کارشناسان معتقدند امروزه تعداد انگشت‌شماری از شرکت‌های دانش‌بنیان در این زمینه فعالیت می‌کنند، اما با نقطه مطلوب فاصله زیادی داریم، چرا که در اکوسیستم نوآوری و دانش‌بنیان، هنوز شناخته‌شده نیست و زمینه ذهنی نشر و کتاب باعث شده، این صنعت به‌خوبی شناخته نشود، خوشبختانه پژوهش‌هایی اتفاق افتاده که موجب توجه روزافزون دانش‌بنیان‌ها به این صنعت شده است، به‌گونه‌ای که در همین رابطه شاهد اخبار جدید دستاوردها از سوی این شرکت‌ها هستیم. گفتنی است، فعالیت در صنعت چاپ یک بستر بسیار گسترده برای جامعه نخبگانی و پژوهشی کشور به‌حساب می‌آید که می‌تواند فضای ورود خوبی برای نخبگان در راستای کاهش وابستگی باشد، اما فعالیت دلالان و مافیا در این عرصه تا حد زیادی چوب لای چرخ دانش‌بنیان‌ها می‌گذارد. صمت به‌مناسبت روز ملی چاپ به بررسی و ارزیابی وضعیت دانش‌بنیان‌ها در این صنعت پرداخته است.

آینده روشن دانش‌بنیان‌ها در صنعت چاپ

می‌گویند پیشینه صنعت چاپ ایران به چند هزار سال پیش و دوران ایران باستان برمی‌گردد؛ جایی که احکام سلطنتی باید مهر و تایید می‌شدند و این یک نوع چاپ به‌حساب می‌آمد؛ اما واژه چاپ در زبان فارسی به قرن هفتم هجری و دوران سلطنت مغولان برمی‌گردد که دستگاه‌های ساده برای چاپ اسکناس کاغذی با خودشان به ایران آوردند. چاپ جزو صنایع پیشران است، بدین معنا که نقش مستقیمی در ارتقا، پیشرفت و توسعه همه‌جانبه محصولات دارد، بنابراین نقش دانش‌بنیان‌ها و نخبگان کشور می‌تواند در توسعه همه‌جانبه چنین صنعتی اثرگذار باشد، اما وقتی صحبت از وابستگی 80 درصدی کشور در این صنعت می‌شود، باید گفت هنوز در بومی‌سازی و خوداتکایی شاهد معضلاتی هستیم و به‌همین دلیل نمی‌توان از خودکفایی حرف زد؛ اما برای بهبود شرایط باید گام به گام پیش رفت. صنعت چاپ جزو صنایع گران‌نرخ است، بنابراین اگر نخبگان در این عرصه فعالیت کنند، بی‌شک از لحاظ تجاری و اقتصادی آینده روشنی خواهند داشت و می‌توانند ثروت‌آفرینی چشمگیری داشته باشند.

وابستگی 80 درصدی ایران در صنعت چاپ

محمد بیطرفان، رئیس انجمن علمی فناوری چاپ ایران، در گفت‌وگو با صمت درباره اهمیت صنعت چاپ در جهان گفت: ابتدا باید به این نکته اشاره کنم که چاپ سومین صنعت آمیخته با فناوری‌های پیشرفته در دنیا است و همواره برای تولیدات چاپی باید از ابزارهای فناروانه با دانش روز و های‌تک استفاده شود. حال باوجود چنین ماهیتی، نقش شرکت‌های دانش‌بنیان می‌تواند اثرگذاری جدی داشته باشد، متاسفانه در این صنعت بیش از 80 درصد وابستگی داریم.

 این بدان معنا است که در پژوهش و بخشی که مربوط به توسعه زیرساخت‌ها می‌شود، غفلت داشته‌ایم، همچنین بخش زیادی از این وابستگی به کم‌کاری فعالان این صنعت برمی‌گردد و اینکه در مقیاس حاکمیت هم تعریف درستی از این صنعت ارائه نشده و سیاست و برنامه‌ریزی مدونی هم انجام نگرفته است، متاسفانه زمینه ذهنی ایجادشده در صنعت چاپ با نشر و کتاب گره خورده است، در حالی که چاپ هویتی مستقل دارد و  به‌رسمیت نشناختن هویت این صنعت باعث شده که به‌خوبی معرفی نشود و مجموعه‌های متبوع وزارت علوم و مراکز علمی هم شناخت چندانی پیدا نکنند، اما این انجمن برنامه‌های متنوع زیادی برگزار کرد که باعث شفاف شدن ماهیت این صنعت در سال‌های اخیر شد و به‌تازگی مراکز علمی و پژوهشی نگاه فناورانه نوینی پیدا کرده‌اند؛ به‌گونه‌ای که امروزه شاهد نقش و اهمیت این صنعت در مجموعه‌های حاکمیتی و سیاست‌گذار هستیم.

سومین صنعت استراتژیک دنیا

وی بااشاره به دلایل استراتژیک بودن صنعت چاپ افزود: افزون بر اینکه صنعت چاپ سومین صنعت ‌های‌تک جهان است، بسیاری از شاخصه‌های صنعت راهبری و استراتژیک را هم در اختیار دارد، یعنی لازم است که به‌عنوان یک صنعت راهبردی و استراتژیک به‌رسمیت شناخته شود و برنامه‌ریزی‌ها در قالب یک صنعت راهبردی انجام بپذیرد، اینکه چرا به این صنعت، استراتژیک می‌گوییم، افزون بر های‌تک بودن آن، که پیش‌تر اشاره شد، به تراکنش مالی بالای این صنعت هم برمی‌گردد. تا پیش از شیوع کرونا، این صنعت نزدیک به هزار میلیارد دلار تراکنش مالی داشت و از این لحاظ در کشورهای پیشرفته جایگاه دوم و سوم را به خود اختصاص داده و جایگاه پنجم تا دهم را هم در کشورهای در حال توسعه دارد.

گفتنی است، این صنعت عمومی‌ترین صنعت جهان است. به‌جرات می‌توان گفت که همه آحاد جمعیت جهان از این صنعت در طول دوران زندگی خود استفاده  و با آن زندگی می‌کنند و قریب به اتفاق صنایع سنتی، پیشرفته و های‌تک دنیا از صنعت چاپ بهره می‌برند، به‌همین دلیل، امروزه می‌توان ادعا کرد که انسان و نوع بشر نمی‌تواند بدون صنعت چاپ ادامه حیات داشته باشد.

الکترونیکی شدن تاثیری در توسعه صنعت چاپ ندارد

بیطرفان، الکترونیکی شدن برخی فرآیندهای چاپی را دلیل دیگر استراتژیک بودن صنعت چاپ دانست و گفت: از آنجایی که صنعت چاپ به نشر گره خورده است، برخی معتقدند با الکترونیکی شدن بخش زیادی از صنعت نشر یا نظام پولی و بانکی، ضربه به صنعت چاپ وارد شده است. باید گفت این صنعت پویاتر از آن است که با چنین تغییراتی خللی در بدنه آن وارد شود. چاپ به‌قدری وسیع است که براساس شرایط روز و نیاز بشر می‌تواند با کمک فناوری‌های مدرن در ارائه خدمت‌رسانی تغییر شکل دهد، برای مثال، اگر اسکناس چاپ نمی‌شود، همه کارت‌‍های بانکی از فرآیند چاپ رسانا استفاده می‌کنند، همچنین در کتاب‌های الکترونیک هم، از مدار چاپ الکترونیک بهره می‌گیرند، بنابراین چاپ یکی از عمومی‌ترین صنایع دنیا است.

صنعتی هویت‌‎ساز برای کالاها

وی ادامه داد: خلق ارزش‌افزوده دیگر موردی است که از مزایای کاربرد این صنعت به‌حساب می‌آید. در تشریح این مزیت باید گفت اگر یک محصولی را بخواهیم به‌صورت فله‌ای به‌فروش برسانیم، باید کمترین بها را در نظر بگیریم، اما با بسته‌بندی و چاپ روی آنها، می‌توانیم ارزش‌افزوده پرسودی را برای کالاها ایجاد کنیم. بسته‌بندی بدون چاپ، تنها نقش محافظت از کالا را برعهده دارد و به‌نوعی بی‌هویت بودن کالا را به مشتریان القا می‌کند، اما بسته‌بندی همراه با چاپ، ارزش‌آفرین و هویت‌ساز است، همچینن موجب اعتماد مشتریان به نهاد سازنده و مانع از جعل می‌شود که نقش مستقیم در حفظ اصالت و مالکیت معنوی کالا دارد، بنابراین چاپ، ارزش‌افزوده چند برابری برای کالاها ایجاد می‌کند؛ اینجا است که باید به ثروت و ارزش‌آفرین بودن این صنعت پی برد.

چاپ، صنعتی ارزآور

به‌گفته بیطرفان، صنعت چاپ نقش مستقیم در صادرات غیرنفتی دارد و اگر می‌خواهیم تولیدات صنایع و کارخانجات را در بازارهای بین‌المللی عرضه کنیم، راهی جز چاپ و بسته‌بندی استاندارد و باکیفیت بالا نداریم. این فرآیند می‌تواند اثر جدی در ارزآوری داشته باشد. جنبه دیگر اهمیت این صنعت در توسعه برند ملی و کشوری است که موجب ترویج تولیدات ایران ساخت می‌شود. برای جااندازی محصولات ایرانی در منطقه می‌توان از برچسب‌های هوشمند با کیفیت چاپ بالا استفاده کرد. این برچسب‌ها افزون بر اینکه نشان‌دهنده تاریخ مصرف کالا هستند، می‌توان با آنها کالای موردنظر را هم رصد کرد، در نتیجه با در نظر گرفتن تمامی موارد گفته‌شده باید اذعان کرد که این صنعت تمامی شاخصه‌های صنعت استراتژیک را دارد.

عطای وام را به لقایش بخشیدیم

آتشه سلیمانی، رئیس یک شرکت دانش‌بنیان در تولید جوهر چاپ در گفت‌وگو با صمت با اشاره به‌دست اندازهای دولتی در راه تولید اظهار کرد: چند سالی می‌شود که توانستیم در پارک علم و فناوری دانشگاه امیرکبیر، مکانی را برای فعالیت و تولید مرکب بگیریم و به‌عنوان یک شرکت دانش‌بنیان نوع یک به تولید جوهر و مرکب‌هایی بپردازیم که در ایران تولید نمی‌شده و تمامی آنها وارداتی بوده است. بعد از دانش‌بنیان شدن در صندوق نوآوری شکوفایی درخواست وام نمونه‌سازی کردیم، اما تنها با نمونه‌سازی یک محصول موافقت شد که هنوز بعد از چند سال تنها یک قسط آن پرداخت شده است. روند دریافت وام از نهادهای دولتی به‌گونه‌ای است که بعد از گذشت مدت زمان طولانی، عطایش را به لقایش بخشیدیم و ترجیح دادیم بدون وام به توسعه فعالیت بپردازیم.

دلالان خواهان سهامداری هستند

وی بااشاره به دیگر معضلات دانش‌بنیان‌ها در صنعت چاپ گفت: وجود دلالان در این اکوسیستم، تیشه بر ریشه دانش‌بنیان‌ها می‌زند؛ آنقدر مسیر دریافت وام دشوار است که برخی از آب گل‌آلود ماهی می‌گیرند و پیشنهاد تخصیص سهام شرکت یا دریافت پول هنگفت در ازای دریافت وام از کانال خودشان را می‌دهند. فعالیت‌مان در راستای کاهش واردات و افزایش تولید داخلی بود، اما باوجود سنگ‌اندازی‌ها، تلاش کردیم مستقل و بدون چشمداشت کمکی از سوی نهادهای دولتی موظف، به فعالیت بپردازیم که همین فرآیند را برای‌مان دشوارتر کرده است.

وی ادامه داد: باتوجه به اینکه سال تولید دانش‌بنیان است، انتظار داشتیم از سوی معاونت، حمایت بیشتری صورت می‌گرفت، برای مثال، در زمان شروع شیوع بیماری کرونا، خسارت‌های زیادی را متحمل شدیم، اما هیچ حمایتی نشد. توجه به شرکت‌های دانش‌بنیان در راستای افزایش تولید داخلی تنها یک شعار است که از زبان مسئولان به گوش مردم می‌رسد. در کل، تنش‌های فعالیت در دنیای نوآوری و فناوری در کشور زیاد است.

سلیمانی بااشاره به محصولات تولیدشده این شرکت گفت: محصولات ساخته‌شده بر پایه آب ساخته شده و حلال‌هایی که به‌کار برده‌ایم، فاقد ضرر به محیط‌زیست است.

 نخستین محصولی که ساختیم، مرکباتی است که روی کاغذ براقیت خوبی دارند که برای عکاسی مورداستفاده قرار می‌گیرد و تلاش کرده‌ایم با حفظ این ویژگی، تولید باکیفیتی داشته باشیم. گفتنی است، این نوع مرکب تاکنون در ایران تولید نشده بود و تلاش کردیم مرکبی را تولید کنیم که خللی در دستگاه‌های چاپ عکس وارد نشود.

این فعال در اکوسیستم دانش‌بنیان گفت: نمونه دیگری که تولید کردیم، مرکب جوهرافشان نانو بود و جزو برندگان چالش نانو بودیم که در چاپ رسانا مورداستفاده قرار می‌گیرد و هنوز این محصول را وارد بازار نکرده‌ایم و در مرحله تست هستیم و در سنسور و چاپ‌های الکترونیک و در ادوات الکترونیک استفاده می‌شود، نظیر کارت‌های اعتباری و ... .

سخن پایانی

باتوجه به موارد یادشده باید گفت نقش دانش‌بنیان‌ها در صنعت چاپ کمرنگ، اما عمیق خواهد بود.کارشناسان روند فعالیت فناوران را امیدوارکننده می‌دانستند، اما تا رسیدن به نقطه مطلوب، راه زیادی در پیش داریم. گفتنی است، از آنجایی که چاپ، صنعتی پویا با کاربرد فناوری‌های پیشرفته است، ورود به این حوزه، مرزهای دانش را در کشور ارتقا خواهد داد که این امر اهمیت زیادی برای اکوسیستم دانش‌بنیانی در کشور دارد. بی‌شک باتوجه به کاربرد فراوان این صنعت و وابستگی بالای کشور به واردات، فعالیت در بخش‌هایی که موجب تامین مواد اولیه آن می‌شود هم، تاثیر بسزایی در رشد اقتصادی شرکت‌ها خواهد داشت، چرا که سالانه ده‌ها میلیون لیتر یا کیلو مواد اولیه در کشور، در صنعت چاپ مورداستفاده قرار می‌گیرد و به جرات می‌توان گفت بازار خوبی برای دانش‌بنیان‌ها به‌وجود می‌آید.