سال ۱۴۰۰ با یک چالش شروع شد؛ آغاز این سال شروع قرن جدید است یا پایان قرن ۱۴؟ این سوال مبنای بحث زیادی شد، به‌طوری که برخی موسسات علمی درباره این چالش اطلاعیه رسمی دادند.

اما چالش قرن ناشی از چیست؟ از قرار معلوم دو دیدگاه برای شمارش قرن‌ها وجود دارد؛ نگاه سختگیرانه و عمومی.

نگاه عمومی در شمارش قرن‌ها

در باور عمومی فرمولی وجود دارد که براساس آن قرن حاضر به‌دست می‌آید. براساس این فرمول ابتدا رقم صدگان سال موردنظر مشخص و سپس یک واحد به صدگان عدد اضافه می‌شود؛ چون هر قرن ۱۰۰ سال است.

براساس این فرمول اگر قرار باشد عدد سال ۱۴۰۰ تبدیل به قرن شود ابتدا باید عدد صدگان مشخص شود که عدد صدگان سال ۱۴۰۰ رقم ۴ است و چون هر قرن ۱۰۰ سال است باید به عدد ۴ یک واحد اضافه شود؛ ۴+۱ می‌شود ۵ و باتوجه به اینکه رقم هزارگان این عدد ۱ است (یعنی ۱۰ قرن) پس ۱۰+۵ مساوی است با ۱۵؛ بر این اساس سال ۱۴۰۰ قرن پانزدهم است.

در این محاسبه شمارش از صفر شروع می‌شود. در واقع برخی به‌واسطه وجود «صفر» در دامنه اعداد، این‌گونه تصور می‌کنند که چرا سال از صفر شروع نشود.

نگاه تخصصی در شمارش قرن‌ها

اما برخی متخصصان معتقدند برای ثبت وقایع تاریخی و طبق قاعده، آغاز گاه‌شماری از سال «یک» بنیان گذاشته شده است. از دید این گروه برای ثبت وقایع تاریخی ۵ رکن تاریخ‌گذاری یعنی روز هفته، روز ماه، نام ماه، عدد سال و نوع گاه‌شماری معمولا ثبت می‌شود و در این بین دهه، سده (صده) یا به تعبیر دیگر قرن نیز از جمله مفاهیمی هستند که مستقیم یا غیرمستقیم در تاریخ‌نگاری و بیان دقت آن نقش ویژه‌ای دارند.

همچنین شمارش با هزاره، سده (قرن)، پنجاهه، چله، ماه و نیم ماه، دهه و پنجه از مظاهر دیرپای تمدن و سنت‌های کهن ایرانی است. از آنجایی که هر قرن ۱۰۰ سال است، به سال یک تا ۱۰۰، قرن اول و به سال ۱۰۱ تا ۲۰۰ «قرن دوم»گفته می‌شود و به همین ترتیب محاسبه قرون بعدی ادامه می‌یابد. به ‌دیگر هر تقویمی مبدائی دارد و در عرف، نخستین سال هر تقویم سال«یک» است؛ از این رو روز اول نخستین قرن هجری شمسی، جمعه اول فروردین و روز پایان آن ۲۹ اسفند ۱۰۰ است.

همچنین روز اول قرن دوم هجری شمسی، چهارشنبه اول فروردین سال ۱۰۱ و آخرین روز این قرن یکشنبه ۲۹ اسفند ماه سال ۲۰۰ است. براساس این محاسبه مرکز تقویم مؤسسه ژئوفیزیک اقدام به حل این چالش کرده که شروع قرن پانزدهم را چگونه محاسبه کنیم؛ بنابراین روز اول قرن پانزدهم هجری خورشیدی، دوشنبه اول فروردین ۱۴۰۱ خواهد بود.

برخی نیز با استناد به دو رقم سمت چپ عدد ۴ رقمی سال و اینکه عدد ۱۳ به‌طور مثال در قرن حاضر در سمت چپ عدد سال قرار داشته، از سال ۱۳۰۰ تا ۱۳۹۹ را که ۱۰۰ سال است، برابر با قرن یا سده چهاردهم خورشیدی می‌دانند که البته این نوع محاسبه تلقی عمومی است و هرچند می‌تواند به‌نوعی بیانگر رخدادها در سال‌هایی با دو رقم سمت چپ یکسان باشد، اما نمی‌توان به‌صورت سلیقه‌‎ای درباره مبانی گاه‌شماری و به‌طور دقیق‌تر در هیچ یک از مباحث علمی، اظهار‌نظر کرد.

سده‎‌ها یا همان قرون، نام خود را از آخرین سال آن سده می‌گیرند و دو رقم سمت چپ عدد آخرین سال در هر قرن، نمایانگر واحد شمارش آن قرن است؛ به‌طور مثال سال ۱۴۰۰ به‌عنوان آخرین سال قرن ۱۴ با عدد ۱۴ آغاز شده است.

سابقه چالش قرن در دنیا

ظاهرا در ابتدای قرن ۲۱ میلادی نیز در بین کشورهای غربی چنین چالشی وجود داشته است. این چالش ابتدا با مشکل سال ۲۰۰۰ (Year ۲۰۰۰ problem) گره خورد. مشکل سال ۲۰۰۰ که به Y۲K معروف شد اشاره به وقایع مربوط به قالب‌بندی و ذخیره‌سازی داده‌های تقویم برای تاریخ‌های آغاز شده از سال ۲۰۰۰ دارد.

این چالش گرچه مربوط به ذخیره شدن دو رقم آخر سال میلادی در رایانه‌ها بود، اما به‌گفته مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران منشأ چالش درباره آغاز قرن بیست‌و‌یکم بود.

برخی تقویم‌شناسان غربی سال ۲۰۰۰ میلادی را با همه حواشی که در زمینه تاریخ رایانه‌ها (Y۲K) وجود داشت، آغاز قرن ۲۱ می‌دانستند و در مقابل بسیاری از پژوهشگران گاه‌شماری مسیحی، سال ۲۰۰۱ را آغازگر قرن ۲۱ میلادی اعلام کردند.

آیا زمان صفر نداریم

پرسش درباره این است که آیا تاریخ با صفر شروع می‌شود یا یک؟ براساس جواب عرفی-ریاضیاتی سال صفر وجود ندارد و محاسبه از یک شروع می‌شود. در واقع مناقشه زمان شروع قرن جدید، مناقشه‌ای است درباره خاستگاه بین فیلسوفان و نظریه‌پردازان.

مرکز تقویم موسسه ژئوفیزیک می‌گوید سال با یک شروع می‌شود، اما برخی فلاسفه می‌گویند اگر قائل به تقدم برسازنده نیستی نسبت به هرگونه هستی ایجابی باشید آغاز ۱۴۰۰ می‌تواند سرآغاز قرن پانزدهم باشد. این گزاره یعنی چه؟ یعنی آغاز واقعی هستی مطلق در آغاز نیست، چراکه چیزی وجود دارد که مقدم بر آغاز است؛ تقویم‌ها و تاریخ‌ها یک نقطه مبدا دارند اما چیزی یا در واقع «صفری» پیش از این کنش تاسیسی تاریخ وجود دارد که بخشی از خود همین تاریخ است. درباره تاریخ هجری اسلام پیش از هجرت و در واقع اسلام قبل از تاسیس نخستین حکومت اسلامی وجود داشته است.

این وضعیت صفر را «بنیاد آغازین» می‌نامند. همه آنچه پس از آغاز وجود خواهد داشت در این وضعیت صفر سرآغازین وجود دارد. در مجموع اگر می‌خواهید بدانید سال ۱۴۰۰ قرن چندم است؟ باید تصمیم بگیرید از کدام زاویه به مسئله نگاه کنید؛ ریاضیدانان یا برخی فلاسفه.