در حال‌ حاضر بیش از ۸ میلیون نفر سالمند در کشور وجود دارد که با رشد ۲.۵ درصدی، در حال افزایش است. این آمار بازار بسیار بزرگی را در بخش سلامت و ارائه خدمات به سالمندان ایجاد می‌کند. این در حالی است که هنوز جای خالی زیادی برای پر شدن شکاف‌ها میان نیاز این بازار و ظرفیت پاسخ به این نیاز وجود دارد. هنوز در حوزه فناوری و استفاده از تکنولوژی نیز، تولیدات فناورانه‌ای که بتواند هزینه مراقبت از سالمندان را کاهش دهد، اقدام درخور توجهی انجام نشده است. بنا بر اعتقاد کارشناسان، رقبای خارجی قدری در این بخش وجود دارند که به‌دلیل فضای تحریمی حاکم، هنوز وارد کشورمان نشده‌اند. بدون شک با ورود رقبای خارجی به فضای استارت‌آپی در این حوزه، می‌توان شاهد بروز خلاقیت‌های بالای ایده‌پردازان کشور در زمینه افزایش توسعه توانبخشی سالمندان بود و یک اکوسیستم استارت‌آپی برای سالمندان راه‌اندازی کرد. صمت در این گزارش به بررسی راهکارهای کاهش هزینه مراقبت از سالمندان و برخی دستاوردهای مهم از سوی دانش‌بنیان‌ها پرداخته است.

فناوری، عصای دست پیری

با افزایش سن، احتمال ابتلا به زوال عقل افزایش می‌یابد، اما این بیماری یک بخش طبیعی از پیری نیست. دمانس یا بیماری زوال عقل یک اصطلاح عمومی و مشترک است که برای توصیف علایم مختلف روانشناختی، مانند، فراموشی استفاده می‌شود. این عارضه تنها یکی از علایم چندین مورد از بیماری‌ها و اختلالات زمینه‌ای مغز است. دمانس به‌تنهایی یک بیماری واحد نیست، بلکه اصطلاحی عمومی برای توصیف علایم اختلال در حافظه، ارتباطات و تفکر است. این اختلال با آلزایمر یکسان در نظر گرفته می‌شود، در حالی که آلزایمر زیرمجموعه‌ای از این سندرم است، همچنین بین ۶۰ تا ۸۰ درصد از کل تشخیص‌های دمانس به آلزایمر (فراموشی) ختم می‌شود و بیماری آلزایمر بیشتر در افراد بالای ۶۵ سال رخ می‌دهد. باتوجه به پیشرفت فناوری در شاخه‌های مختلف؛ تاثیر مستقیم آن بر سبک زندگی و مدرنیته شدن جهان پیرامون، همچنین سرعت چشمگیر شبکه‌های اجتماعی در زمینه تبادل اطلاعات؛ به‌همان میزان، شاهد افزایش مشغله و روزمرگی انسان‌ها در جهان امروز هستیم. این رخدادها منجر به تنها بودن سالمندان و مشکلات روحی آنها می‌شود، به‌همین جهت شاید فناوری بتواند نقش همان عصای دوران پیری را به‌خوبی ایفا کند.

میزبانی به سبک سالمندان امروزی

استارت‌آپ چلچلی یک بازی شناختی مبتنی بر مهارت‌های روزمره زندگی است که حافظه را به‌چالش می‌کشد. افراد تیم چلچلی باتوجه به فعالیت خود در کلینیک مغز و شناخت و ارتباطات مستقیمی که با گروه سنی میانسال و سالمند داشته‌اند، به‌گونه‌ای مشکلات و چالش‌های شناختی این گروه سنی را از نزدیک لمس کرده‌اند که در نهایت همین موضوع باعث شد تا گرد هم جمع شوند و چلچلی را راه‌اندازی کنند. در حقیقت چلچلی یک بازی جدی برای سالمندان در راستای پیشگیری از آلزایمر طراحی شده است. بازیکنان در این بازی یک میهمانی ترتیب می‌دهند که توالی آن مانند میهمانی‌های دنیای واقعی نیست.

فرح بکی‌زاده، بنیان‌گذار این بازی در گفت‌وگو با صمت گفت: چلچلی یک بازی شبیه‌سازی‌شده از فعالیت‌های روزانه یک زندگی واقعی است که اصلی‌ترین ویژگی آن، چینش فرآیندهای روزمره برخلاف توالی معمول آنها است، در واقع سلسله‌مراتبی که در انجام کارهای روزانه می‌شناسیم، در این بازی وجود ندارد و ترتیب اجرای آن متفاوت است.

به‌گفته این فعال دانش‌بنیان، این فرآیند باعث ایجاد یک ورزش در مغز و ذهن افراد سالمند می‌شود که از بروز نشانه‌های آلزایمر جلوگیری می‌کند. در کل هدف این بازی، ارتقای توانمندسازی شناختی سالمندان مبتنی بر مهارت‌های روزمره زندگی است که تمرکز اصلی روی حافظه دیداری، شنیداری و بلندمدت و پیشگیری از آلزایمر است مانند خرید کردن یا به‌خاطر سپردن چهره‌ها و ... .

چلچلی بازی سالمندان

بکی‌زاده در ادامه گفت: برای مثال در فرآیند آشپزی اگر تهیه یک غذا ترتیب مشخص و شناخته‌شده‌ای دارد، در «چلچلی» روال منظم همیشگی را ندارد و افراد با یک توالی جدیدتری از انجام امور آشنا می‌شوند. از آنجایی که یکی از علایم آلزایمر در دوران میانسالی و سالمندی، آسیب وارد شدن به حافظه بازشناسی چهره است، در این بازی، مرحله‌ای به تقویت این حافظه از راه بازشناسی چهره اختصاص داده شده است.

این بنیان‌گذار بازی حامی سلامت سالمندان در تشریح فرآیند این بازی گفت: در واقع ذهن افراد در فرآیند یکی از مراحل بازی که به این امر اختصاص دارد، تقویت می‌شود، در حقیقت الگوی اصلی نرم‌افزارهایی بود که در زمینه ارتقای توانمندی شناختی سالمندان مورداستفاده پزشکان قرار می‌گیرد.

بکی‌زاده ضمن توضیح تمامی مراحل این بازی افزود: کل بازی داستانی است درباره برگزاری یک میهمانی؛ اینکه بازیکن در ابتدا افراد را شناسایی و مقدمات میهمانی را به‌عنوان میزبان فراهم می‌کند و بعد مهمانی ترتیب داده می‌شود. گفتنی است، این میهمانی مرحله به مرحله تکمیل‌تر می‌شود و در مراحل بالاتر افراد باید اقدامات دشوارتری را برای برگزاری آن انجام دهند، در انتها از بازیکن سوالاتی در باب نحوه برگزاری میهمانی که مراحل قبلی را تشکیل می‌داد، پرسیده می‌شود. به‌عبارت دیگر، در فرآیندهای تمرینی، بازیکن باید کارهای نه‌چندان مهم را به یاد بیاورد تا قدرت حافظه‌اش در به‌یاد آوردن چنین اعمالی در زندگی خود تقویت شود، برای مثال در این مرحله از وی پرسیده می‌شود که در فرآیند تهیه غذا چه زمانی نمک را به آن اضافه کرده است.

وی بااشاره به پلتفرم‌های اجرایی این بازی گفت: این بازی علاوه بر تلفن‌های هوشمند در تلویزیون‌های خانگی هم نمایان می‌شود و می‌توان اعمال بازی را بر بستر تلویزیون اجرا کرد. از آنجایی که مخاطب اصلی بازی چلچلی سالمندان و افرادی هستند که شاید قشر زیادی از آنها مهارت کافی در استفاده از فناوری‌ها و پلتفرم‌ها را نداشته باشند، تلاش کردیم در یک بستر ساده و قابل‌دسترس برای همگان آن را طراحی کنیم، بنابراین یکی از دلایلی که از فناوری‌هایی چون واقعیت افزوده و واقعیت مجازی استفاده نکردیم، نداشتن سواد دیجیتالی، از سوی مخاطبان هدف این بازی است.

بکی‌زاده افزود: یکی از مهم‌ترین رویکردهای ما در طراحی بازی جدی «چلچلی» استفاده آسان جامعه مخاطب از آن بود. از آنجایی که بازیکنان به‌طورمعمول افراد سالمند جامعه را تشکیل می‌دهند، این افراد به تلفن‌های هوشمند معمولی دسترسی دارند، بنابراین این بازی به‌لحاظ ویژگی‌های فنی باید به‌گونه‌ای تولید می‌شد که قابلیت اجرا در چنین دستگاه‌هایی را داشته باشد و نیازمند سیستم پیچیده فناورانه نباشد. گفتنی است، در این بازی تداوم و تکرار اهمیت زیادی دارد.

این کارشناس فعال در حوزه دانش‌بنیان، درباره الزام تولید محتوای آموزشی برای یادگیری کار با ابزارهای فناورانه گفت: یکی از مهم‌ترین بازخوردهایی که از جامعه مخاطب این بازی دریافت کردیم، این بود که جامعه سالمندی مشتاق یادگیری فناوری در قالب فضای دیجیتال هستند، چرا که استقبال قابل‌قبولی را از این افراد شاهد بودیم.

بیشتر آنها پیگیر آموزش‌ها بودند و جای خالی محتوای آموزشی برای یادگیری با ابزارهای فناورانه برای سالمندان به‌شدت احساس می‌شد. گفتنی است، این گروه از افراد جامعه وقت کافی برای آموزش دارند و تنها نیازمند محتوای آموزشی هستند، در واقع در کنار توجه و تکریم سالمندان، باید به آموزش سالمندان هم توجه کرد و در بسیاری از موارد آنها را جامعه هدف قرار داد.

فناوری جای خانواده را نمی‌گیرد

سیده فاطمه حسینی، مدیر اجرایی یک شرکت دانش‌بنیان فعال در حوزه تولید محصولات،در راستای بهبود شرایط زندگی سالمندان در گفت‌وگو با صمت درباره اهمیت فناوری در کاهش هزینه مراقبت از سالمندان گفت: خوشبختانه تحولات فناورانه در بیشتر زمینه‌ها توانسته کمک مطمئنی برای انسان باشد، در کل با کمک فناوری چه از طریق اپلیکیشن‌ها و چه با کمک سخت‌افزارهایی که از سوی دانش‌بنیان‌ها تولید می‌شود، تا به امروز هزینه‌های مراقبتی کاهش داده و این یافته‌ها می‌تواند برای سالمندان کارا باشد، همچنین در شرایط چالش‌برانگیز رفت‌وآمد برای سالمندان، فناوری کمک‌های زیادی کرده است.

این مدیر اجرایی شرکت دانش‌بنیان فعال در حوزه تولید محصولات در راستای بهبود شرایط زندگی سالمندان گفت: هدف کلی ما کنترل بیماری‌های مربوط به مغز و اعصاب است، بنابراین تولیدات بیشتر در راستای رفع اختلالاتی است که در اثر مشکلات مغزی و شناختی برای سالمندان به‌وجود می‌آیند، همچنین تمرکز ویژه‌ای بر اختلالات حرکتی داریم و در حال ساخت ابزارهایی هستیم که به بهبود زندگی سالمندان کمک می‌کند؛ ابزارهایی که فارغ از درمان به بهبود زندگی سالمندان کمک می‌کند.

حسینی افزود: محصولات بعدی ما که نمونه‌هایی هم از آنها تولید شده، محصولاتی در زمینه کمک به کاهش لرزش دست سالمندان است که با کمک فناوری بای فیدبک تهیه شده‌اند، علاوه بر آن، محصولاتی را برای بهبود عارضه قفل‌شدگی مفاصل یا عضلات که ممکن است هنگام راه رفتن به‌وجودآید، تولید کرده‌ایم.

وی بااشاره به تولیدات نرم‌افزاری بهبوددهنده شرایط زندگی سالمندان درباره نقش فناوری در رفع نیازهای جسمی سالمندان ادامه داد: در کنار تولیدات سخت‌افزاری، محصولات نرم‌افزاری و آموزشی را هم قرار است به بازار برسانیم. بی‌شک فناوری کمک شایانی به کاهش هزینه‌های مراقبتی سالمندان  و نیازهای جسمی آنان را تا حد زیادی مرتفع می‌کند، اما هیچ‌گاه نمی‌تواند جایگزین خانواده باشد.

این مدیر اجرایی شرکت دانش‌بنیان فعال درباره معضلات تولید محصولات فناورانه برای مراقبت آسان‌تر از سالمندان افزود: یکی از مشکلاتی که در حال‌ حاضر با آن درگیر هستیم، تولید انبوه است. ما برای تولید نمونه‌های اولیه از موادی استفاده کرده‌ایم که در تیراژ بالا قابل‌استفاده نیستند یا کارآیی ندارند یا نمی‌توان فرآیند را با آنها سیستماتیک کرد. به‌عنوان نمونه، واحد تولیدی ما تنها در یک هفته با ۴۲ چالش در بحث تولید مواجه بود که کمابیش ۹۰ درصدشان تا به امروز حل شده است.

سخن پایانی

پرستاری از افراد کم‌توان نظیر سالمندان در شرایطی که زمان و مهارت کافی از سوی اطرافیان‌شان وجود ندارد، همواره یکی از دغدغه‌های انسان قرن ۲۱ است. در بسیاری موارد، این افراد در جایگاه پدر یا مادر هستند که به‌علت بیماری یا کهولت سن، نیاز به مراقبت‌های تمام‌وقت دارند. حال اگر توان هزینه‌های به خدمت گرفتن پرستار موجود نباشد و از طرفی هم زمان کافی برای رسیدگی به افراد کم‌توان جسمی و سالمندان وجود نداشته باشد، امکان پیشرفت ناتوانی سالمند و بیماری او و حتی مرگ زودرس را در پی دارد، بنابراین باتوجه به کارنامه درخشان فناوری و هوش مصنوعی در تاریخ بشریت، زمان آن فرارسیده است که مراقبت از سالمندان با کمک فناوری، آسان‌تر، بهتر و البته بهبوددهنده‌تر انجام پذیرد، در واقع از آنجایی که جمعیت کشور رو به پیری است، نیازهای مراقبتی هم از این افراد بیش از شرایط فعلی خواهد شد، پس باید با غنیمت دانستن فرصت، از توان ایده‌پردازان و دانش‌بنیان‌ها در راستای ارائه امکانات وسیع‌تر و بهتر بهره گرفت.