چند روز پیش خبر آمد که بیش از ۲۵۰ خودرو در اصفهان به علت گرمای بالا آتش گرفته است. البته خدا را شکر این دفعه ظاهرا مقصر خودروسازان نیستند، وگرنه تا الان رسانه‌ها و مسئولان دوباره خودروسازان را بمباران می‌کردند و فحش و ناسزا بود که در شبکه‌های اجتماعی بار آنها می‌شد. البته من هنوز تحلیل دقیق و کارشناسی و آمار تفصیلی از این آتش‌سوزی ندیدم، اما به بهانه این اتفاق و احتمالاتی که باعث این اتفاقات به‌طور همزمان شده، می‌خواهم به موضوع بسیار مهمی اشار کنم و آن نظام خدمات پس از فروش و جایگاه صنایع کوچک و متوسط در این ماجراست. امروز حدود ۲۷ میلیون خودرو در کشور در حال تردند که طبق آمار رسمی، ظاهرا ۶ میلیون آنها فرسوده تلقی می‌شود. هر طور حساب کنید، حدود ۱۵ میلیون خودرو در کشور بالای ۱۰ سال عمر دارند. همین وضعیت درباره موتورسیکلت و خودروهای جمعی مانند اتوبوس و کامیون است.

اولا طبق بررسی اولیه من، استانداردهای کارخانه‌ای یا رسمی برای نحوه تعمیر و نگهداری خودروهای بالای ده سال وجود ندارد. به‌عنوان مثال، آیا شلنگ بنزین، بعد از ده سال باید تعویض شود یا خیر؟ ما در خودرو بنزینی یا گازوییلی با انواع شلنگ و قطعات پلیمری روبه‌رو هستیم که قطعا طی زمان مستهلک می‌شوند. شلنگ‌های بنزین، باک بنزین، شلنگ‌های ترمز، شلنگ رادیاتور، داشبورد خودرو، صندلی و... حتی لوله اگزوز که فولادی است، مستهلک می‌شود. منیفولد خروجی موتور هم که در مقابل دمای بالا و مواد خورنده است، قطعا با مشکل روبه‌رو می‌شود. یک چیز جالب‌تر هم بگویم. وقتی هوا آلوده‌تر می‌شود، سرعت استهلاک بالا می‌رود. به خصوص اوزن می‌توان به‌شدت سرعت استهلاک مواد پلیمری و به‌ویژه لاستیک‌ها را بالا ببرد. توجه کنید مهم نیست، یک شلنگ بنزین ظاهرش چگونه است. با توجه به جریان و فشار، وقتی اتصالات بین‌مولکولی در زنجیره پلیمری به هر دلیلی رها شود، هر آن امکان دارد یک سوراخ کوچک که در زمان کوتاهی به یک سوراخ بزرگ تبدیل می‌شود، به‌وجود آید و بنزین با سرعت زیادی روی موتور داغ پاشیده شود و خودرو آتش بگیرد. اگر پلیمر مستهلک شد و مثلا یک بطری آب روی داشبورد یا صندلی به‌طور افقی افتاده باشد و مانند عدسی عمل کرده و نور خورشید را متمرکز کند، درحالی‌که دمای داخل خودرو در حالت پاک به بالای ۷۰ درجه سانتی‌گراد رسیده، آتش‌سوزی رخ دهد. همچنین دسته سیم‌ها که با پلیمر‌ها پوشانده شده در گرمای بالا و در کنار ازن، آمادگی سوراخ شدن و در نتیجه ایجاد اتصال کوتاه و نهایتا ایجاد یک آتش‌سوزی داخل خودرو یا داخل محفظه موتور را دارد و البته آتش‌سوزی یکی از بدترین پدیده‌هایی است که ما مشاهده می‌کنیم. اتفاقات متعددی به‌طور روزمره در جای‌جای کشور ناشی از این فرسودگی ناوگان و عدم‌توجه به موضوع تعمیر و نگهداری رخ می‌دهد که به‌طور عادی توجه ما را جلب نمی‌کند. به‌عنوان مثال، اتفاق سال گذشته در آن جاده نزدیک اردبیل را به یاد بیاورید که به خاطر یک مه‌گرفتگی و عدم‌ترمزگیری به‌موقع یک تریلی چند نفر کشته شدند و چند خودرو نابود شد. تازه آن موقع شانس آوردیم که خودروها عمدتا خاموش شده بودند و سرنشینان عمدتا پیاده شده بودند تا از هوای خوب محل بهره ببرند وگرنه تعداد کشته‌ها خیلی بیشتر می‌شد.

بگذریم. قبل از اینکه بروم به سمت جایگاه صنایع کوچک و متوسط، بگذارید چند توصیه کنم. چون دو موضوع برای ما ایرانیان حتمی است؛ افزایش فرسودگی ناوگان در طول زمان و افزایش گرما. اگر امسال اتفاقی برای ما نیفتاده خدا را شکر کنیم. اما به‌عنوان یک شهروند باید مراقب خودمان و اطرافیانمان باشیم. پس اولا حتما اگر خودرو شما بالای ۵ سال عمر دارد، سالانه بازدید کلی و دقیقی توسط کارشناسی خبره را انجام دهید. دوم اینکه تا می‌توانید زیر نور مستقیم آفتاب پارک نکنید (البته با توجه به اوضع ترافیک تقریبا نشدنی است). اما از همه مهم‌تر یک کپسول آتش‌نشانی در خودرو خود داشته باشید (البته اگر در منزل هم ندارید، یک کپسول مناسب هم برای خانه تهیه کنید). همچنین مراقب باشید و قطعاتی مانند بطری آب یا عینک را داخل خودرو جلوی نور قرار ندهید. توجه کنید که زاویه نور آفتاب طی روز تغییر می‌کند. حال برگردیم به جایگاه صنعت SME.

واقعیت این است که موضوع تعمیر و نگهداری در ایران حالت صنعتی ندارد. جز چند شرکت خودروسازی، عمده نظام خدمات پس از فروش غیرصنعتی پیش می‌رود و حتی می‌تواند بگویم غیراصولی و غیراستاندارد. از سویی صنعت خودرو، خودش صنعت بزرگی است و شرکت‌های کوچک و متوسط قدرت مانور زیادی ندارند، اما برعکس؛ خدمات پس از فروش جای نوآوری و جولان صنایع کوچک و متوسط است و هم‌اکنون کشور ما تشنه خدمات نوین. توجه کنید امروز ما با خودروهای چینی‌ روبه رو هستیم که عمرشان به بالای ده سال می‌رسد و هیچ‌کس خدمات درست و درمانی نمی‌دهد. تصور کنید یک نرم‌افزار جورسازی (Matching) پیدا شود و به مردم کمک کند خدمات حرفه‌ای را دریافت کنند و از آن سو بتوانند ارزیابی خوبی از آن خدمات داشته باشند. ببینید که چه استقبالی می‌شود.

همچنین ما نیازهایی در کشور داریم که شاید کمتر کشوری در جهان به آن نیاز داشته باشند و جای کار دانشی زیادی وجود دارد. یکی از مهم‌ترین آنها استانداردهای تعمیرات پیشگیرانه برای خودروهای بالای ده سال است. اگر شرکت‌های صنعتی بتوانند اطلاعاتی که امروز در میان صدها هزار تعمیرکار و فروشنده به صورت پراکنده وجود دارد، به صورت علمی جمع‌آوری کند و با استفاده از هوش انسانی یا مصنوعی، آن را تبدیل به فناوری کند و به صورت صنعتی خدماتی را تعریف کند، چقدر می‌تواند در کاهش هزینه‌های مردم و افزایش رضایت آنها و سودآوری شرکتش کمک کند. چنین صنعتی‌سازی‌ می‌تواند به تک‌تک ذی‌نفعان کمک کند. پس بازی برد برد است. من جای سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی بودم یک واحد سازمانی راه می‌انداختم و با تجمیع نیازها و ارائه خدمات فنی مناسب به شرکت‌های علاقه‌مند، با سرعت بالایی این کسب‌وکارها را تبدیل به کسب‌وکارهای کاملا صنعتی رو به رشد می‌کردم و جهشی در بهره‌وری در این بخش از اقتصاد راه می‌انداختم. البته خدا را شکر که جای آن نیستم. چراکه آنها درگیر یک‌سری مسائل پیش‌پاافتاده مانند قطعی برق و کمبود نقدینگی و تخصیص ارز و... هستند که وقت نمی‌کنند به نوآوری فکر کنند.