نظارت ناکارآمد بانک مرکزی
حسین محمودی_کارشناس اقتصاد
پول ابزاری برای پیشبرد اهداف اقتصادی است؛ بنابراین باید آن را در چارچوب شرایط و ساختار اقتصادی کشور و به‌صورت بهینه استفاده کرد. هر بانک چه دولتی و چه خصوصی دارای ترازنامه‌ای است که بیلان سالانه یعنی عملکرد مثبت یا منفی بانک‌ها طی سال مالی را نشان می‌دهد.
ترازنامه نشان می‌دهد بانک چه میزان از منابع خود را به‌صورت وام پرداخت کرده است. بانک همیشه مقدار معینی از دارایی‌اش را نسبت به دارایی کل به‌عنوان سپرده قانونی نزد بانک مرکزی می‌گذارد. ترازنامه نشانگر مکانیسم ایجاد پول توسط سیستم بانکی براساس سپرده قانونی است که مازاد سپرده قانونی تحت عنوان مکانیسم ایجاد پول توسط سیستم بانکی «وجوه آماده به وام» خوانده می‌شود.
بیشتر افراد تصور می‌کنند عملیات وام‌دهی بانک‌ها تاثیری بر حجم پول موجود در اقتصاد ندارد. در واقع آنان نقش بانک‌های تجاری را محدود به واسطه‌گری می‌دانند. در این تفکر کل پول موجود در اقتصاد کشور توسط دولت به‌وجود آمده است؛ حال آنکه این تفکر اشتباه است و بخش اعظم پول موجود در اقتصاد توسط بانک‌های تجاری خلق شده؛ نه دولت یا بانک مرکزی. معنای خلق پول در دنیای امروز ما متحول شده و بیشتر نوعی اعتبار است؛ یعنی وقتی شما دارای اعتباری هستید، مردم براساس آن اعتبار، کالا و خدماتی را در اختیار شما قرار می‌دهند. این اعتبار و خلق پول، در وهله اول توسط بانک‌های مرکزی انجام می‌شود و در مرحله دوم، در درون شبکه بانکی؛ یعنی بانک‌ها هم این امکان را دارند که خلق پول یا خلق اعتبار انجام دهند.
بر اثر سپرده‌گذاری مردم در بانک‌های تجاری و اعطای وام بانکی، در واقع بیش از یک ریال پول ایجاد خواهد شد؛ بنابراین برای خلق پول در یک اقتصاد می‌توان ضریب تکاثری‌ای مطرح کرد که براساس آن تغییرات پایه پولی منجر به تغییر حجم (عرضه) پول می‌شود.
بانک مرکزی با انتشار اسکناس یا ایجاد پول از طرق دیگر، سبب به‌وجود آمدن و به گردش افتادن مقداری پول می‌شود. آنگاه مردم یا سپرده‌گذاران بخشی از پول جدید را به‌صورت اسکناس نزد خود نگهداری می‌کنند و بقیه آن را در قالب سپرده در بانک‌های تجاری می‌گذارند. به این ترتیب به ازای ایجاد هر واحد پول جدید توسط بانک مرکزی بخشی از آن به‌صورت سپرده‌های بانکی در اختیار بانک‌های تجاری قرار می‌گیرد.
بانک‌های تجاری نیز بخشی از سپرده‌های سپرده‌گذاران را به‌صورت ذخیره قانونی نگهداری و بقیه آن را صرف اعطای وام و اعتبار به وام‌گیرندگان می‌کنند. اخیرا در سیستم بانکی کشور ما برخی از بانک‌های تجاری مازاد سرمایه را به‌صورت وام در اختیار زیرمجموعه‌های خود قرار می‌دهند که این‌گونه اعطای وام و اعتبار به‌معنای ایجاد یک پول جدید اعتباری است.
در حال حاضر در کل دنیا بزرگ‌ترین جرم بدون مجازات و بسیار پرمنفعت چاپ پول است که منجر به سلب مالکیت از فرد می‌شود، این در حالی است که تکنولوژی موجود در کشور برای ردیابی بانک‌های تجاری خالق پول ناپخته و بسیار خام است و این مسئله کشور را به‌سمت قهقرا سوق می‌دهد.
برای جلوگیری از خلق پول و افزایش نقدینگی اصلاح ساختار نظام بانکی کشور بسیار ضروری است. رشد پول یا همان نقدینگی باید در یک تناسب منطقی با رشد اقتصادی باشد، نه حجم تولید؛ زیرا رشد اقتصاد به‌معنای رشد حجم تولید است.
حجم تولید در کشور در ۱۰ سال گذشته ثابت مانده و کاهش نیافته، اما میزان نقدینگی ۱۰برابر شده و همین افزایش باعث مرگ رشد اقتصاد است؛ از همین رو بانک مرکزی باید به‌طور مستقل از دولت، برای جلوگیری از خلق پول و افزایش نقدینگی وارد عمل شود تا بانک‌ها نتوانند مازاد سپرده قانونی در اثر خلق پول را در محل‌های ناصواب تسهیلات‌دهی کنند.
