فرقی نمی‌کند موضوع درباره معادن کوچک‌مقیاس باشد یا حقوق دولتی، درباره میزان تولید باشد یا حجم صادرات و دیگر موضوعات مطرح در حوزه معدن، به هر شکل بحث فرسودگی ماشین‌آلات به‌ میان می‌آید و سر درددل فعالان این حوزه باز می‌شود.

می‌گویند ممانعت از ورود ماشین‌آلات معدنی جدید به کشور، بخش معدن را با چالش بزرگ فرسودگی مواجه کرده و هزینه‌های تعمیر و نگهداری و مصرف سوخت ماشین‌آلات موجود را بالا برده  است.

مسئله‌ای که هنوز لاینحل مانده این است که آیا مسدود کردن راه ورود ماشین‌آلات راه‌حل مناسبی برای حمایت از ماشین‌سازان داخلی است یا خیر.

خطر کمبود مواد اولیه معدنی در کشور

سجاد غرقی درباره مهم‌ترین چالش حوزه معدن، یعنی فرسودگی ناوگان به ماین‌نیوز گفت: یکی از چالش‌های اصلی بخش معدن کشور مسئله کمبود و فرسوده بودن تجهیزات و ماشین‌آلات سنگین معدنی و لزوم اولویت‌بخشی به تامین آنها است. در این زمینه از سال گذشته نشست‌ها و جلسات متعددی بین مسئولان، شرکت‌های تولید و تامین‌کننده تجهیزات و ماشین‌آلات معدنی و فعالان حوزه معدن و صنایع معدنی برگزار شده، اما تا امروز نه‌تنها مشکل مذکور حل نشده، بلکه پیچیده‌تر هم شده است. وی گفت: طبق برآوردهای انجام‌شده، فقط «معادن کوچک‌مقیاس» در سال گذشته نیاز به تامین بیش از ۱۱ هزار دستگاه جدید داشتند، این در حالی است که برای رسیدن به هدف‌گذاری افق ۱۴۰۴ جهت تولید مواد معدنی، نیاز به بیش از ۲۵ هزار دستگاه معدنی داریم تا از زمین‌گیر شدن این صنعت جلوگیری کنیم. ارزیابی‌ها نشان می‌دهند برای تامین تجهیزات و ماشین‌آلات موردنیاز به سرمایه‌ای بالغ بر ۱.۵ میلیارد دلار نیاز وجود دارد که در صورت تامین تا افق ۱۴۰۴ ارزش افزوده 5 میلیارد دلاری را در حوزه تولیدات معدنی و ۲۲ میلیارد دلاری را در زنجیره فولاد رقم خواهد زد. غرقی شیوه فعلی حمایت از ماشین‌سازان داخلی را مضر دانست و گفت: ارزیابی‌ها نشان می‌دهند حمایت‌های جزیره‌ای همواره بیشترین ضربه را به بخش معدن وارد کرده و در این راستا محدودیت‌های وارداتی که برای حمایت از تنها تولیدکننده ماشین‌آلات معدنی و راهسازی که پس از خصوصی‌سازی به مشکل خورده بود، باعث شد نیاز معادن تامین نشود، این در حالی است که طبق صورت‌های مالی، این شرکت در سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ به ترتیب تنها ۳۰ و ۲۹ دستگاه تولید کرده که از این تعداد فقط یک دستگاه لودر و بیل‌مکانیکی تولید شده که قابلیت استفاده در بخش معدن را داشته‌ و بقیه دستگاه‌ها مختص بخش‌های کشاورزی و راهسازی بوده‌اند. این مسئله نشان‌دهنده فاصله بسیار زیاد تولید داخل با نیاز زنجیره معدن است. در شرایط کنونی بیش از ۱۸ هزار دستگاه در معادن کشور بالای ۲۰ سال عمر دارند که به‌شدت نیازمند تامین قطعات و نوسازی هستند. همه این آمار و ارقام بیانگر این واقعیت هستند که اگر در اسرع وقت راهکار عملیاتی اندیشیده نشود، آمار معادن تعطیل کشور در 2 سال آینده به بیش از 8 هزار معدن خواهد رسید و بخش اعظمی از صنایع معدنی و صنایع وابسته به این بخش به طورکامل زمین‌گیر خواهند شد.

معدنکاری زمین‌گیر شده است

غرقی در ادامه با اشاره به اینکه در تمام دنیا شرکت‌های تولیدکننده ماشین‌آلات معدنی محدود هستند، گفت: استفاده‌کنندگان از ماشین‌آلات معدنی عمدتا از برندهای مطرح جهان استفاده می‌کنند. اینکه تصور شود باید همه چیز در داخل ساخته شود، تصور درستی نیست، چراکه هم‌اکنون ظرفیت تولید داخل کمتر از یک بیست‌هزارم نیاز بازار است، اما قوانین حاکم، واردات بخش قابل‌توجهی از ماشین‌آلات را ممنوع کرده است؛ تنها به این دلیل که از ساخت داخل حمایت کند. پیشنهاد می‌شود واردات ماشین‌آلات برای معدنکاران و پیمانکاران بدون تشریفات خاصی آزاد شود، چراکه در شرایط کنونی عملا صنعت معدنکاری کشور در حال زمین‌گیر شدن و افت تولید است و به‌تبع آن زنجیره‌های بعدی که مصرف‌کنندگان مواد معدنی هستند هم دچار مشکل خواهند شد. شرکت‌های تولیدکننده نباید اقدام به ساخت همه تجهیزات کنند، بلکه باید تمرکزشان بر زنجیره ارزش ماشین‌آلات از ساخت قطعات و سرویس و خدمات باشد که این مسئله بسیار می‌تواند اقتصادی و موثر باشد (به‌ویژه برای تجهیز و تامین قطعات بیش از ۱۸ هزار دستگاه ماشین‌آلات معدنی مستهلک در معادن کشور)، اما تاکید بر این است که کل دستگاه‌های سنگینی که فناوری بالایی دارند و وابسته به زنجیره‌های فنی قبل هستند در داخل تولید شوند. همین موضوع موجب بروز شرایط فعلی می‌شود؛ واردات ماشین‌آلات محدود شده و تولید داخل هم رخ نمی‌دهد.

پیشنهاد عملی خانه معدن

محمدرضا بهرامن، رئیس خانه معدن ایران هم با اشاره به اینکه باید برای واردات ماشین‌آلات سنگین راهسازی و معدنی نگاه تصمیم‌سازان را عوض کنیم، گفت: پیشنهاد خانه معدن این است که در یک دوره زمانی از امکانات و ظرفیت هپکو بدون ایجاد تغییری در نیروی انسانی و دارایی‌ها بهره بگیریم و این شرکت را درگیر تولید در بخش معدن کشور کنیم.

وی به گسترش‌نیوز گفت: هپکو باید با بهترین برندهای دنیا درگیر شود و با تامین ماشین‌آلات موردنیاز بخش معدن کشور را خود عهده‌دار ساخت بخش‌هایی شود. حتی در شرایط تحریم هم می‌توان این کار را به‌راحتی انجام داد.

شراکت با بهترین برندها

رئیس خانه معدن ایران گفت: به‌اعتبار برنامه‌های بلندمدت نباید مصرف‌کننده را درگیر مشکلات موجود کنیم و با این هدف که در بلندمدت دستگاهی تولید کنیم امروز مصرف‌کننده را در داخل کشور تحت تاثیر قرار دهیم. نمونه بارز این موضوع دامپتراک ۱۰۰ تنی است که ما می‌توانیم تولید کنیم و نیازی نیست واردات این ماشین انجام شود؛ روش ما باید مدیریت‌شده و بر اساس بازار باشد و همین بازار را در تولید شریک کنیم. وی تاکید کرد: اگر ماشین‌آلات بخش تولید را با برندهای ضعیف تولید کنیم، قاعدتا هزینه تمام‌شده همه واحدهای تولیدی بالا خواهد رفت و در نتیجه از بازار رقابتی حذف خواهیم شد. ما باید هپکو را شریک جریان تولید بهترین برندها کنیم و توانمندی‌مان را در کوتاه‌مدت و بلندمدت تعریف کنیم و برمبنای آن سیاست‌ها را به‌خوبی مشخص کنیم. بهرامن با اشاره به اینکه هپکو زیرساخت‌های آماده زیادی دارد و به‌اصطلاح یک مجموعه آهنگری مهندسی‌شده خوب دارد، عنوان کرد: هپکو از لحاظ نیروی انسانی بسیار آسیب خورده و طی این مدت دو تنش بزرگ در این شرکت ایجاد شده و تنش آخر تعطیلی مطلق یک تا دوساله بود که به بخش مهندسی این شرکت آسیب‌های زیادی وارد کرد.

حمایت‌های پرآسیب

وی همچنین تاکید کرد: اگر هپکو بخواهد در چارچوب مقررات دولتی اداره شود قطعا آسیب خواهد دید، اما اگر در چارچوب مدیریت بخش خصوصی اداره شود، می‌تواند موفقیت‌هایی داشته باشد. بخش خصوصی می‌تواند با هر برندی لابی‌گری کند اما بخش دولتی باید در چارچوب قواعد و مقررات خاصی رفتار کند.

بهرامن در پایان خاطرنشان کرد: باتوجه به اینکه هپکو یکی از سرمایه‌های ملی کشور است، بدون‌شک باید این شرکت را مدیریت و دوباره راه‌اندازی کنیم؛ البته در مرحله بعد باید نوع مدیریت این شرکت موردتوجه باشد.

سخن پایانی

مشکل معدنکاران در واردات ماشین‌آلات بارها و بارها از زبان افراد گوناگون و به‌انحای مختلف بازگو شده و به‌نظر می‌رسد پیش از اینکه این فرسودگی و کهنگی صنعت معدن را زمین‌گیر کند، باید راهکاری برای حل آن پیدا کرد.

راه‌حل را می‌توان در میان پیشنهادات متعدد و متنوع فعالان حوزه معدن یافت یا ترکیبی از آن را به کار برد تا در نهایت گرهی از این کلاف پیچیده باز شود.