توجه به زیرساخت، برگ برنده اروپا
یکی از مواردی که در جهان صنعتی امروز جان میلیاردها نفر را تهدید می‌کند، مرگ ناشی از حوادث رانندگی است.
یکی از مواردی که در جهان صنعتی امروز جان میلیاردها نفر را تهدید می کند، مرگ ناشی از حوادث رانندگی است. آمارها نشان می دهد کشورهای کمتر توسعه یافته به ویژه جهان سوم، بیشتر به عنوان قربانیان حوادث جاده ای شناخته می شوند، اما این شرایط در کشورهای توسعه یافته به ویژه اروپا، بحران تلقی نمی شود. دولت ها توانسته اند با ایجاد بسترهای مناسب اعم از بهبود زیرساخت های جاده ای و افزایش کیفیت شبکه های حمل ونقل، اروپا را تبدیل به منطقه ای با کمترین تلفات جاده ای کنند، از این رو، بررسی عملکرد و رویکرد این کشورها در بهبود و همچنین توسعه شبکه حمل ونقل اروپا می تواند الگوی مناسبی برای کشورهایی که سالانه هزاران نفر را در تلفات جاده ای از دست می دهند، باشد. صمت در این گزارش چشم انداز کلی سیاست ها و رویکردهای کشورهای اروپایی به مسائل کلی ترابری و راهکارهای آنان در افزایش ایمن سازی ناوگان حمل ونقل را موردبررسی قرار داده است.
کتاب سفید، ناجی اروپا
به طورمتوسط، ۴۴ مرگ و میر جاده ای به ازای هر میلیون نفر در سال ۲۰۲۱ در منطقه اروپا، نشان دهنده افزایش ۵ درصدی تلفات جاده ای نسبت به سال ۲۰۲۰ است، اما تعداد قربانیان تصادفات جاده ای در این سال، نسبت به سال ۲۰۱۹ کاهش ۱۳ درصدی داشته که بهبود نسبی وضعیت را نشان می دهد. دلیل پایین بودن آمار تلفات جاده ای در اروپا را می توان پررنگ بودن مسئله حمل ونقل در دیدگاه دولتمردان کشورهای این منطقه دانست؛ حمل ونقل به قدری در اروپا حائزاهمیت است که در سال ۲۰۱۱ ، مجموعه استراتژی های بلندمدتی در این باره توسط اتحادیه اروپا تدوین شد. کتاب سفید ۲۰۱۱ یک چشم انداز بلندمدت برای بخش حمل ونقل بوده که هدف آن تکمیل بازار داخلی حمل ونقل، کاهش وابستگی اروپا به نفت وارداتی و کاهش ۶۰ درصدی انتشار کربن دی اکسید ناشی از حمل ونقل تا سال ۲۰۵۰ است. یکی از اهداف اصلی استراتژی حمل ونقل اروپا در کتاب سفید ۲۰۱۱ کمک به ایجاد یک سیستم حمل ونقل است که رقابت پذیری کشورهای اروپایی را افزایش می دهد، چرا که براساس تحقیقات انجام شده، کیفیت ناوگان حمل ونقل به ویژه مسیرهای جاده ای در تمامی قسمت های اروپا یکسان نیست،بنابراین تمامی استراتژی های تدوین شده در این حوزه، با هدف افزایش و برابری کیفیت بخش حمل ونقل در این قاره انجام شده است. پایین بودن نسبی آمارهای تلفات و تصادفات، دارا بودن شاخص های مطلوب کیفی در زیرساخت های جاده ای و در نهایت وجود مسیری امن برای تردد افراد از ویژگی بارز کشورهای حوزه اروپا است.
شبکه حمل ونقل چندوجهی در اروپا
توجه به زیرساخت، برگ برنده اروپا در حفاظت از جان مسافران درون شهری و برون شهری خود بوده است. رویکردهای جدی کشورهای اروپایی در توسعه زیرساخت های حمل ونقل در سراسر اتحادیه اروپا به طورسنتی از سیاست بازار واحد اروپا سرچشمه می گیرد. «توسعه شبکه حمل ونقل فرااروپایی» ( TEN - T ) به معاهده ماستریخت در سال ۱۹۹۲ برمی گردد. ماستریخت یکی از معاهدات پایه ای اتحادیه اروپا بود که در راستای بهبود و وحدت بیشتر کشورهای اروپایی با یکدیگر بسته شد. نخستین مجموعه از دستورالعمل های TEN - T در سال ۱۹۹۶ منتشر شد و شامل مجموعه ای از نقشه ها بود که زیرساخت های موردنیاز ۱۵ کشورهای عضو TEN - T را مشخص می کرد. در کتاب سفید حمل ونقل ۲۰۱۱ به وحدت و شبکه جامع حمل ونقل در اروپا به ویژه ۱۵ کشور عضو برنامه TEN - T تاکید و اشاره شده است. «شبکه جامع» یک شبکه حمل ونقل چندوجهی در سراسر اروپا است که دسترسی و اتصال همه مناطق اتحادیه، از جمله مناطق دورافتاده، جزیره ای و بیرونی ترین مناطق را تضمین می کند. «شبکه اصلی» از نظر استراتژیک مهم ترین بخش شبکه جامع است که جریان های اصلی حمل ونقل اروپایی و بین المللی روی آن متمرکز شده اند. شبکه اصلی قرار است تا پایان سال ۲۰۳۰ و شبکه جامع تا سال ۲۰۵۰ تکمیل شود. هر 2 لایه زیرساختی را برای همه شیوه های حمل ونقل (مسیرهای حمل ونقل، راه آهن مسافربری و جاده، آبراه های داخلی، بزرگراه های دریایی، بنادر دریایی، بنادر و فرودگاه ها) در بر می گیرند. پیش بینی می شود با اجرایی شدن این طرح ها و توجه کشورها به اهداف اولیه تشکیل بازار واحد اروپا، سرمایه گذاری ها بر توسعه زیرساخت های حمل ونقل افزایش یابند.
سیر نزولی سرمایه گذاری در حمل ونقل
مقالات مختلفی درباره روابط میان بخش حمل ونقل و توسعه اقتصادی کشورها ارائه شده است. براساس مقاله تحقیق و نوآوری در زیرساخت های حمل ونقل در اروپا، رابطه بین سرمایه گذاری بر زیرساخت های حمل ونقل و اثرات اقتصادی گسترده تر آن، یعنی رقابت پذیری و رشد اقتصادی را می توان مستقیم دانست. سرمایه گذاری در سیستم های حمل ونقل کارآمد، نه تنها منجر به صرفه جویی در زمان برای کاربران خواهد شد، بلکه مزایای اقتصادی و اجتماعی گسترده تری مانند افزایش بهره وری، اشتغال و بازگشت گسترده سرمایه گذاری های را در پی خواهد داشت. از زمان بحران اقتصادی جهانی در سال ۲۰۰۸ تاکنون، روند سرمایه گذاری اروپا بر زیرساخت های خود از جمله جاده ها، بنادر دریایی و فرودگاه ها سیر نزولی داشته است. سرمایه گذاری ثبت شده در بنادر دریایی در سال ۲۰۱۶ در کشورهای اتحادیه اروپا حدود نصف سرمایه گذاری در سال ۲۰۰۶ - ۲۰۰۷ است. برای جاده ها و فرودگاه ها، نسبت بین سطوح سرمایه گذاری ۲۰۱۶ و ۲۰۰۶ به ترتیب حدود ۰ . ۸ و ۰ . ۷ است. با این حال، تلاش های سرمایه گذاری در زیرساخت های راه آهن و آبراه های داخلی و افزایش سرمایه گذاری در این بخش انجام گرفته است. براساس مطالعه اخیر کمیسیون اروپا درباره روندها و مسائل جاری در بخش حمل ونقل، این کمبود سرمایه گذاری مانع از مدرن شدن سیستم حمل ونقل اتحادیه اروپا شده است، اما این کاهش ها ادامه دار نبوده و تا پیش از شیوع ویروس کرونا، کشورهای حوزه اروپا برنامه های کلان اقتصادی در راستای افزایش سرمایه گذاری بر زیرساخت های حمل ونقل خود تدوین و اجرایی کردند، اما باید به این نکته توجه داشت با بروز چالش های سیاسی در این منطقه مانند جدا شدن انگلستان از اتحادیه اروپا، برنامه ها و تصمیمات توسعه طلبانه در عرصه زیرساخت ها، رنگ وبوی متفاوتی به خود گرفت. به عبارتی، هر کشور تلاش کرد تا متناسب با شرایط اقتصادی، سیاسی و اولویت های خود، به برنامه ریزی در این امر بپردازد.
اروپای شرقی تلفات جانی بیشتری دارد
باوجود تلاش های انجام شده در راستای تحقق سیاست انسجام اتحادیه اروپا، کیفیت زیرساخت های حمل ونقل هنوز تفاوت های قابل توجهی بین کشورهای عضو دارد و به طورکلی دسترسی و کیفیت زیرساخت های حمل ونقل به ویژه در بخش شرقی اتحادیه اروپا پایین تر از سایر کشورهای اروپایی است. به طورمثال هلند در شاخص کیفیت جاده ها از ۷ نمره، ۶ . ۱۸ امتیاز دارد.
در حالی که رومانی امتیاز ۲ . ۹۶ را کسب کرده است. این اعداد در مقاله تحقیق و نوآوری در زیرساخت های حمل ونقل در اروپا براساس نظرسنجی اجرایی مدیران درباره گستردگی و وضعیت زیرساخت های جاده ای است. طبق این شاخص عدد یک به عنوان بسیار ضعیف (بدترین وضعیت حمل ونقل در جهان) و ۷ به عنوان بسیار خوب (بهترین وضعیت حمل ونقل در جهان) ذکر شده است.
علاوه بر نیاز به سرمایه گذاری در زیرساخت های حمل ونقل برای دستیابی به اهداف رشد و انسجام، اتحادیه اروپا با چالش مهم دیگری نیز مواجه است. انطباق طراحی و مدیریت زیرساخت های حمل ونقل باتوجه به پیشرفت های فناوری جدید (مانند وسایل نقلیه متصل و خودکار)، الزامات زیست محیطی (مانند استفاده کم از سوخت های کربنی) و مدل های کسب وکار در حال ظهور از جمله این چالش ها به شمار می روند. این چالش ها (به ویژه مسائل محیط زیستی) همواره باعث شده در سال های اخیر، شبکه حمل ونقل در اروپا با دست انداز و نوسانات متعددی همراه باشد.
جنگ اقتصادی به جاده ها رسید
پیش تر، از اهمیت سرمایه گذاری برای تامین زیرساخت های مهم جاده ای برای ارتقای شبکه حمل ونقل گفته شد. پس از جنگ روسیه و اوکراین و شکل گیری چالش جدی جدید برای اروپا در تامین انرژی، تامین مصالح جدید برای تعمیر و نگهداری جاده های اروپایی نیز تبدیل به یک مسئله مهم برای دولت ها شد. پیامدهای جنگ جاری در اوکراین به مسائل مربوط به زنجیره تامین در سراسر اروپا به ویژه حمل ونقل و مدیریت شبکه های حمل ونقل رسید. بسیاری از مواد مورداستفاده در نگهداری ضروری شریان های حمل ونقل کلیدی اروپا (سیمان، فولاد و ...) بسیار نیازمند انرژی هستند. به گزارش euractiv ، جاده های اروپا در حال حاضر بسیار به محصولات نفتی وابسته بوده و ممکن است با افزایش تحریم های اروپا علیه روسیه، شرایط نگهداری شبکه های حمل ونقل این محدوده به خطر بیفتد، بنابراین برای مقامات اروپا ضروری است که وابستگی خود به این مواد را در اسرع وقت کاهش دهند. این موضوع باعث شد آخرین تحقیقات CEDR درباره مواد جدیدی که می توان برای ساخت جاده ها به کار گرفت، بیش از هر زمان دیگری حائزاهمیت باشد.
مرکز حل و فصل موثر اختلافات ( CEDR )، اهداف بلندمدتی را از سال های قبل برای کاهش هزینه های نگهداری شبکه های حمل ونقل، تدوین کرد. در راستای برنامه های این مرکز، یک برنامه تحقیقاتی درباره مواد، تکنیک ها و روش های جدید در سال ۲۰۱۷ راه اندازی شد تا مفاهیم و استراتژی های مربوط به افزایش دوام روسازی ها و کاهش وابستگی به مواد خام و انرژی فسیلی را توسعه دهد. این برنامه تحقیقاتی به طورکامل توسط مقامات راه اروپا از نظر اعتبار مالی، تامین شد.
3 پروژه CEDR درباره مصالح جدید برای جاده ها
تا پیش از این، هدف اصلی عملکرد مرکز حل و فصل موثر اختلافات در اروپا، حفاظت از محیط زیست و کاهش وابستگی به سوخت های فسیلی به منظور دستیابی به راه های پایدار و مقاوم بود. اروپایی ها هیچ وقت تصور نمی کردند این برنامه بتواند در شرایط جنگ اقتصادی نیز به کمک آنها آید.
تهیه مصالح نگهداری و ایجاد زیرساخت های ایمن جاده ای، نیازمند صرف انرژی های بسیار بالایی است، درحالی که کشورهای اروپایی با تهدید کمبود سوخت برای فصل سرما مواجهند.
با در نظر گرفتن چالش های ناشی از بحران تامین مواد اولیه نگهداری و ایجاد بسترهای جاده ای، آخرین یافته های CEDR درباره مصالح جاده ای جدید، راه فراری را برای دولت های اروپایی در شرایط حساس کنونی نشان داده است. مرکز حل و فصل موثر اختلافات، 3 پروژه را برای رسیدگی به کاهش وابستگی راهسازی به سوخت های فسیلی طی سال های گذشته به ثمر رسانده که هریک نتایج مهمی را
دربردارند.
تمرکز یکی از این پروژه ها، راهسازی بر پایه های آسفالت بازیافتی سرد است که می تواند بهره وری انرژی و منابع روسازی ها را افزایش دهد. صنایعی که می توانند این نوع مصالح را تولید کنند، در برخی کشورهای اروپایی از جمله آلمان، ایتالیا و بریتانیا حضور
دارند.
با این وجود، استفاده گسترده تر از آنها در اروپا به دلیل فقدان استانداردهای هماهنگ مرتبط، همچنان یک چالش است. یکی دیگر از پروژه های این مرکز، ترویج استفاده از آسفالت تقویت شده با الیاف است. این نوع مصالح می توانند پایداری، انعطاف پذیری و دوام جاده ها را بهبود بخشند. باوجود در دسترس بودن این نوع کالا در بازار اروپا، به دلیل ماهیت بسیار فنی و نبود دانش مربوطه، امروزه به طورگسترده مورداستفاده قرار نمی گیرد.
سخن پایانی
بررسی سیاست های زیرساختی اروپا به عنوان قاره ای که از دهه های گذشته بر کیفیت تولیدات صنعتی و غیرصنعتی خود همواره تاکید فراوان داشته، می تواند بر سایر کشورها (از جمله ایران) که در تامین پایه ای ترین استانداردهای جاده ای خود دچار نقص است، تاثیرگذار باشد. در ابتدای بحث به این مطلب اشاره شد که یکی از دلایل مهم توسعه اقتصادی، توجه به زیرساخت های حمل ونقل است و سبب شده تا اروپا نگاهی چندبعدی، کلان و زنجیروار به این حوزه داشته باشد. کشورهای در حال توسعه نیز می توانند با افزایش درک از این امر مهم، نه تنها در حفظ جان مردم عملکرد بهتری داشته باشند، بلکه گامی موثر در راستای افزایش بهره وری های گسترده اقتصادی بردارند.
