در خلال تغییر سکاندار معاونت علمی و فناوری اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری در دولت سیزدهم، اتفاق دیگر، تغییر نظام ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان بود. چندی پیش، روح‌الله دهقانی‌فیروزآبادی در یک نشست خبری به شرح مفصل نظام ارزیابی جدید پرداخت و قرار شد شرکت‌های با سابقه کمتر از ۵ سال و کمتر از ۵ میلیارد تومان درآمد سالانه با نیروی انسانی کمتر از ۱۰ نفر بیشتر موردحمایت قرار بگیرند و پارک‌های علم و فناوری نقش جدی‌تری در فرآیند ارزیابی داشته باشند؛ فرآیندی که تاکنون به این مجموعه‌ها محول نشده بود، اما باوجود این تحولات، همچنان جای خالی برخی اقدامات نظیر تسهیل فرآیند پذیرش دارایی‌های نامشهود در بورس نقدبرانگیز است. صمت در این گزارش به عملکرد دوساله دولت در اکوسیستم دانش‌بنیان پرداخته است.

مسیر هموار ارتباط

همکاری دانش‌بنیان‌ها با صنایع بزرگ تولیدی در کشور و حل معضلات آنها با راه‌حل‌های فناورانه جزو اهداف اصلی تشکیل اکوسیستم دانش‌بنیان است. در این راستا، شبکه تبادل فناوری با ورود به عرصه همکاری‌های بین‌سازمانی، چند سالی می‌شود که در تلاش است تا با شناسایی نیازهای صنعت، مسیر همکاری شرکت‌های دانش‌بنیان را با گروه‌های مختلف صنعتی باز کند. سیدمحمدامین علوی، مدیر شبکه تبادل فناوری در این‌‌باره به صمت گفت: به‌واسطه کارگزاران فعال در شبکه تبادل فناوری، راه‌حل‌هایی را که شرکت‌های دانش‌بنیان برای رفع موانع ایجاد کردند، ارزیابی و بعد به شرکت‌های صنعتی معرفی می‌کنیم. تا به امروز بیش از هزار و ۵۰۰ مشتری از سوی شرکت‌های فناور داریم و ۲۲ صنف صنعتی حضور دارند و از بیش از ۴۰۰ شرکت صنعتی بازدید به عمل آمد و در این بازدیدها، نیازهای این شرکت‌ها احصا شد.

اقدامات شبکه تبادل فناوری در سال ۱۴۰۱

علوی خاطرنشان کرد: در سال گذشته، ۶۸۲ تقاضای احصاشده به این شبکه و ۱۰۴ تقاضا با موفقیت اجرایی شده و ۲۱۴ پروژه در سال گذشته در حال جریان است. هدف، ارائه بهترین راه‌حل با بهترین کیفیت و کمترین زمان و نرخ مناسب برای صنایع است. به‌طور‌معمول پروژه‌هایی انتخاب می‌شوند که برای شرکت‌های دانش‌بنیان صرفه کافی اقتصادی داشته باشند؛ آن دسته از نیازهایی که پیش‌پاافتاده هستند یا صرفه چندانی برای دانش‌بنیان‌ها ندارند و از طرفی، صاحبان صنایع راه‌حل‌های موازی دیگری برای حل آن دارند، کنار گذاشته می‌شوند.

به‌گفته وی، در برخی مواقع هم، برای نیازهای صنایع راه‌حلی در منابع و داده‌های معاونت علمی یا ستادهای گوناگون یافت نمی‌شود. در واقع، نیاز وجود دارد که اتفاقا بازار هم دارد، اما فناوری برای آن ساخته نشده است که این نیاز را هم، در قالب یک مسئله از دل صنعت به‌عنوان چالش‌ به دانش‌بنیان‌ها معرفی می‌کنیم. در واقع، به‌شرطی‌که صنایع پای کار بایستند و خواهان رفع نیازهای خود باشند، در قالب فراخوان در اختیار دانشگاه‌های پارک‌های علم و فناوری پژوهشگاه‌ها یا مراکزی که فعالیت استارت‌آپی دارند، قرار می‌دهیم.

مدیر شبکه تبادل فناوری، عدم‌اتصال فناوران با بخش‌های صنعتی را از دغدغه‌های شرکت‌های دانش‌بنیان عنوان کرد و گفت: یکی از شکاف‌های اصلی که تا پیش از تاسیس این شبکه وجود داشت، عدم‌اتصال شرکت‌های دانش‌بنیان به شرکت‌های صنعتی بود. با در نظر گرفتن تجارب جهانی و مطالعه روی آن فهمیدیم که باید در این گلوگاه، شبکه‌ای تاسیس شود که برای دانش‌بنیان‌ها بازار ایجاد کند و از طرفی، راه‌حل‌های فناورانه به صنعت ارائه بدهد. در این مسیر، صاحبان صنایع برای معرفی راه‌حل‌ها، هزینه‌ای صرف نمی‌کنند.

۵۰۰ پروژه دانش‌بنیان به صنعت راه یافتند

وی تاکید کرد: در واقع مشاهده کردیم که در سایر کشورها هزینه‌های مربوط به تحقیق و توسعه و رفع مشکلات برعهده صنایع است، اما در کشور ما باید از صنایع ملتمسانه درخواست کنیم تا از راه‌حل‌های ارائه‌شده از سوی شرکت‌های دانش‌بنیان استفاده

کنند.

مدیر شبکه تبادل فناوری با بیان اینکه برای توسعه حوزه‌های فناوری، ۴ حوزه هدف‌گذاری شده است، افزود: نفت و گاز و انرژی، فولاد و معدن، آب و محیط‌زیست و ساخت‌وساز ۴ حوزه‌ای هستند که در آن هدف‌گذاری انجام گرفته است و برای آن در مجموع ۸۰ کارگزار زمینه همکاری شرکت‌های فناور با صنایع را فراهم می‌کنند. در این سال‌ها استقبال خوبی از توانمندی شرکت‌های دانش‌بنیان شده است که تاکنون ۸۰ کارگزار فعال داریم و در استان‌ها هم مستقر هستند، اما ۳۰ مورد از آنها به‌دلیل اینکه صنایع در تهران فعالیت بیشتری دارند، در تهران مستقر هستند.

وی در ادامه گفت: از بیش از هزار و ۶۰۰ واحد صنعتی بازدید شده است و بعد از بررسی‌های لازم ۴۵۰ پروژه خاتمه‌یافته داشته‌ایم. همچنین، ۲۵۰ پروژه حل‌مسئله در حال اجرا هستند و ۷۵ رویداد توانمندسازی نیز اجرایی شده است. پروژه موفق از دید ما این است که تاییدیه اتمام پروژه از سوی صنایع صادر شده باشد.

اجرای چالش‌های نوآورانه

مدیر شبکه تبادل فناوری با بیان اینکه ۱۶ چالش فناورانه و نوآورانه با موفقیت به پایان رسیده است، گفت: تاکنون ۷۰ فراخوان منتشر و ۲۴ مورد آن در جریان است و همچنین، ۱۹۰ طرح از این چالش‌ها، شناسایی و ۲۳ فناوری به صنایع ارائه و در راستای رفع نیاز صنایع کاربردی شده است. در واقع به‌شرطی که صنایع خواهان دانش‌بنیان شدن باشند، شبکه تبادل فناوری آماده همکاری همه‌جانبه است. در اصل یا راه‌حل دارد یا ندارد که در شرایط نبود راه‌حل دانش‌بنیان، طی یک زمان‌بندی، تیم‌سازی و تیم‌یابی می‌کنیم و به فناوری موردنیاز می‌رسیم.

امنیت غذایی مهم در نگاه دولت

یکی از مهم‌ترین اتفاقاتی که در بدنه معاونت علمی در دولت سیزدهم رخ داد، تفکیک ستاد غذا و کشاورزی با زیست‌فناوری بود. آرش رمدانی، معاون ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی در گفت‌وگو با صمت گفت: ستاد زیست فناوری در معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری تاکنون برنامه‌های متنوعی را در زمینه توسعه صنعت کشاورزی در راستای امنیت غذایی به اجرا درآورده است، اما معضلات کشاورزی و امنیت غذایی به‌قدری اهمیت دارد که امسال به تفکیک موضوعی پرداختیم و ستادی جداگانه با محوریت تخصصی کشاورزی شکل گرفت؛ در واقع از دل ستاد زیست‌فناوری، ستاد غذا و کشاورزی تاسیس شد.

وی ادامه داد: باوجود تفکیک انجام‌گرفته و فرآیند اجرایی طرح‌های ازپیش‌ تدوین‌شده حفظ می‌شود و فعالیت‌های ستاد غذا رصد ۱۰ساله امنیت غذایی کشورکشاورزی در راستای ستاد زیست‌فناوری خواهد بود.

وی بااشاره به تدوین برنامه ۱۰ساله ستاد زیست‌فناوری گفت: از آنجایی که ستاد توسعه زیست‌فناوری، در معاونت علمی و فناوری اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری مسئولیت حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و حتی غیردانش‌بنیان در حوزه‌های زیست‌فناوری و امنیت غذایی را برعهده دارد، هر ساله به تفکیک موضوعات مرتبط با امنیت غذایی سندی را تدوین می‌کند. در واقع، رصدی جامع از وضعیت امنیت غذایی کشور شکل می‌گیرد. گفتنی است، برمبنای این سند، برنامه یک‌ساله این ستاد ارزیابی و تدوین می‌شود.

رمدانی ادامه داد: در سال ۱۴۰۱ با هدف افزایش سهم اقتصاد زیست‌فناوری از تولیدات ناخالص ملی کشور، برنامه ۱۰ سال‌های تدوین کردیم که در راستای آن یک‌سری برنامه مشخص شد. ظرفیت ارزی ۳ میلیارد دلاری فعال در حوزه کشاورزی و امنیت غذایی با استفاده از توان شرکت‌های دانش‌بنیان متصور شدیم. هدف ایجاد ۱۰هزار شغل در یک دهه آینده است.

وی گفت: اکنون وضعیت کشاورزی و امنیت غذایی کشور نسبت به سایر حوزه‌ها باوجود ظرفیت بالایی که دارد، چندان مطلوب نیست. در واقع، دانش‌بنیان‌های حوزه کشاورزی سهم ناچیزتری در اقتصاد کشور نسبت به دیگر حوزه‌ها دارند. از مجموع ۸ هزار و ۳۰۰ شرکت دانش‌بنیان، ۳۹۴ شرکت فعال هستند که تنها ۴ درصد کل اکوسیستم دانش‌بنیان را به خود اختصاص داده‌اند. تاکنون در حوزه کشاورزی و امنیت‌غذایی، حدود ۱۸۰ طرح حمایتی انجام و کل میزان حمایت مالی که معاونت علمی متقبل شده، حدود ۳۶۰ میلیارد تومان بوده، همچنین ظرفیت ارزی که تاکنون نهایی شده که در ۱۰ سال آینده نصیب کشور شود، رقمی نزدیک به ۹۱۵ میلیون دلار است. معاون ستاد توسعه زیست‌فناوری معاونت علمی گفت: فراخوان‌هایی در حال برگزاری است که اگر شرکت‌ها پای کار بیایند، این انتظار را داریم که نزدیک به ۳ میلیارد دلار ظرفیت ارزی در کشور ایجاد کنیم.

گفتنی است، این برنامه‌ها در اشل معاونت علمی و فناوری است و وزارت جهاد کشاورزی همچنین دیگر نهادها به‌صورت جداگانه برنامه‌های خود را در زمینه توسعه و بهره‌وری کشاورزی پیش می‌برند و نگرش حمایتی در ستاد زیست‌فناوری از بعد کاربرد فناوری و دانش در این عرصه است. ذرت، محصولی برای کشت فراسرزمینی رمدانی درباره توسعه کشت فراسرزمینی گفت: از برنامه‌هایی که در زمینه افزایش سطح زیرکشت قصد داریم عملیاتی کنیم، کشت فراسرزمینی است که برای این هدف در حال اخذ تفاهمنامه با کشورهایی هستیم که بتوانیم محصولاتی نظیر ذرت را بکاریم. همچنین، از دیگر برنامه‌های این ستاد، ارتقا و توسعه ماشین‌آلات است که در مرحله برداشت صنعت کشاورزی مورداستفاده قرار بگیرد. برای مثال، می‌توانیم با به کار بردن برخی دستگاه‌ها، با برداشت از ضایعات نیشکر برای تغذیه دام بهره بگیریم. وی ادامه داد: دانش‌بنیان‌هایی که در زمینه ساخت ماشین‌آلات فعالیت می‌کنند، می‌توانند با ارسال پیشنهاد‌های خود، بعد از ارزیابی‌های اولیه از حمایت‌های ستاد زیست‌فناوری بهره‌مند شوند و از خدمات صندوق نوآوری و شکوفایی استفاده کنند.

شرکت‌هایی که در زمینه تولیدات گلخانه‌ای فعالیت می‌کنند هم، مشمول حمایت‌های معاونت می‌شوند؛ تنها صرف دانش‌بنیان بودن نیست، چراکه اگر استارت‌آپی توانایی عملیاتی کردن طرحی فناورانه را داشته باشد، در راستای دانش‌بنیان شدن آن به شرکت‌ها کمک می‌کنیم. گفتنی است، از طرح‌هایی در حوزه رباتیک هوش‌مصنوعی استقبال می‌شود. به‌گفته رمدانی قرار است در آینده‌ای نزدیک طرح شورورزی در منطقه جیرفت از سر گرفته شود و گیاهان مقاوم به کم‌آبی رشد و پرورش بیشتری داده شوند. همچنین، به‌زودی طرح‌های مقابله با ریزگردها در منطقه مرکزی کشور به مرحله عملیاتی در می‌آید.

سخن پایانی

معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهوری در دولت سیزدهم در طول یک سال گذشته به‌منظور تحقق اقتصاد مقاومتی و دانش‌بنیان و شعار سال گذشته، مجموعه‌ای از فعالیت‌ها را برای توسعه هرچه بیشتر زیست‌بوم نوآوری و فناوری در کشور اجرایی‌سازی کرده است. آخرین اقدام این نهاد دولتی در دولت سیزدهم، تغییر نظام ارزیابی تعریف جدید از شرکت‌های دانش‌بنیان است.

این اقدام در پاسخ به برخی گلایه‌هایی بود که بیشتر شرکت‌های فناور و خلاق از تعریف قانونی دانش‌بنیان‌ها داشتند. آنها با انتقاد بر این تعریف، خواهان تغییر ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان در بدنه اصلی معاونت علمی بودند.

معاونت علمی و فناوری اقتصاد دانش‌بنیان در دولت سیزدهم به‌منظور تحقق اقتصاد مقاومتی و دانش‌بنیان، مجموعه‌ای از فعالیت‌ها را برای توسعه هرچه بیشتر زیست‌بوم نوآوری و فناوری در کشور شامل جلب مشارکت وزارتخانه‌های مرتبط در اجرایی‌سازی شعار سال، تصویب و اجرای سریع قانون جهش تولید دانش‌بنیان، گسترش فعالیت‌های مرتبط با قانون حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان را در دستور کار خود قرار داده است.