بازاندیشی حکمرانی جوامع تخصصی (هفته ششم)
محمد بهارلو محمدزاده مشاور حکمرانی سازمانی
مسئولیتپذیری، پاسخگویی و شفافیت، 3 عنصر اساسی در حکمرانی جوامع تخصصی هستند که نهتنها بهطورمستقل اهمیت دارند، بلکه در کنار یکدیگر یک چرخه سیستمی تقویتکننده ایجاد میکنند. در فضای پیچیده، پویا و رقابتی امروزین، انجمنها نیازمند سازکارهایی هستند که از سطح رفتار فردی تا تصمیمگیریهای ساختاری، قابلیت اعتماد و کیفیت نتایج را تضمین کنند. در یادداشت حاضر ضمن تعریف دقیق هر 3 مفهوم، رابطه میان آنها و همچنین تفاوت اثر با تاثیرگذاری به شکلی روشن و متناسب با ماموریت انجمنها تبیین میشود.
شفافیت؛ نقطه آغاز چرخه اعتماد و حکمرانی هوشمند
شفافیت، پایهگذار هر نوع حکمرانی سالم و کارآمد است. شفافیت یعنی دسترسی منصفانه به اطلاعات درست، بهموقع و قابلفهم در حوزههایی مانند فرآیند تصمیمگیری، شیوه تخصیص منابع، ضوابط مشارکت، عملکرد مالی، عملکرد پروژهها و نتایج فعالیتهای انجمنها.
شفافیت باعث میشود اعضا و ذینفعان، رویکردها و تصمیمات انجمنها را قابلردیابی ببینند، انگیزهها و معیارهای تصمیمگیری را درک کنند، در محیطی بدون ابهام مشارکت و مهمتر از همه، اعتماد کنند. شفافیت تنها ابزار مشاهده نیست؛ محرک اصلی مسئولیتپذیری است، زیرا زمانی که اطلاعات روشن و قابلمشاهده باشد، افراد، گروهها و ساختارها، ناگزیر به پذیرش مسئولیت رفتار و تصمیمات خود خواهند بود.
مسئولیتپذیری؛ تعهد حرفهای در قبال نتایج و رفتارها
مسئولیتپذیری تنها یک وظیفه اخلاقی نیست؛ بلکه یک سازکار حیاتی حکمرانی است که بنیان اعتماد، مشروعیت و اثربخشی انجمنها را تقویت میکند. این مولفه تضمین میکند که اعضا و تصمیمگیرندگان نسبت به تصمیمها و پیامدهای آنها متعهد و پاسخگو هستند. بدون مسئولیتپذیری، انجمنها با مشکلاتی از جمله پراکندگی تصمیمگیری، کاهش اعتبار، ضعف مشارکت اعضا و تضعیف سرمایه اجتماعی مواجه میشوند.
1ـ ابعاد مسئولیتپذیری در انجمنها:
1. پذیرش مالکیت مشترک: هر تصمیم یا اقدام، بخشی از مسیر آینده انجمن را شکل میدهد و هر عضو باید درباره آن احساس مالکیت کند.
2. تعهد به اهداف استراتژیک: تصمیمها باید همسو با هدف اصلی انجمن باشند، مانند اعتلای صنعت،
ارتقای سرمایه انسانی، سرمایه اجتماعی و تقویت توانمندیهای حرفهای اعضا.
۳. پذیرش پیامدها: اعضا و مدیران باید نسبت به نتایج تصمیمات خود پاسخگو باشند، چه مثبت و چه منفی.
۴. شفافیت و اطلاعرسانی داخلی: مسئولیتپذیری بدون شفافیت بیمعنی است؛ بنابراین همه اقدامات باید بهگونهای اطلاعرسانی شوند که اعضا و ذینفعان بتوانند آنها را ارزیابی کنند.
5. تعامل و مشارکت: مسئولیتپذیری شامل ایجاد فضایی برای گفتوگو، دریافت بازخورد و مشارکت فعال اعضا در تصمیمگیری است.
۶. یادگیری از تجربه: مسئولیتپذیری بهمعنای تعهد بههمآموزی مستمر از تجربهها و اصلاح مسیر براساس درسآموختهها است.
2ـ مسئولیتپذیری باید در همه سطوح انجمنها جاری شود:
۱. سطح مباشرت: پایبندی هیات مباشران به ارزشها، میراث انجمن و جانشینپروری نسل بعدی رهبران.
۲. سطح هیاتمدیره: پاسخگویی نسبت به تصمیمهای کلان، آیندهنگری، تخصیص منابع و رعایت منشور حکمرانی.
3. سطح دبیرخانه: پایبندی به زمانبندی، ارائه گزارش مستمر و هماهنگی میان واحدها.
۴. سطح کمیتههای تخصصی: مسئول خروجیهای تخصصی، کیفیت محتوای حرفهای و مشارکت اعضای حوزه.
5. سطح اعضا: مسئولیت مشارکت، ارائه بازخورد و رعایت استانداردهای مشترک.
در جوامع تخصصی، مسئولیتپذیری بهمعنای پذیرفتن نقش فعال در شکلدهی آینده انجمن و اکوسیستم مرتبط با آن است. این نگاه موجب میشود که انجمن نهتنها بهعنوان یک نهاد حرفهای، بلکه در جایگاه یک عامل تغییر مثبت و مسئول در اکوسیستم عمل کند.
۳ ـ ارزیابی و پاسخگویی: چگونه عملکرد انجمن معنادار میشود؟
ارزیابی عملکرد، زیربنای اصلی پاسخگویی است. ارزیابی باید مستمر، هدفمند و مبتنی بر شاخصهای واقعبینانه باشد تا انجمن بتواند مسیر خود را بهبود دهد، اصلاح کند و نسبت به ذینفعان پاسخگو باشد.
۱. اهمیت ارزیابی: افزایش کیفیت تصمیمگیری و بهبود مستمر. امکان اصلاح مسیر و جلوگیری از انحراف. سنجش واقعی تاثیر انجمن بر اعضا و اکوسیستم.
2. مدلهای ارزیابی و اجزای آن:
ـ ارزیابی نتیجهمحور با هدف سنجش اثربخشی اقدامات و میزان تحقق اهداف استراتژیک و تمرکز بر نتایج ملموس و قابل سنجش.
ـ ارزیابی فرآیندمحور با هدف تضمین کیفیت اجرای فعالیتها و یادگیری از فرآیندها و تمرکز بر کیفیت روشها و فرآیندهای اجرا.
ـ ارزیابی مشارکت و رضایت اعضا با هدف حفظ سرمایه اجتماعی و تقویت تعاملات حرفهای و تمرکز بر مشارکت فعال اعضا و تجربه آنها از انجمن.
ـ ارزیابی تاثیرگذاری بر اکوسیستم با هدف سنجش تحقق « تاثیرگذاری پایدار و مسئولانه» انجمن و تمرکز بر تغییرات بلندمدت و پایدار در محیط اجتماعی، اقتصادی، محیطزیستی و بشردوستانه.
۴ ـ چرخه شفافیت، مسئولیتپذیری و پاسخگویی
این 3 مفهوم یک چرخه بسته و خودتقویتکننده ایجاد میکنند:
شفافیت ← مسئولیتپذیری ← پاسخگویی ←تقویت مجدد شفافیت
این چرخه یادگیرنده است و موجب افزایش شفافیت و اصلاح ساختارها میشود و راه را بر خطاهای تکرارشونده، سوءاستفادها و ابهام میبندد و اعتماد را به شکل سیستمی تقویت میکند.
۵ ـ اثر و تاثیرگذاری؛ 2 مفهوم متفاوت که باید براساس واژهنامههای استاندارد دقیق بهکار روند:
۱. اثر (Effect) یعنی نتیجه فوری، قابلمشاهده، کوتاهمدت و مستقیم یک اقدام یا تصمیم مانند انتشار گزارش مالی یا افزایش آگاهی اعضا.
۲. تاثیرگذاری (Impact) یعنی پیامد بلندمدت، پایدار، سیستمی و عمیق که رفتارها، محیطاجتماعی، حرفهای یا اقتصادی را تغییر میدهد مانند تداوم امور بشردوستانه یا ایجاد فرهنگ اعتماد در صنعت. بنابراین باید میان این دو تفاوت قائل شویم. یک انجمن حرفهای تنها با خلق « اثرهای سریع» نمیتواند معتبر شود؛ بلکه با ایجاد تاثیرگذاری پایدار در صنعت، محیطزیست، امور بشردوستانه یا نظام دانشی است که میتواند نقش خود را بهدرستی ایفا کند. در دنیای امروز انجمنها نهفقط در برابر اعضای خود، بلکه در برابر جامعه، محیطزیست و اقتصاد جامعه مرتبط نیز مسئول هستند. وقتی مسئولیتپذیری و پاسخگویی در حوزههای مذکور نهادینه شود، تاثیرگذاری انجمنها از مرزهای داخلی آنها فراتر میرود و به یک کنشگر موثر در صنعت و اجتماع تبدیل میشوند.
جمعبندی
هفته ششم بازاندیشی حکمرانی، ما را به این نکته محوری هدایت میکند که شفافیت، مسئولیتپذیری و پاسخگویی فقط 3 مفهوم نظری نیستند؛ بلکه یک چرخه سیستمی برای خلق تاثیرگذاری پایدار هستند. تشخیص تمایز میان « اثر» و « تاثیرگذاری» نیز کمک میکند راهبردهای انجمنها از سطح اقدامات کوتاهمدت فراتر رود و تبدیل به حرکتی پایدار، قابلاندازهگیری و معطوف به آینده شود.
m.baharloo.m@gmail.com
