استان گلستان به‌دلیل قرار گرفتن در حاشیه دریای خزر و برخورداری از بیش از ۱۱۰ کیلومتر نوار ساحلی، از دیرباز یکی از کانون‌های اصلی فعالیت‌های شیلاتی و صیادی کشور به شمار می‌رفته است. این استان در دهه‌های گذشته نقش قابل توجهی در تامین آبزیان، به‌ویژه گونه‌های ارزشمند خاویاری داشته و نام گلستان همواره با تولید خاویار و صید ماهیان دریای خزر گره خورده است.

با این حال، در سال‌های اخیر عواملی همچون خشکسالی‌های پیاپی، کاهش تراز آب دریای خزر، تخریب زایشگاه‌های طبیعی رودخانه‌ای، صید بی‌رویه و غیرمجاز و تغییرات اقلیمی، ذخایر آبزیان را با چالش‌های جدی مواجه کرده است. این شرایط موجب شد تا از سال ۲۰۱۰ و با تصمیم مشترک کشورهای حاشیه دریای خزر، صید تجاری ماهیان خاویاری متوقف و تمرکز کشورها به‌سمت بازسازی ذخایر و توسعه آبزی‌پروری سوق داده شود.

در همین راستا، سیاست‌های کلان کشور و تاکیدات مقام معظم رهبری بر توسعه «اقتصاد دریامحور» به‌عنوان یکی از پیشران‌های رشد اقتصادی، فصل تازه‌ای را پیش روی استان‌های ساحلی از جمله گلستان گشود. گلستان با برخورداری همزمان از ظرفیت‌های دریایی، منابع آبی داخلی، اراضی مستعد و نیروی انسانی متخصص، به‌تدریج از الگوی سنتی صید فاصله گرفت و مسیر توسعه پایدار شیلات را برپایه آبزی‌پروری متنوع، پرورش گونه‌های مقاوم، افزایش بهره‌وری آب و سرمایه‌گذاری در زنجیره ارزش آبزیان دنبال کرد.

توسعه پرورش ماهیان گرمابی، سردابی، خاویاری، میگو و ماهیان زینتی، راه‌اندازی سایت‌های پرورش میگو در گمیشان، گسترش مزارع پرورش ماهیان خاویاری، اجرای طرح‌های نوآورانه پرورش آبزیان در منازل و مزارع روستایی و مشارکت فعال در برنامه‌های ملی بازسازی ذخایر دریای خزر، بخشی از اقداماتی است که طی سال‌های اخیر جایگاه شیلات گلستان را از یک استان صیادی صرف، به یکی از قطب‌های آبزی‌پروری کشور ارتقا داده است.

امروز شیلات گلستان در شرایطی قرار دارد که با اتکا به تجربیات گذشته، ظرفیت‌های بومی و رویکرد اقتصاد دریامحور، می‌تواند نقش مهمی در تامین امنیت غذایی، ایجاد اشتغال پایدار در مناطق روستایی و مرزی، توسعه صادرات غیرنفتی و حفظ ذخایر ارزشمند دریای خزر برای نسل‌های آینده ایفا کند؛ مسیری که گزارش پیش‌رو به تشریح ابعاد و دستاوردهای آن می‌پردازد.

 

 

از گلستان تا کشورهای همسایه، مسیر صادرات ماهیان زینتی

اسماعیل جباری، در گفت‌وگو با مهر، بااشاره به تاکیدات مقام معظم رهبری بر توسعه اقتصاد دریامحور، اظهار کرد: استان گلستان به‌عنوان یکی از استان‌های شمالی کشور، با برخورداری از ظرفیت‌های متنوع دریایی و غیردریایی، جایگاه ویژه‌ای در توسعه فعالیت‌های شیلاتی و آبزی‌پروری دارد و در سال‌های اخیر اقدامات مؤثری در این حوزه انجام شده است.

وی با بیان اینکه شیلات گلستان هم‌زمان در 2 بخش آبزی‌پروری خارج از دریا و فعالیت‌های دریایی فعال است، افزود: باوجود محدودیت‌های ناشی از خشکسالی‌های پیاپی، در حال‌ حاضر سالانه حدود ۳۰ هزار تن انواع آبزیان در استان تولید می‌شود که بخش عمده آن مربوط به ماهیان گرمابی است. همچنین هزار و ۳۰۰ تن ماهی سردابی با استفاده از آب‌های سرشاخه و چشمه‌های طبیعی مناطق کوهستانی تولید می‌شود.

مدیرکل شیلات گلستان ادامه داد: یکی دیگر از ظرفیت‌های مهم استان، تولید ماهیان زینتی است؛ به‌گونه‌ای که سالانه بیش از 4میلیون قطعه ماهی زینتی در گلستان تکثیر و به بسیاری از کشورهای همسایه صادر می‌شود که نقش قابل‌توجهی در ارزآوری و اشتغالزایی دارد.

جباری با تاکید بر تنوع فعالیت‌های شیلاتی استان اظهار کرد: گلستان از استان‌های متنوع‌پرور کشور به شمار می‌رود؛ به این معنا که علاوه بر پرورش ماهیان گرمابی و سردابی، در حوزه پرورش ماهیان خاویاری، میگو و گونه‌های مقاوم به شوری نیز فعالیت گسترده‌ای دارد. در همین راستا، برای نخستین‌بار به‌سمت توسعه پرورش آبزیان خانگی در منازل مردم حرکت کرده‌ایم.

وی افزود: در بسیاری از روستاهای استان، منابع آبی شور یا لب‌شور وجود دارد که نه برای شرب و نه برای کشاورزی قابل‌‎استفاده است؛ اما ما با بهره‌گیری از گونه‌هایی مانند میگو، ماهیان خاویاری، ماهی گونی بومی دریای خزر و سایر گونه‌های مقاوم به شوری، این منابع را به فرصت تولید و اشتغال تبدیل کرده‌ایم.

مدیرکل شیلات گلستان بااشاره به اجرای طرح‌های پایلوت در مناطق مختلف استان گفت: امسال چندین طرح پایلوت در بندر ترکمن، گمیشان و برخی روستاهای استان اجرا شد که نتایج بسیار خوبی به‌همراه داشت. در حال‌ حاضر استان گلستان دارای حدود ۱۸هزار حلقه چاه مجاز است که تاکنون نزدیک به ۴۰۰حلقه از آنها به چرخه آبزی‌پروری متصل شده است.

جباری ادامه داد: در این مدل، آب چاه ابتدا وارد استخرهای پرورش‌ماهی می‌شود و پس از تولید آبزی، برای آبیاری مزارع کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ این روش علاوه بر افزایش بهره‌وری آب، موجب بهبود کیفیت آب برای کشاورزی، افزایش درآمد کشاورزان و تولید پروتئین باارزش در روستاها می‌شود و نقش مهمی در توسعه فرهنگ مصرف آبزیان دارد.

وی بااشاره به موقعیت راهبردی استان در حاشیه دریای خزر گفت: گلستان بیش از ۱۱۰ کیلومتر نوار ساحلی در دریای خزر دارد؛ دریایی که زیستگاه اصلی گونه‌های ارزشمند خاویاری جهان است و براساس آمارها، حدود ۹۰ درصد خاویار جهان به این پهنه آبی وابسته بوده است.

مدیرکل شیلات گلستان یادآور شد: از سال ۲۰۱۰ و با تصمیم مشترک 5 کشور ساحلی دریای خزر، صید تجاری ماهیان خاویاری به‌دلیل کاهش ذخایر ممنوع شد و تنها صید با هدف بازسازی ذخایر انجام می‌شود. جمهوری اسلامی ایران نیز در این برنامه بین‌المللی نقش فعالی دارد.

 

افزایش چشمگیر تولید بچه‌ماهی برای حفظ ذخایر خزر

جباری با بیان اینکه امسال برنامه تولید ۵۰ میلیون قطعه بچه‌ماهی برای رهاسازی در دریای خزر تدوین شده بود، گفت: با تلاش شبانه‌روزی همکاران، بیش از ۹۰ میلیون قطعه بچه‌ماهی خاویاری و استخوانی تولید و در دریای خزر رهاسازی شد تا ذخایر این گونه‌های ارزشمند برای نسل‌های آینده حفظ شود.

وی صید غیرمجاز، تخریب زایشگاه‌های طبیعی، کاهش جریان آب رودخانه‌ها و پس‌روی آب دریای خزر را از مهم‌ترین عوامل کاهش ذخایر آبزیان دانست و افزود: اغلب ماهیان دریای خزر رودکوچ هستند و برای تخم‌ریزی به رودخانه‌ها نیاز دارند، اما خشکسالی، احداث سدها و کاهش حقابه رودخانه‌ها، این چرخه طبیعی را با اختلال مواجه کرده است.

مدیرکل شیلات گلستان همچنین به پیامدهای پس‌روی آب دریای خزر اشاره کرد و گفت: کاهش تراز آب دریا به‌ویژه در سواحل استان گلستان، سال گذشته تامین آب سایت پرورش میگوی گمیشان را با چالش‌های جدی مواجه کرد، اما باوجود این مشکلات، تولید میگو در استان تداوم یافته است.

 

۱۲ مزرعه فعال خاویاری در گلستان

 

جباری بااشاره به سابقه درخشان گلستان در تولید خاویار اظهار کرد: در گذشته سالانه تا ۵۰ تن خاویار از این استان استحصال و به کشورهای مختلف صادر می‌شد. امروز با توسعه آبزی‌پروری ماهیان خاویاری، این ظرفیت از طریق تولید پرورشی جبران شده و در حال‌ حاضر ۱۲ مزرعه فعال پرورش ماهیان خاویاری در استان مشغول فعالیت هستند.

وی افزود: سال گذشته برای نخستین‌بار صادرات خاویار پرورشی تولیدشده در استان گلستان به چند کشور اروپایی انجام شد که نشان‌دهنده کیفیت بالای تولیدات شیلاتی استان است.

مدیرکل شیلات گلستان بااشاره به نام‌گذاری سال به‌عنوان «سرمایه‌گذاری برای تولید» تاکید کرد: باتوجه به ظرفیت‌های کم‌نظیر استان، نوار ساحلی، تنها جزیره ایرانی دریای خزر و زیرساخت‌های موجود، توسعه پروژه‌های شیلاتی می‌تواند گلستان را به یکی از قطب‌های اصلی اقتصاد دریامحور کشور تبدیل کرده و نقش مهمی در تولید، اشتغال پایدار و صادرات غیرنفتی ایفا کند.