یک عده مخالف انجام این طرح بودند و توجیه‌شان نیز ریزش‌های احتمالی شاخص بورس پس از انتشار نتیجه تحقیق و تفحص از بازار است که با انتقاد عده زیادی از کارشناسان اقتصاد و همچنین عده کثیری از حقیقی‌های خرد و کلان مواجه شده است. دسته دوم که طبیعتا در مخالفت با مدافعان وضع موجود به ابراز نظر می‌پردازند، بر لزوم شفاف‌سازی پشت‌پرده‌های بورس اوراق بهادار اصرار ورزیده و مجلس را موظف به پیگیری اتفاقاتی که بورس تهران در سال‌های اخیر به خود دیده، می‌دانند. حال به نظر می‌رسد عزم مجلس برای پیگیری پرونده بورس در سال‌های ۱۳۹۸، ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ کاملا جدی است و در هفته‌های آینده شاهد انتشار اخباری داغ در این زمینه خواهیم بود.

تقویت شفافیت در بورس

مصطفی صفاری، کارشناس اقتصاد و مشاور سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه، با مثبت خواندن تصمیم مجلس در راستای تحقیق و تفحص از سازمان بورس و شرکت‌های تابعه به صمت گفت: اگر خلافی انجام‌شده باید برخورد کنند و نباید از تحقیق و تفحص ترسی داشت، اینکه بگوییم ممکن است بازار دچار مشکل شود نیز توجیه بسیار اشتباهی است، چراکه نمی‌توان با این توجیهات روی تخلفات چشم پوشید.

وی در ادامه افزود: نباید فراموش کرد مهم‌ترین ویژگی بازار سهام، شفافیت است و همین شفافیت نیز باعث شده بسیاری از این تخلفات به وضوح قابل‌مشاهده باشند. پس باید از این مزیت بورس استفاده کنیم و یکی از ابزارهای موردنیاز برای تقویت شفافیت در بازار سهام بحث تحقیق و تفحص است که می‌تواند باری از روی دوش بازار برداشته و بخش مهمی از مشکلات را برطرف کند.

معاملات الگوریتمی

صفاری با اشاره به برخی از تخلفات انجام‌شده در بورس اوراق بهادار، عنوان کرد: موارد زیادی از تخلفات وجود دارد که باید هرچه زودتر پاسخی برای آنها پیدا کنیم. به‌عنوان مثال، سهامداران خرد درباره معاملات الگوریتمی دچار ابهامات زیادی هستند و باید در این زمینه به پرسش‌های فعالان بازار پاسخ داده شود.

این کارشناس به آسیب‌های ناشی از معاملات الگوریتمی در بازار سهام اشاره‌کرد و گفت: معاملات الگوریتمی در بازاری که کمتر از ۱۰ درصد شناوری دارد، ضربه‌های سنگینی بر بدنه بازار وارد می‌کند. این در حالی است که معاملات الگوریتمی در بازارهایی اجرایی می‌شود که بیش از ۵۰ درصد شناوری دارند اما در بورس ایران چنین شرایطی فراهم نیست؛ بنابراین یک نهاد ناظر باید به این موضوع ورود کرده و جزییات آن مشخص شود تا برای همه سهامداران زیانبار بودن یا نبودن این معاملات روشن باشد.

وی ادامه داد: مواردی هم وجود دارد که حجم شناور سهام شرکتی، گاهی از کل معاملات سهم نیز بیشتر بوده، چنین اتفاقی در بازار سرمایه غیرممکن است مگر اینکه از طریق ابزارهایی مانند الگوریتم انجام شده باشد.

بروکراسی بورس

این کارشناس اقتصاد با اشاره به تخلفاتی که برخی از ناشران بورسی مرتکب می‌شوند به ^صمت گفت: یکی دیگر از مسائلی که باید از سوی ناظران موردبررسی قرار گیرد، فعالیت‌هایی است که برخی از ناشران انجام می‌دهند و با پیچیده‌تر کردن سازکار معاملات، سهامداران را دچار مشکلات عدیده‌ای می‌کنند.

مکانیسم معاملات درون‌گروهی در برخی از شرکت‌ها به‌قدری پیچیده و طولانی است که عملا ۶ ماه به طول انجامیده و به‌طورکلی بلااثر می‌شود.

وی ادامه داد: در حال‌حاضر شرکتی را می‌شناسیم که مراحل صدور اجازه معامله درون‌گروهی در فرابورس را در طول ۵ ماه گذشته هم به پایان نرسانده و در پیچ‌وخم‌های بروکراتیک آن گیر کرده است.

این تحلیلگر بورس با انتقاد از پیچیده بودن اصول و قواعد اداری در بازار سهام، یادآور شد: همان‌طور که گفته شد، بروکراسی بورس پیچیده و فرساینده است و تاکنون مشکلات بسیار زیادی را برای حقیقی‌های خرد ایجاد کرده است، از همین‌رو این موضوع باید در تحقیق و تفحص از بازار موردتوجه قرار گیرد.

این کارشناس بازار سرمایه به تخلفاتی در فرابورس رخ می‌دهد، اشاره و تاکید کرد: در موارد زیادی حتی معاملات باطل می‌شوند اما هیچ فرد یا نهادی پاسخگو نیست که دلیل این اتفاق چیست و بر چه مبنایی چنین تصمیمی اتخاذشده است.

مسئله ممانعت از صدور مجوز معاملات در فرابورس هم بارها بسیاری از سهامداران را متضرر کرده است و باید به‌طور قطع در فرآیند تحقیق و تفحص موردتوجه ناظران قرار بگیرد.

شفافیت تهدید نیست

صفاری در پایان با تاکید بر لزوم نظارت دقیق بر بازار، خاطرنشان کرد: اگر کسی فکر می‌کند شفافیت می‌تواند بازار را تهدید کند، سخت در اشتباه است، زیرا هرچه بازار شفاف‌تر باشد، کارآیی آن به‌مراتب بیشتر از آنچه امروز شاهدش هستیم، خواهد داشت.

مزیت نسبی بورس در مقابل سایر بازارها در جهان دقیقا همین مسئله شفافیت هرچه بیشتر است که باعث شده سرمایه‌گذاران برای ورود به این حوزه، تمایل بیشتری داشته باشند.

با توجه به این مسئله، هرچه تحقیقات گسترده‌تری در بازار انجام شود و ناظران با دقت بیشتری به کندوکاو در بورس بپردازند، نتیجه‌ای که حاصل می‌شود به نفع سهامداران حقیقی و به‌ویژه خردها خواهد بود که قدرت به‌مراتب کمتری داشته و اتفاقا شفافیت، قدرتمندترین سلاحی است که در اختیار دارند.

در مجموع به نفع بازار است

امید پورمحمود، کارشناس و تحلیلگر بازار سهام با تاکید بر مثبت بودن تحقیق و تفحص از بازار سرمایه به ^صمت گفت: تخلفات زیادی وجود دارد؛ بنابراین بهتر است هرچه زود‌تر در جهت شفاف‌سازی اقدام شود. در این میان، طرح تحقیق و تفحص از سازمان بورس و شرکت‌های زیرمجموعه این سازمان نیز می‌تواند بسیار مفید واقع شده و تخلفات نیز برای فعالان بازار روشن شود.

وی در ادامه افزود: بالاخره اگر بی‌قانونی رخ داده باشد، دیر یا زود همه‌چیز روشن می‌شود اما بهتر است مقامات ناظر ورود کرده و در قالب همین طرح تحقیق و تفحص، موضوع را بررسی کنند، زیرا این فرآیند می‌تواند به‌طور رسمی و چارچوب‌مند، اقدامات غیرقانونی متخلفان را مشخص کند.

یک تناقض بزرگ

پورمحمود با متناقض دانستن موضع برخی از فعالان بورسی در قبال نظارت بر تخلفات بازار سهام، عنوان کرد: البته عده‌ای از سهامداران فکر می‌کنند این امر به‌دلیل اثر ریزشی که ممکن است بر روند تحولات شاخص بگذارد، بهتر است تخلفات را نادیده بگیریم و اجازه دهیم بازار به همین شکلی که هست به کارش ادامه دهد. اما آنها، دچار یک تناقض بزرگ هستند و متاسفانه خودشان نیز نمی‌دانند، زیرا همین افراد در حال‌حاضر در سیکل ضرردهی قرار دارند و در صورت تداوم وضعیت فعلی بورس، به‌طور قطع این سیکل گسترده‌تر و دامنه‌دارتر خواهد شد.

وی ادامه داد: اتفاقا همین گروه از سهامداران باید بیش از سایرین که روی سوددهی هستند، بر لزوم تحقیق و تفحص تاکید و پافشاری کنند تا شاید با مشخص شدن متخلفان و رو شدن دست این عده، گره از کار بازار باز شود و سرمایه‌های آنها نیز زنده

شود. این کارشناس بازار سرمایه با اشاره به تخلفات برخی از مدیران بازار سهام به ^صمت گفت: ممکن است در کوتاه‌مدت بازار تحت‌تاثیر اخبار کشف تخلفات قرار بگیرد اما اصلا نباید نگران این افت احتمالی بود، باید به این موضوع فکر کرد که اگر با متخلف برخورد نشود و روال قبلی ادامه داشته باشد، نتیجه‌ای به‌جز تشدید شرایط نامطلوب کنونی نخواهد داشت.

مصادیق تخلف چیست؟

پورمحمود به موارد گوناگونی از بی‌قانونی و تخلف در بازار اشاره ‌کرد و یادآور شد: معاملات الگوریتمی، ماینینگ در ساختمان شرکت بورس، خلأ نظارت بر سامانه‌های بورسی، بی‌توجهی به سامانه‌های مربوط به نظارت کد و همچنین عملکرد ناشران در بسیاری از موارد، از جمله مصادیق تخلفات گسترده در بازار سهام است که باید هرچه زودتر موردپیگیری مقام ناظر قرار گیرد. این تحلیلگر بازار سهام با تاکید بر اهمیت شفاف‌سازی در بورس اوراق بهادار، گفت: مردم با وعده سرمایه‌گذاری در فضایی امن و شفاف، دارایی خود را وارد بازار سهام کردند و حالا نمی‌توان با توجیه ریزش احتمالی در صورت تحقیق و تفحص از بازار، جلوی شفاف‌سازی و مقابله با متخلفان را گرفت. باید هرچه زودتر مشخص شود چه کسانی و از چه طریقی، سرمایه و دارایی مردم را در معرض خطر قرار داده‌اند. این مطالبه از مجلس وجود دارد که با بررسی دقیق و بدون‌مسامحه، پرونده‌ها را پیگیری کرده و در جهت معرفی متخلفان به قوه قضاییه اقدامات لازم را انجام دهد.

ریسک‌های دیگر

پورمحمود در پایان خاطرنشان کرد: البته ریسک‌های دیگری هم در بازار وجود دارد که باید مورد پیگیری قرار گیرد اما به‌طورکلی نمی‌توان نام آنها را تخلف گذاشت.

برای مثال می‌توان به موضوع قیمت‌گذاری دستوری اشاره کرد اما به هر حال با وجود مخرب بودن این رویه در بازار سرمایه، موضوعی است که عیان است و تاکنون کسی این مسئله را انکار نکرده است.

سخن پایانی...

بسیاری از کارشناسان معتقدند برای جلوگیری از برخورد ترکش‌های تحقیق و تفحص از بازار سرمایه و ریزش شاخص کل، دولت و مجلس باید در اقدامی هماهنگ، نظارتی همه‌جانبه و بدون تعارف از همه بخش‌های بازار به عمل آورند. در غیر این صورت، متخلفانی هستند که می‌توانند برای جلوگیری از ادامه بررسی‌ها، از طریق تحریک اذهان سهامداران در راستای آسیب رساندن به کلیت بازار برآمده و در لحظات آخر نیز زهر خود را به بازار بریزند. به باور صاحب‌نظران یکی از اقداماتی که می‌تواند جلوی آسیب رساندن به بورس را بگیرد، جلوگیری از ادامه فعالیت ابزارهایی مانند الگوریتم در بازار است، چراکه در صورت تداوم فعالیت این‌گونه ابزارها ممکن است سودجویان نهایت تلاش خود را برای بهره‌کشی از بازار کرده و دارایی‌های مردم را در معرض خطر قرار دهند.