام که یک پول فرضی دارد و ارزش کالاها را با آن پول فرضی می‌سنجند. برای مثال هر روز باید نسبت ریال ایران را با پول فرضی بریکس اندازه‌گیری کرد و کالای ریالی را با آن تطبیق داد. اگر بتوانیم با همین روند پیش برویم بی‌شک توسعه تجارت بی‌دلار محقق می‌شود و کم‌کم گستره نفوذ پول بریکس بسیار وسیع‌تر از دلار می‌شود و حتی می‌تواند به‌عنوان دومین پول مهم دنیا مطرح شود.

سخن پایانی

بی‌شک عضویت در بریکس برای رهایی از فشار تحریم‌ها بسیار حائز اهمیت است؛ با این حال رسیدن به نتایج مطلوب نیاز به زمان و برنامه‌ریزی بسیار دارد. یکی از اهداف اصلی اعضای بریکس دلارزدایی در مبادلات تجاری است که رسیدن به این هدف نیز برنامه‌ریزی جامع و کاملی را می‌طلبد.