این روزها موضوع واردات بنزین دوباره به صدر برخی رسانه‌های منتقد بازگشته است، به‌طوری‌که این رسانه‌ها معتقدند در دولت قبل کشور صادرکننده بنزین بود، اما امروز واردکننده هستیم و میلیاردها دلار باید هزینه صرف کنیم تا بنزین وارد کشور شود. این رسانه‌ها تمام واقعیت ماجرا را بازگو نمی‌کنند و تنها به بخشی از ماجرا می‌پردازند. در واقع باید گفت اگر کشور در دولت قبل صادرکننده بنزین بود، به‌دلیل همه‌گیری کرونا بود، زیرا مصرف بنزین در جهان، همچنین ایران به‌شدت کاهش پیدا کرد و از طرفی پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس نیز به مدار تولید رسیده بود و این موضوع موجب شد تا کشور با مازاد تولید بنزین مواجه شود و این مسئله منجر به صادرات بنزین شد.

اما در همان زمان نیز به‌خاطر داریم که وزیر وقت نفت که برآیند یک جریان خاص در کشور بود و هم در دولت اصلاحات و هم اعتدالگرایان مشغول به کار بود، اساس پالایشگاه‌سازی را کثافت‌کاری می‌دانست و این موضوع موجب شد تا ساخت پالایشگاه و ذخیره‌سازی بنزین که می‌توانست کمک شایانی به رفع ناترازی بنزین کند و حتی مانع از واردات بنزین شود، مغفول ماند. این اتفاق در حالی رقم می‌خورد که در برخی کشورهای همسایه ایران شاهد بزرگ‌ترین پالایشگاه‌ها هستیم، در صورتی که آنها یک قطره نفت هم تولید نمی‌کنند.

در آسیا ۴۷ پروژه جدید پالایشی در مرحله ساخت یا برنامه‌ریزی است. از این طرح‌ها ۱۸ پالایشگاه در حال ساخت است و ۲۹ طرح در مرحله طراحی هستند. نکته جالب توجه در این است که کشورهایی مانند کره‌جنوبی، چین، ژاپن و حتی هند که تولیدکننده نفت خام هم نیستند و واردکننده آن به‌شمار می‌روند نیز، در این سال‌ها همواره به‌دنبال ارتقای پالایشگاه‌های موجود و احداث پالایشگاه‌های جدید بوده‌اند، زیرا قطع به یقین آنها وزیری نداشتند که پالایشگاه‌سازی را کثافت‌کاری بداند. زنگنه همواره تکمیل پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس را افتخار خود می‌داند.

در حالی که به‌گفته اصغر ابراهیمی اصل، معاون اسبق وزارت نفت این پروژه در زمان دولت احمدی‌نژاد شکل گرفت و ۷۹ درصد پیشرفت داشت. ۲۱درصد باقیمانده باید در ظرف ۱.۵ سال به‌پایان می‌رسید، اما چون زنگنه به این کار اعتقادی نداشت، اعتبار لازم به آن را تخصیص ندادند تا اینکه عدم‌ساخت این پالایشگاه هم می‌توانست برای کشور هزینه‌زا باشد، به‌همین‌دلیل در دولت دوازدهم بعد از سال‌ها این پالایشگاه به‌اتمام رسید.

نکته جالب‌توجه در این است که عدم‌ساخت پالایشگاه در کشور در حالی توسط زنگنه رقم خورد که مجلس قانون اجرای پتروپالایشگاه‌ها را تصویب کرده بود، برخی از دولتمردان گذشته معتقد بودند این قانون برای ورود بخش خصوصی است و دولت اجازه ساخت پالایشگاه را ندارد، اما براساس مجوز مجلس در صورتی که بخش خصوصی اقدامی به ساخت پالایشگاه نکند، وزارت نفت متولی ساخت پالایشگاه است.

با نقطه ایده‌آل پالایش فاصله داریم

محمدعلی قدیری، کارشناس انرژی در رابطه با این موضوع می‌گوید: ایران باوجود برخورداری از منابع غنی نفتی و سابقه طولانی در زمینه استخراج نفت، هنوز در حوزه پالایش با نقطه ایده‌آل فاصله دارد، این عقب‌ماندگی را می‌توان از سهم پایین ایران در زمینه پالایش نفت نسبت به ظرفیت تولید مشاهده کرد. در حال ‌حاضر ظرفیت پالایشی دنیا به بیش از ۱۰۰ میلیون بشکه در روز رسیده است.

وی ادامه داد: ایران باوجود اینکه یکی از بزرگ‌ترین دارندگان ذخایر نفتی دنیا است، سهمی حدود ۲ درصد از ظرفیت پالایشی دنیا را به خود اختصاص داده که نسبت به میزان منابع نفتی موجود در کشور، سهمی بسیار اندک و محدود است.

این کارشناس انرژی خاطرنشان کرد: این جبران عقب‌ماندگی ظرفیت پتروپالایشی در قانون برنامه ششم توسعه در نظر گرفته شده بود، به‌طوری‌که در بند «الف» ماده ۴۴ این قانون آمده: «دولت مکلف است به‌منظور افزایش ارزش‌افزوده انرژی و تکمیل زنجیره ارزش در طول اجرای قانون برنامه اقدام‌های زیر را انجام دهد: تسهیلات لازم برای ایجاد ظرفیت پالایش مقدار 2 میلیون و 700 هزار بشکه در روز نفت خام و میعانات گازی با ضریب پیچیدگی بالا توسط بخش غیردولتی را به‌نحوی برنامه‌ریزی و اجرا کند تا ترکیب تولید فرآورده آنها از اساس به محصولات سبک‌تر و میان‌تقطیر اختصاص یابد و سهم نفت کوره در الگوی پالایش از 10 درصد بیشتر نشود».

قدیری بااشاره به اینکه در سال‌های گذشته توجه ویژه‌ای به افزایش ظرفیت پالایشگاهی نشده است، افزود: طی سال‌های برنامه ششم توسعه تاکنون تنها پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج‌فارس به‌‎بهره‌برداری رسیده است و تا ظرفیت یادشده در برنامه قبلی توسعه ۵۰۰ هزار بشکه در روز فاصله وجود دارد. از طرف دیگر، طرح‌های ارتقای پالایشگاه‌های کشور برای کاهش تولید نفت کوره آن‌طور که باید پیشرفتی نداشته‌اند و همچنان حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد فرآورده‌های تولیدی پالایشگاه‌ها نفت‌کوره است.

به‌نظر می‌رسد اگر دولت یازدهم و دوازدهم این موضوع را همچون دولت قبل از خود به‌صورت جدی پیگیری می‌کرد، اکنون با افزایش ظرفیت تولید بنزین در پالایشگاه‌های مختلف همچون ستاری خلیج‌فارس، دیگر شاهد ناترازی بنزین و وابستگی ایران به واردات بنزین نبودیم.

با تغییر دولت دوازدهم و روی کار آمدن دولت سیزدهم، نگاه‌ها به صنعت نفت تغییر کرد و ساخت پالایشگاه نیز در اولویت قرار گرفت، از این‌رو موضوع ساخت بزرگ‌ترین پتروپالایشگاه کشور با نام شهید سلیمانی به‌میان آمد و این طرحی است که از شهید رئیسی به‌یادگار مانده است.

ناگفته نماند کارشناسان اقتصاد انرژی معتقدند در ساخت پالایشگاه نمی‌توان تنها به نیاز کشور بسنده کرد و باید پا را فراتر نهاد و به فکر تامین نیاز منطقه نیز بود. همان‌طور که گفته شد، برخی کشورها در آسیا وجود دارند که این کشورها از اساس فاقد هرگونه ذخایر نفت و گاز هستند، اما آینده‌نگری آنها موجب شده است که این کشورها به‌عنوان کشور مطرح در صنعت نفت شناخته شوند؛ مانند هند و کره‌جنوبی.

هند دارنده بزرگ‌ترین پالایشگاه نفت جهان

پالایشگاه جام‌نگر بزرگ‌ترین پالایشگاه نفت جهان است که در هند واقع شده است. این پالایشگاه یا بهتر است بگوییم شهر پالایشگاهی در شمال‌غربی هند در ایالت گجرات قرار دارد. این مجتمع نخستین پالایشگاه کاملا خصوصی هند و بزرگ‌ترین آن در جهان است که با ظرفیت یک‌میلیون و ۲۴۰ هزار بشکه‌ای خود حدود یک‌چهارم از کل ظرفیت پالایشی کشور هند را به خود اختصاص داده است.

جام‌نگر با بیش از ۳۱ کیلومترمربع مساحت با قرار گرفتن در کنار بندری بزرگ برای بارگیری فرآورده‌ای نفتی معادل ۵۰ میلیون تن در سال تنها در ۳۶ ماه احداث شد. تولیدات این پالایشگاه علاوه بر صادرات به بازارهای خارجی، خوراک لازم را برای صنعت پتروشیمی هند که در یک دهه گذشته در حدود ۷.۸۶ میلیارد دلار برایش هزینه شده است، تامین می‌کند.

اولسان، یئوسو و اونسان کره‌جنوبی پالایشگاه‌های بزرگ جهان

سومین پالایشگاه بزرگ جهان در شهر اولسان کره‌جنوبی قرار دارد. این پالایشگاه با ظرفیت روزانه ۸۴۰ هزار بشکه تولید مقام سوم را از آن خود کرده است؛ پالایشگاهی که در سال ۱۹۶۴ نخستین یونیت آن در عرض کمتر از ۱۶ ماه به‌بهره‌برداری رسیده که در نوع خود در آن تاریخ بی‌نظیر بوده است.

سومین پالایشگاه بزرگ جهان دارای 5 واحد تقطیر نفت خام و یک واحد پارازایلین با ظرفیت ۷۵۸ هزار تن در سال است. از ویژگی‌های مهم سومین پالایشگاه بزرگ جهان، وجود مخازن بسیار بزرگ ذخیره‌سازی نفت خام و فرآورده‌های نفتی است که در کمتر پالایشگاهی در سطح جهان دیده می‌شود.۳۴ مخزن بزرگ پالایشگاه اولسان کره ظرفیت بسیار بالایی را در اختیار این کشور برای ذخیره‌سازی نفت خام و دیگر فرآورده‌های نفتی قرار داده است.

پالایشگاه یئوسو چهارمین پالایشگاه بزرگ جهان با ظرفیت پالایش روزانه ۷۷۵ هزار بشکه در استان jelloa کره‌جنوبی قرار دارد. این پالایشگاه ابتدا در سال ۱۹۶۹ ساخته شد و واحد دوم آن نیز در سال ۲۰۰۷ به‌بهره‌برداری رسید. سورون یکی از سهامداران اصلی این پالایشگاه به‌شمار می‌رود.

پالایشگاه اونسان در سال ۱۹۶۹ از سوی هلدینگ 2 شرکت بزرگ GS کلتکسو شورون تاسیس شده و دارای ویژگی‌های خاصی است. برای نمونه این پالایشگاه دارای کارخانه بزرگ روغن هیدروکراکر و تبدیل مواد سنگین و بی‌ارزش کوره‌ها به محصولات باارزشی همچون نفت سفید و گازوئیل است.

ویژگی پالایشگاه اونسان یعنی پنجمین پالایشگاه بزرگ جهان نیز در قرار گرفتن 2 مجتمع بزرگ پالایشگاهی و پتروشیمی در کنار یکدیگر است. به‌عبارت دیگر، پالایشگاه اونسان که در سال ۱۹۹۰ تاسیس شد، با کاربردی دوگانه و تجهیزات خاص خود محصولات پالایشگاهی و پتروشیمی را تولید و به بازار عرضه می‌کند.

پالایشگاه‌سازی ایران باید فراتر از نیازها باشد

در همین رابطه محمدعلی علیمردانی، کارشناس انرژی بااشاره به برنامه ساخت پالایشگاه در ایران گفت: اکنون که باید رئیس جدید برای دولت چهاردهم انتخاب کنیم، بهتر است برنامه دقیق این افراد را برای ساخت پالایشگاه به‌طورمشخص موردارزیابی قرار دهیم. یکی از برنامه‌ها که البته قابلیت اجرایی شدن هم دارد، ساخت پالایشگاه با سرمایه‌گذاری‌های خارجی است.

این کارشناس انرژی تاکید کرد؛ ایران می‌تواند اقدام به ساخت پالایشگاه براساس نیاز دیگر کشورها کند، به‌شکلی‌که نفت دیگر کشورها را نیز در این پالایشگاه‌ها پالایش و به مقاصدی که آنها موردنظرشان است، ارسال کند. علیمردانی ادامه داد: در میان کشورهای منطقه، ایران تنها کشوری است که امکان تولید بنزین و گازوئیل با استاندارد یورو را دارد و این از توانمندی صنعتگران داخلی است. به‌همین‌دلیل می‌توان با ساخت پتروپالایشگاه‌های بزرگ‌مقیاس در کشور، هم نیاز بنزین در داخل را برطرف کرد و هم از نفت تحریم‌شده دیگر کشورها استفاده کرد و فرآورده‌های نفتی را تولید و به کشورهای مقصد صادر کرد. وی ادامه داد: در حال‌ حاضر روسیه، سوریه و برخی کشورهای دیگر می‌توانند از این اقدام استفاده و نفت خود را در ایران پالایش کنند، بنابراین ایجاد ابرپروژه‌های محلی، ملی و بین‌المللی مانند احداث پتروپالایشگاه‌هایی برای خرید نفت کشورهای منطقه و ایجاد ارزش‌افزوده و بازصادرات آن می‌تواند در اولویت برنامه‌های دولت چهاردهم قرار گیرد.