باتوجه به آنکه رابطه عمیقی بین خشکسالی و کشاورزی در سطح جهانی مطرح است و تنها در یکی از نمونه‌های موردآزمایش پژوهشگران در تخمین تلفات تولید غلات ناشی از اثرات خشکسالی و گرمای شدید ۹ تا ۱۰ درصد، تلفات بیشتری را در کشورهای توسعه‌یافته نسبت به کشورهای در حال توسعه نشان می‌دهد. همچنین در تحقیق دیگری از میانگین کاهش تولید ناخالص داخلی سرانه سالانه مرتبط با خشکسالی نیز مشخص شد که بیشترین تاثیر بر تولید ناخالص داخلی ناشی از آسیب به بخش کشاورزی است.

بر همین اساس توجه به مسئله خشکسالی و انعطاف‌پذیری مناطق می‌تواند در تخصیص منابع به‌منظور افزایش تاب‌آوری کشاورزی در آسیب‌پذیرترین مناطق و میزان دسترسی آنها به آب کمک کند، چراکه در نهایت عدم‌دسترسی به آب‌وهوای مناسب می‌تواند بخش کشاورزی در بسیاری از نقاط جهان را مختل کند. به‌منظور اهمیت کشاورزی در تامین امنیت غذایی و ثبات اقتصادی و باتوجه به اینکه توسعه راهبردهای سازگاری موثر برای آینده عرضه جهانی غذا بسیار مهم است، در این گزارش از صمت به مسئله خشکسالی در مقیاس بین‌المللی پرداخته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

 

خشک شدن جهانی، تهدیدی برای کشاورزی

در سراسر جهان تغییر درازمدت به‌سمت شرایط خشک‌تر، مناظر و معیشت را تغییر می‌دهد. این روند خشک شدن تدریجی که به‌عنوان خشکی شناخته می‌شود، اکنون ۲.۳میلیارد نفر و ۴۰ درصد از زمین‌های زمین را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و پیامدهای جدی برای کشاورزی و سیستم‌های آبی دارد ـ به‌ویژه اینکه کشاورزان کالیفرنیا در ایالات‌متحده که به سبد نان جهان معروف است، با تصمیم سخت اینکه چه چیزی کاشت کنند و چگونه آب آن را تامین کنند، مواجه هستند.

جولی جردن، معاون تحقیق و توسعه اقتصادی، گفت: «ایالت می‌سی سی پی با تحقیقاتی که تاثیرات دنیای واقعی را به‌ارمغان می‌آورد، پیشتاز است تا با چالش‌های جهانی مقابله کند. دانشمندان ما علم بین‌المللی را با راه‌حل‌های عملی مرتبط می‌کنند که سیاست‌ها و شیوه‌هایی را برای تقویت انعطاف‌پذیری در سراسر جهان شکل می‌دهند.»

در تحقیقی در کنوانسیون سازمان ملل متحد که برای مبارزه با بیابان‌زایی ارائه شد، پریکوپ و تیم وی به اطلاع‌رسانی استراتژی‌های بین‌المللی برای رسیدگی به خطر فزاینده خشک شدن طولانی‌مدت نه فقط خشکسالی‌های موقت، بلکه کاهش دائمی در دسترس بودن آب، کمک کردند.

پریکوپ گفت: «زمانی که زمین‌های ما خشک می‌شوند، این فقط کشاورزان نیستند که آسیب می‌بینند. مدیریت آب سخت‌تر می‌شود، اکوسیستم‌ها تحت‌فشار قرار می‌گیرند و جوامع روستایی ـ که در گذشته هم کمتر شده‌اند ـ با چالش‌های بزرگ‌تری مواجه می‌شوند.» بر همین اساس این گروه در تلاش برای بهره‌مندی از استراتژی‌های آبیاری هوشمندتر، نظارت بهتر از طریق تجزیه و تحلیل داده‌ها، رشد محصولات مقاوم به خشکی و احیای زمین‌های تخریب‌شده برای حفظ آب بیشتر و کاهش خطر درازمدت بوده و بر گردآوری مدیریت آب، احیای زمین و حمایت از کشاورزی در یک استراتژی هماهنگ تاکید می‌کنند.

پریکوپ گفت: «خشک شدن فقط یک مسئله جهانی نیست که تاثیر کمی برای زندگی ما در می‌سی سی پی و ایالات‌متحده داشته باشد، بلکه اکنون ما باید برای حفاظت از مزارع، جنگل‌ها و خانواده‌های خود اقدام کنیم.»

 

 

خشکسالی شدید در افریقا همچنان ادامه دارد

 

 

یافته‌های جدید از رصدخانه جهانی خشکسالی کوپرنیک که توسط مرکز تحقیقات مشترک کمیسیون اروپا (JRC) انجام شده است، نشان می‌دهد مناطق بزرگ در شمال، جنوب و مرکز و غرب افریقا، همچنین شمال ماداگاسکار، به‌دلیل دو یا چند سال بارندگی کمتر از میانگین و دمای بالاتر از حد معمول، شرایط خشکسالی شدیدی را تجربه می‌کنند.

شرایط خشکسالی تاثیر قابل‌توجهی بر محیط زیست، اقتصاد و جوامع در مناطق آسیب‌دیده دارد و امنیت غذایی، تولیدات کشاورزی و منابع آبی را تهدید می‌کند.

 

• سطح آب به‌طورخطرناکی پایین است

باوجود بهبود جزئی بارش در ماه‌های اخیر، منابع آب در سطوح بحرانی در مناطق آسیب‌دیده باقیمانده ادامه دارد. در حوضه‌های اصلی رودخانه‌ها، از جمله زامبزی در افریقای مرکزی، کمبود بارندگی منجر به کاهش جریان رودخانه‌ها در سال گذشته و پیامدهای شدید اکولوژیکی، اقتصادی، انسانی و اجتماعی شده است. این وضعیت احتمالا ادامه خواهد داشت.

انتظار می‌رود بخش‌هایی از افریقای مرکزی، شمال‌غرب افریقا و شمال‌شرق افریقا با کاهش جریان رودخانه‌ها در ماه‌های آینده دست‌وپنجه نرم کنند. کمبود طولانی‌مدت باران، موج‌های گرما شدید و شرایط گرم‌تر از حد متوسط که برای ماه‌های آینده پیش‌بینی می‌شود، احتمالا وضعیت را بدتر می‌کند که مستقیما بر کشاورزی، اکوسیستم‌ها و تولید برق آبی تاثیر می‌گذارد.

 

• عوارض کشاورزی در خشکسالی

تاثیر خشکسالی بر کشاورزی قابل‌توجه است، به‌طوری‌که مناطق مختلف با تولید محصولات کشاورزی کمتر از حد متوسط، کاهش بازده محصولات و افزایش ناامنی غذایی مواجهند. بخش‌های بزرگی از حوضه زامبزی و ماداگاسکار به‌شدت تحت‌تاثیر قرار گرفته‌اند و اندازه‌گیری‌های ماهواره‌ای نشان می‌دهد که پوشش گیاهی تقریبا در تمام مناطق شمالی افریقا با مشکل رشد و نمو مواجه است و به‌ویژه مراکش و الجزایر نیز تحت‌تاثیر قرار گرفته‌اند.

بولتن JRC MARS در ۲۴ مارس ۲۰۲۵ گزارش می‌دهد که شرایط خشکسالی شدید به محصولات در مراکش و غرب الجزایر آسیب رسانده است و پیش‌بینی می‌شود که عملکرد آن به‌ترتیب ۲۵درصد و ۶درصد کمتر از میانگین باشد. با این حال، برخی از مناطق الجزایر به‌دلیل بارندگی در ماه فوریه بهبود یافته‌اند.

علاوه بر این، طبق بولتن‌های GEOGLAM Crop Monitor، شرق افریقا با شروع تاخیری و کمتر از متوسط بارندگی‌های بلژیک ـ فصل بارندگی فوریه تا مه در بیشتر مناطق اتیوپی ـ روی کاشت و رشد محصولات اصلی غلات برای این فصل مانند ذرت و گندم تاثیر منفی بگذارد.

• چه چیزی در پیش است؟

انتظار می‌رود با پیش‌بینی بارش‌های کمتر از میانگین از مارس تا مه ‌در شرق افریقا، شرایط خشکسالی در چندین منطقه ادامه یابد یا بدتر شود، همچنین پیش‌بینی می‌شود در ماه‌های آینده دمای هوا در سراسر قاره بالاتر از حد معمول باقی بماند. در حالی که بیشتر شمال افریقا می‌تواند انتظار شرایط مرطوب‌تر از حد متوسط را داشته باشد، انتظار می‌رود شرایط خشک‌تر از حد متوسط در شرق و غرب افریقا ادامه یابد. به‌طورقابل‌توجه، پیش‌بینی می‌شود که فصل باران‌های طولانی افریقای شرقی خشک‌تر از حد متوسط باشد و تاثیرات خشکسالی را بیشتر از گذشته کند.

 

راهکار توسعه محصولات مقاوم به خشکی است

پژوهشگران یک ویژگی محصول امیدوارکننده‌ای را کشف کردند که می‌تواند امنیت غذایی را متحول کند.

این غلات به‌طورفزاینده‌ای به‌عنوان یک غذای اصلی در بسیاری از نقاط جهان شناخته می‌شود. بر همین اساس پژوهشگران در حال بررسی مزایای زیست‌محیطی سورگوم، پنجمین دانه غلات کشت‌شده در جهان، برای کمک به درک ساختار مولکولی آن و بهبود فرآیندهای پرورشی آن بوده‌اند. ممکن است که این غله برای شما ناآشنا باشد، اما سورگوم یک غله باستانی است که مزایای تغذیه‌ای و زیست‌محیطی داشته و در برابر دماهای شدید و شرایط خشکسالی مقاوم است.

نتیجه تحقیق مرکز تحقیقات در ژنومیک کشاورزی اسپانیا درباره پرورش محصول مقاوم به خشکسالی نشان می‌دهد که کشت سورگوم ذاتا مقاوم به خشکسالی است.

Juan B. Fontanet-Manzaneque، نویسنده ارشد این مطالعات گفت: «هدف ما تجهیز جامعه سورگوم نه‌تنها به ابزارهای مولکولی پیشرفته برای تسریع پرورش سورگوم، بلکه برخی از ژن‌های هدف کلیدی ضروری برای توسعه محصولات مقاوم به خشکی بود.»

بر همین اساس پژوهشگران مواد جهش‌زا را در پروتئین گیرنده براسینوستروئیدی 2 رنگ سورگوم (SbBRI۱) شناسایی کردند که مکانیسم مولکولی را برای افزایش مقاومت به خشکی برجسته می‌کند. این کشف نویدبخش پیشرفت کشاورزی مقاوم در برابر آب‎‌وهوا است. علاوه بر این، ابزارها و روش‌های جدیدی کشف شدند که می‌توانند تکنیک‌های اصلاحی مانند ویرایش ژن را برای تسریع بهبود محصول فعال کنند.

سورگوم به‌دلیل مقاومت در برابر آب‌وهوا به‌طور فزاینده‌ای به‌عنوان یک غذای اصلی در بسیاری از نقاط جهان شناخته می‌شود. این غله به‌دلیل ارزش غذایی و استحکام آن قرن‌ها در افریقا کشت می‌شد و اکنون نیز به‌دلیل ویژگی‌های کشت آن در سراسر اروپا در حال افزایش است. این محصول ۳۰درصد کمتر از سایرین به آب نیاز دارد که آن را برای آب و هوای خشک ایده‌آل می‌کند و فشار بر منابع آب گرانبها را کاهش می‌دهد. همچنین هنگامی که با خاک نامرغوب رشد می‌کند، به یک مخزن کربن مفید تبدیل می‌شود. ریشه‌های سورگوم می‌توانند 6 فوت یا بیشتر رشد کنند و مقدار کربنی را که با روش‌های خاک‌ورزی سطحی در جو آزاد می‌شود، محدود می‌کند.

پگی لمو، استاد توسعه تعاونی در زیست‌شناسی گیاهی و میکروبی در دانشگاه ژنوئیک در مقاله‌ای در کالیفرنیا، نوشته است: «یکی از چیزهای دشوار درباره ترسیب کربن این است که اغلب باکتری‌های خاک کربن را می‌گیرند، اما آن را دوباره به جو آزاد می‌کنند. هرچه ریشه‌ها عمیق‌تر باشد، احتمال بیشتری وجود دارد که بتوانید کربن بیشتری را در خاک نگه دارند و در عین حال سعی در جلوگیری از بازگشت آن به جو دارد.»

همچنین Lemaux افزود: « در مقایسه با سورگوم، ریشه‌های برنج واقعا خشک است. ریشه‌های ذرت نیز خشک هستند. سورگوم با ریشه‌های عمیق خود، به خاک فرو می‌رود.»

سخن پایانی

صنعت کشاورزی هر کشور دارای ویژگی‌های منحصر به فردی است که ممکن است بر سطح کلی مقاومت آن در برابر خشکسالی تاثیر بگذارد، اما جهان به‌طورفزاینده‌ای در تلاش برای تامین امنیت غذایی در میان تغییرات آب‌وهوایی به اتکا به علم است. در این بین به‌منظور کاهش پیامدهای این بحران خشکسالی، نظارت دقیق بر تکامل خشکسالی و برنامه‌های مصرف مناسب آب ضروری است. علاوه بر تفاوت‌های سطح کشورها، عوامل منطقه‌ای مانند آب‌وهوا و الگوهای آب‌وهوایی مشترک، شباهت بین انواع محصولات کشت‌شده در کشورهای همسایه و تلاش‌های مشترک چند کشوری برای ایجاد انعطاف‌پذیری نیز ممکن است به‌طورمشترک بر واکنش کلی گروه‌هایی از کشورهایی که از لحاظ جغرافیایی نزدیک به یکدیگر قرار دارند، تاثیر بگذارند و انگیزه تجزیه و تحلیل سطح منطقه‌ای را فراهم کنند.