الزامات پوشش ریسک صادرات
مصطفی آقارضی کارشناس بیمه حمل‌ونقل
خطرات و تهدیدهای موجود در تجارت، اهمیت بیمه بار صادراتی را دوچندان می کند، اما اینکه چرا تجارت به بیمه نیاز دارد، موضوعی است که در یادداشت زیر به آن پرداخته ایم. نیاز به بیمه فعالیت های اقتصادی عمدتا به دو دلیل حقوقی و تجاری احساس می شود. در یک فرآیند صادراتی علاوه بر واردکننده و صادرکننده کالا، واسطه ها نیز به عنوان ابزار متصل کننده دو بخش نخست نقش دارند. واسطه ها شامل نمایندگی های ترخیص و حمل ونقل، مقامات حمل ونقل بندری، گمرکی و... می شوند که دارای مسئولیت حقوقی محدود هستند.
واسطه ها مسئولیت اداره محصولات صادراتی را در مراحل مختلف برعهده دارند. اگر خسارت وارده، ناشی از شرایط خارج از اختیار واسطه ها باشد یا با وجود بروز خسارتی مراقبت منطقی آنها انجام شده باشد، واسطه ها هیچ مسئولیتی را متحمل نمی شوند؛ بنابراین پوشش بیمه محصولات صادراتی امری الزامی است. بیمه بار صادراتی یا همان بیمه نامه خاص صادرات، یک یا چند مجموعه صادراتی را که در قالب یک قرارداد خاص ازسوی صادرکننده ایرانی برای خریدار خارجی ارسال می شود، در مقابل ریسک های سیاسی و تجاری تحت پوشش قرار می دهد. به عبارت دیگر این بیمه نامه برای آن دسته از صادرکنندگان صادر می شود که یک محموله خاص ارسالی را برای یک خریدار مشخص در مقابل خطر دریافت نشدن وجه کالا (ازسوی خریدار) ناشی از بروز ریسک تجاری و سیاسی بیمه می کند.
قبل از صدور این بیمه نامه، خریدار خارجی و بانک و بیمه متضمن این اعتبار، مورد سنجش قرار می گیرند و قرارداد یا اعتبار اسنادی که قرار است تحت پوشش قرار گیرد، بررسی می شود. همچنین میزان حق بیمه، باتوجه به شرایط سیاسی و تجاری کشور خریدار و نحوه پرداخت محاسبه و دریافت می شود. در این روند تهیه بیمه نامه بار صادراتی از الزامات تامین هر نوع خسارت است، زیرا به محض آسیب دیدن کالا، ممکن است واردکننده پرداخت خسارت را قبول نکند، در حالی که ضرر تحمیل شده به صادرکننده ممکن است فقط در زمینه حمل کالا نباشد، بلکه از دست دادن سود را نیز به دنبال داشته باشد.
از سوی دیگر بیمه بار صادراتی همه عوامل موثر در یک صادرات موفق را پوشش می دهد. حتی سود حاصل از صادرات نیز می تواند تحت پوشش بیمه نامه بار صادراتی قرار گیرد. باتوجه به ریسک بسیار بالای حمل ونقل بین المللی، نسبت به حمل ونقل داخلی، بیمه بار صادراتی برای افراد صادرکننده دارای اهمیت زیادی است. از جمله ریسک های تهدیدکننده بار صادراتی می توان به احتمال وقوع آتش سوزی، سرقت، تصادف، جنگ و... اشاره کرد. علاوه بر این، بیمه کردن بار صادراتی برای بیشتر تاجران و بازرگانان اجباری است.
ریسک های تحت پوشش بیمه نامه های بار صادراتی خرد و کلان عبارتند از:
الف) ریسک های تجاری:
- استنکاف خریدار از قبول کالای صادرشده یا خدمات انجام شده
- پرداخت نشدن بهای کالا یا خدمات در سررسید مقرر
- ناتوانی مالی خریدار به دلیل ورشکستگی، اعسار یا توقف
ب) ریسک های سیاسی:
- تیره شدن و قطع روابط سیاسی با کشور خریدار؛ به نحوی که در نتیجه آن، صادرکننده موفق به دریافت مطالبات خود در سررسید نشود.
- اعمال سیاست های اقتصادی که موجب مسدود شدن مطالبات صادرکنندگان شود.
- اعمال سیاست های مربوط به محدودیت های وارداتی و ارزی در کشور خریدار
- سلب مالکیت از خریدار بر اثر ملی شدن یا مصادره اموال؛ به نحوی که صادرکننده موفق به دریافت مطالبات خود نشود.
- سایر عوامل خارج از حیطه اختیار صادرکننده و خریدار که به تشخیص هیات مدیره صندوق موجب وصول نشدن مطالبات صادرکننده شود.
بیمه بار صادراتی شامل برخی موارد نمی شود؛ مثلا اگر کالای شما به دلیل تاخیر در ارسال از بین برود، شرکت بیمه وظیفه ای در قبال پرداخت خسارات ندارد. به این ترتیب باید به زمان تعیین شده برای ارسال کالا پایبند بود، چون در صورت دیرکرد در ارسال و حمل ونقل کالا، ممکن است امکان اخذ خسارت از شرکت بیمه گر از بین برود. همچنین سودجویانی وجود دارند که ممکن است برای گرفتن خسارت از شرکت بیمه گر به صورت تعمدی بنا بر نوع بیمه نامه به بار خود آسیب برسانند؛ به طور مثال چون بار صادراتی در قبال سرقت بیمه است فرد سودجو به عمد از بار و محصولات خود سرقت می کند یا به بخشی از آن آسیب می رساند. شرکت بیمه گر برای جلوگیری از چنین پدیده ای طبق نظر کارشناسان خبره عمل می کند. اگر کارشناس تشخیص دهد عمدی در کار بوده، نه تنها هیچ وجهی به عنوان خسارت به صادرکننده پرداخت نخواهد شد، بلکه جریمه هم شامل حال او می شود. براساس این شرایط هیچ گونه سوءاستفاده ای از خدمات بیمه ای صورت نمی گیرد.
