از زمانی که قانون جهش دانش‌بنیان به‌تصویب مجلس رسید، انتظار می‌رفت معضلاتی که در زمینه کسب‌وکار و بازار وجود داشته است و تا به امروز هم شرکت‌های دانش‌بنیان با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند، رفع شود. یکی از این معضلات اقتصاد پنهان، واردات غیرقانونی مواد اولیه است که تاکنون گریبان شرکت‌های دانش‌بنیان را گرفته و در این زمینه نیازمند همکاری‌هایی از سوی نهادهای داخلی و دولتی هستیم تا در فضایی فراخ‌تر و آزادانه‌تر، کالا و محصول تولید کنیم. همچنین، این همکاری می‌تواند مسیر دسترسی دانش‌بنیان‌ها را به فضای آکادمیک و دانشگاه‌ها یا حتی کنگره‌های بین‌المللی هموارتر کند. در چند سال اخیر، حمایت درخوری در این زمینه‌ها از شرکت‌های دانش‌بنیان نشده است.

اما کمک بزرگ‌تر زمانی انجام می‌شود که روند واردات کالاهای خارجی کمی سختگیرانه‌تر باشد و حتی در مواردی جلوی ورود آن را بگیرند؛ البته به‌شرطی که نیاز جامعه با خطر مواجه نشود. اینکه یک شرکت دانش‌بنیان با هزینه‌های بالای خرید مواد اولیه و تولید، محصولی را تولید کند و در همین راستا، کالاهای خارجی با قیمتی کمتر وارد کشور شود، اما با قیمتی بسیار بالاتر به‌فروش برسد، نه به سود شرکت‌های دانش‌بنیان است و نه به سود مصرف‌کننده. لازم به توضیح است که رقبای داخلی هیچ آسیبی به بدنه تولیدات داخلی نمی‌زنند و اتفاقا شرکت‌های دانش‌بنیان موافق رقابت با رقیبان داخلی هستند. چالش بزرگ دانش‌بنیان‌ها در عرصه رقابت، دریافت تاییدیه برخی واردکنندگان از مراکزی است که ماهیت مشخصی ندارند. مجوزهایی که به‌سرعت و به‌راحتی به واردکنندگان کالاها داده می‌شود، یکی از نمودهای اصلی اقتصاد پنهان است و معلوم نیست که این واردکنندگان از کدام کانال، تاییدیه گرفته‌اند. اگر جلوی آنها گرفته شود و شرایط ورود کالاها سخت‌تر شود، به دانش‌بنیان‌ها کمک زیادی شده است.

انتظار تخصیص ارز از سوی دولت نداریم، اما خواهان حمایت‌های دولتی در زمینه منع ورود برخی کالاها به کشور در شرایطی که مشابه باکیفیت آن وجود دارد، هستیم. در این رقابت، شرکت‌های دانش‌بنیان همیشه بازنده بازی با مافیا هستند که علت این امر به سلیقه و انتخاب مصرف‌کننده هم برمی‌گردد، چراکه معمولا بازار مصرف تمایل شدیدی به خرید محصولات خارجی دارد. به‌عبارت‌دیگر، مردم در بیشتر موارد خواهان خرید کالاهای خارجی هستند تا تولیدات داخلی.

در کل، کوتاه کردن دست مافیا تبدیل به نقطه کور بازار کسب‌وکار شده، در حالی که تاکنون از سوی هیچ نهاد رسمی و دولتی توجه ویژه‌ای به آن برای حل این معضل نشده است. به‌اعتقاد من، بزرگ‌ترین کمکی که نهادی چون معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری می‌تواند به دانش‌بنیان‌ها انجام دهد، دریافت اطلاعات شرکت‌هایی است که زمینه فعالیت مشترکی دارند. به‌عبارت دیگر، می‌توانند در قالب جلسات گروهی به‌صورت مستقیم شنونده معضلات در امر توسعه دانش‌بنیان‌ها باشند.

شرکت‌های معتبری در کشورهای بزرگ دنیا وجود دارند که می‌توانند از محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان ایران استفاده و آنها را خریداری کنند، اما هنوز کانال صادراتی استانداردی میان این شرکت‌ها با همتایان‌شان در داخل برقرار نشده است. اگر هم تاکنون ارتباطی شکل گرفته، همکاری خارج از کانال‌های رسمی بوده است. در واقع، تعاملات شرکت‌های دانش‌بنیان در امر صادرات با شرکت‌های خارجی به‌واسطه رایزن‌های اقتصادی انجام نمی‌شود. گفتنی است، فردی به‌عنوان رایزن اقتصادی بین ایران و کشورهای دیگر وظیفه دارد که چنین ارتباطی را برقرار کند، در حالی که در بیشتر موارد وقتی با دیگر ارتباط‌دهنده‌ها همکاری کردیم، شاهد برخی کارشکنی‌هایی بودیم. به‌عبارت دیگر، بیشتر این افراد محصول یا کالای یک شرکت دانش‌بنیان را به قیمتی ارزان خریداری می‌کنند، اما به نرخ چندبرابری به شرکت خارجی می‌فروشند. در نهایت، به‌جایی رسیده‌ایم که دلالی تا بطن شرکت‌های دانش‌بنیان هم رسوخ کرده و دست روی اقتصاد دانش‌بنیان گذاشته است.

در فرآیند دلالی، اغلب دانش‌بنیان‌ها از آینده محصولات خود بی‌خبر می‌مانند. از آنجایی که برخی محصولات در امر تجهیزات‌پزشکی دارای ضمانت پس از فروش هستند و باید از روند بکارگیری آن محصول، گزارش دریافت شود. چنین روالی به صاحبان کسب‌وکار و دانش‌بنیان‌ها اجازه نمی‌دهد، در جریان کاربرد محصول خویش قرار بگیرند. برای مثال، کیت‌هایی که در شرکت ما تولید می‌شوند، نمونه بارز چنین محصولی هستند. ما به‌عنوان تولیدکننده باید بدانیم که کدام آزمایشگاه در کجای جهان از آن استفاده می‌کند تا در راستای آگاهی از روند کار محصول تولیدشده، بتوانیم گزارش کار دریافت کنیم. دلالی و مافیا در این عرصه دست ما را از جامعه هدف در کشورهای خارجی کوتاه می‌کند. از سوی دیگر، کانال‌های صادراتی برای صاحبان شرکت‌های دانش‌بنیان تنگ است و در صورتی که بخواهیم واسطه را حذف کنیم، باید شرایط دشوارتری را تجربه کنیم. حتی در برخی موارد، رایزن‌های اقتصادی هم در عمل کاری از پیش نمی‌برند. گفتنی است، هر زمانی که به‌صورت شخصی با شرکت‌های خارجی ارتباط گرفتیم، تا حدی موفق‌تر عمل کردیم.