شناسایی گلوگاه عملیاتی هوشمندسازی معادن
رویداد «معدن هوشمند، همگام با انقلاب صنعتی چهارم در مسیر توسعه و هوشمندسازی معدن» با حضور نمایندگانی از معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، خانه خلاق و مرکز نوآوری قوه مقننه، مدیران شرکت‌های معدنی، متخصصان حوزه، به‌میزبانی یک شرکت دانش‌بنیان برگزار شد.
شناسایی موانع اصلی پیشرفت هوشمندسازی در معادن، تدوین سیاست‌هایی که بتواند به تحول دیجیتال در معادن کمک کند، ترسیم نقشه‌راه جامع برای اجرایی‌کردن این سیاست‌ها و ایجاد بستری مناسب برای همکاری و تعامل بین ذی‌نفعان از مهم‌ترین اهداف برگزاری این رویداد اعلام شد. در آغاز این رویداد، معاون مدیرعامل یکی از شرکت‌های بزرگ فناوریی، بااشاره به اینکه در آسیب‌شناسی حادثه شرکت معدنجوی طبس، یکی از علل آن رخداد ضعف فناوری بوده است، تاکید کرد: «با هوشمندسازی معدنکاری می‌توانیم جلوی این حوادث را تا حد قابل‌توجهی بگیریم.»
حرکت کند به‌سمت دیجیتالی شدن
داور نظری، مدیر یکی از شرکت‌های فناوری یادآور شد: «وقتی می‌شنویم برخی ۲.۵درصد تلفات در عملیات معدنکاری را طبیعی قلمداد می‌کنند، این باعث می‌شود حرکت در مسیر تحقق معدنکاری دیجیتال به‌کندی پیش برود.»
در ادامه، حمید حیدری از معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری که در حوزه طراحی سیاست‌ها برای پیشبرد هوش‌مصنوعی در کشور فعالیت می‌کند، بیان کرد: «در حوزه تحول دیجیتال فعلا در کشور در حال برداشتن گام‌های ابتدایی هستیم. امروز فرصت خوبی است که یکی از این مجموعه‌های بزرگ فناوری به ما کمک کنند که موضوع معدنکاری دیجیتال در کشور عملیاتی شود. از این‌رو از همکاران‌مان در مرکز پژوهش‌های مجلس دعوت کرده‌ایم که در طراحی برنامه‌های آتی کلان کشور به موضوع معدنکاری دیجیتال نگاه جدی داشته باشند.»
در ادامه مهرداد اکبریان، رئیس انجمن سنگ‌آهن، افزود: «ما به یک نقشه راهبردی برای توسعه معدنکاری هوشمند در کشور نیاز داریم. در بخش تولید درگیر مشکلات و ضرر و زیان‌ها هستیم. اینکه مدیران معادن ما متوجه شوند که با معدنکاری هوشمند چه اندازه ضررهای مادی و تلفات جانی پایین می‌آید، موضوع بسیار مهم و ارزشمندی است.»
وی تاکید کرد: «من فکر می‌کنم برای هوشمندسازی معادن در کشور به یک سازمان متولی واحد و همین‌طور به قانون‌گذاری جدی نیازمندیم. همه ما به‌واقع از بابت حادثه طبس شرمساریم. پرونده ایمنی در معادن کماکان باز است و ما باید سطح ایمنی معادن را به‌کلی متحول کنیم.»
رئیس هیات‌مدیره انجمن سنگ‌آهن ایران افزود: «ما باید ظرفیت اکتشاف و استخراج سنگ‌آهن در کشور را به کمک فناوری‌های تحول‌آفرین بهبود دهیم. ما ضعف اکتشاف داریم و عملا در ۷ درصد از کشور کار مطالعاتی برای کشف معادن سنگ‌آهن کرده‌ایم و به‌شدت به استفاده از خودروهای معدنی خودران و اینترنت‌اشیا در معادن نیاز داریم.»
مقایسه هوشمندسازی غول‌های معدنی جهان با شرایط ایران
در ادامه این رویداد، معاون مدیرعامل یک شرکت بزرگ فناوری در ارائه خود با عنوان «آماده‌سازی صنعت معدن برای پذیرش الگوی هوشمندسازی» به ۱۰فرمان پیاده‌سازی تحول دیجیتال اشاره کرد و گفت: «ارزیابی دقیقی از فناوری‌های روز معدن در سازمان خود باید داشته باشیم. پیش از شروع معدنکاری دیجیتال باید چشم‌انداز خود را مشخص کنیم.»
داور نظری تشریح کرد: «در موج اول باید راه‌هایی برای بهینه‌سازی و بکارگیری نرم‌افزار راهکار جامع سازمانی ERP پیدا کنیم. در موج دوم، ابتکارات جدید خود را باید یکپارچه کنیم و در موج سوم است که از ماژول‌های هوش مصنوعی در معادن استفاده می‌کنیم و به این ترتیب برای آینده آماده می‌شویم.»
وی یادآور شد: «سامانه دیسپاچینگ معدنی، حسگرهای پوشیدنی و مدل نگهداری پیش‌بینی‌کننده هوشمند، راهکار کسب‌وکاری پیشنهادی در حوزه معدن و صنایع‌معدنی است.»
در ادامه، مدیر تکنولوژی و توسعه یک شرکت معدنی بزرگ به تجربه این مجموعه در استقرار سامانه دیسپاچینگ اشاره کرد و از افزایش ۱۰ تا ۵۰ درصدی بهبودهای صورت گرفته در حوزه کاهش صدمات و تلفات و افزایش بهره‌وری ناشی از هوشمندسازی در یکی از معادن کشور خبر داد.
میرسینا امیر شنوا تاکید کرد: «یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های ما در حوزه تحول دیجیتال معادن، چالش منابع انسانی است. ما به توانمندسازی منابع انسانی در این حوزه به‌شدت نیازمندیم. فرهنگ‌سازی در میان کارکنان و مدیران معادن در این زمینه بسیار مهم است.»
مدیر سرمایه‌گذاری شرکت پشتیبانی توسعه فناوری و نوآوری کارخانه بزرگ فولادی نیز بیان کرد: «از دو بعد سیاست‌گذاری و بهره‌برداری می‌توانیم موضوع معدنکاری هوشمند را بررسی کنیم. از نظر بهره‌برداری اسناد نشان می‌دهد بیشتر از ۶۰ درصد فناوری‌های نوظهور به حوزه آی‌تی، اینترنت اشیا و هوش مصنوعی مربوط است. اگر شرکت‌های معدنی بخواهند از جریان فناوری عقب نمانند، حتما باید وارد این حوزه شویم. این شرکت نیز وارد این حوزه شده و بیش از ۴۰ درصد در این زمینه سرمایه‌گذاری کرده است.»
وحدت زاهدی‌اصل افزود: «هوشمندسازی موضوع لوکسی نیست، بلکه کاملا مرتبط با بهره‌وری و سودآوری شرکت‌های معدنی و فولادی است. هزینه امروز می‌تواند به سود سال‌های آینده ما تبدیل شود. مهم است که ببینیم چطور می‌تونیم استفاده هرچه موثرتر از این فناوری‌ها را ترویج کنیم. اگر کارکرد این فناوری‌ها برای مجموعه‌های داخلی ما به‌اثبات برسد، حتما روی آن سرمایه‌گذاری می‌کنند.»
چالش نگاه تک‌بعدی در حوزه صنعت
در ادامه مدیرعامل مرکز نوآوری یک شرکت فناوری به چالش نگاه تک‌بعدی در حوزه صنعت اشاره کرد و گفت: «فعالان معدنی می‌گویند اهالی آی‌تی در حوزه‌ای به نام هوشمندسازی ورود می‌کنند که تخصصی در بخش معدنی آن ندارند. بنابراین در حوزه فرآوری برای مثال نیاز به همکاری متخصصان آی‌تی با متخصصان معدن داریم.
تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان از نظر کمی و همین‌طور کیفی در حوزه معدن واقعا بالا نیست. سهم بخش معدن از تولید ناخالص داخلی بالا نیست. اما سعی می‌کنیم با برگزاری رویدادهای استارت‌آپی این حوزه را متحول کنیم.»
مجید وفایی‌فرد تاکید کرد: «ما دست یاری را به‌سوی همه شرکت‌های معدنی فعال برای تحول دیجیتال این حوزه دراز می‌کنیم. در حوزه ایمنی معادن که موضوع مهمی است، نسبت هزینه به فایده اصلا مهم نیست، مسئله جان انسان‌هاست. من تاکیدم این است که این موضوع را فارغ از سودآوری لازم است تا ببینیم.»
همچنین مسئول شتابدهی این شرکت فناوری به چالش‌های استارت‌آپ‌ها در حوزه معدنکاری دیجیتال اشاره کرد و گفت: «ما استارت‌آپ‌های فعالی داریم که فناوری‌های موردنیاز برای جلوگیری از حوادث معدنی نظیر حادثه شرکت معدنجوی طبس را بومی‌سازی کرده‌اند، اما ما از آنها گواهی‌هایی مانند اتکس را می‌خواهیم که گرفتن آن چیزی حدود ۷۵ هزار دلار هزینه دارد.»
آرش قیطاسوند تاکید کرد: «پرداخت چنین هزینه‌هایی استارت‌آپ‌ها را ورشکسته می‌کند. ما به این شرکت‌ها باید کمک کنیم و آموزش‌شان دهیم تا بتوانند ایده خود را بدرستی تجاری‌سازی و بازاریابی کنند.»
با این حال کارشناس ایمنی سازمان توسعه معادن نظر دیگری داشت و بااشاره به اهمیت داده‌ها گفت: «فقط ۲ درصد معادن کشور جزو معادن بزرگ هستند و ۹۸ درصد معادن کوچک هستند. ما باید تصمیم بگیریم که هوشمندسازی را برای ۲ درصد معادن بزرگ می‌خواهیم انجام دهیم یا برای همه معادن کشور این برنامه را داریم.»
علی بهمنی تاکید کرد: «معادن کوچک ما به‌قدری مشکلات گوناگون دارند که نمی‌توانند فعلا به موضوع هوشمندسازی فکر کنند. ریسک بهره‌برداری معادن به پیمانکاران واگذار شده است. کسی که درگیر بهره‌وری است، همان سرمایه‌گذار نیست، بلکه پیمانکار است که ماشین‌آلات و نیروی انسانی را می‌آورد. این فرهنگ‌سازی را باید درباره پیمانکاران انجام دهیم که بحث بازار و سود و زیان را در اختیار دارند. حادثه شرکت معدنجوی طبس ناشی از اهمال پیمانکار بود. ما با این مسائل در سازمان توسعه معادن مواجه هستیم و متوجه شده‌ایم، بیشتر با پیمانکاران طرف حساب هستیم و نه سرمایه‌گذاران.»
مریم فرهمند، کارشناس هوشمندسازی مرکز توسعه فناوری سازمان توسعه معادن نیز اشاره کرد: «در زمینه ایمنی برای شرکت‌های دانش‌بنیان پروانه‌هایی صادر شده، اما مشخص نشده که واقعا آیا شرکت‌های دانش‌بنیان، توانمندی چنین ادعایی را واقعا دارند یا خیر. این ضعف واقعا وجود دارد و باید به شرکت‌های فناور امتیاز داد و آنها را رتبه‌بندی کرد.»
تحول دیجیتال، آینده محتوم صنایع‌معدنی است
در ادامه این رویداد مدیر تجاری هلدینگ یک شرکت فناوری بااشاره به اینکه نمی‌توانیم با بودجه محدود مشکلات کلان کشور را حل کنیم، تاکید کرد: «بحث ما در اینجا یک بحث در فضای روشنفکری نیست. ما انتخابی در برابر تحول دیجیتال نداریم.»
میلاد اصانلو افزود: «اینکه چند شرکت دانش‌بنیان کوچک دور هم جمع شوند و تصمیم بگیرند مشکل کلان و ریشه‌دار صنایع فولاد را حل کنند، چیزی نیست که بتواند در عالم واقعیت رخ بدهد. باید مراکز بزرگی مثل صندوق توسعه ملی، مجلس و... پای کار بیایند تا بتوانند با سرمایه‌گذاری کلان به حل مشکلات کلان صنعت کمک کنند.»
رئیس اداره رویداد و تعاملات اجرایی مرکز نوآوری مجلس شورای اسلامی در ادامه تاکید کرد: «قوه مقننه قطعا در کنار شماست و نگاه حمایتی دارد. در زمینه اکتشاف، استخراج، HSE و بهره‌وری لازم است به این نکته دقت کنید که هوشمندسازی به چه میزان می‌تواند مشکلات کلان کشور را حل کند. ناترازی‌ها را با هوشمندسازی می‌توانیم تا چه حد رفع کنیم. ما الگوی واحد و جامعی نیاز داریم.»
مهدی اسدی افزود: «در مجلس قرار است رویدادی به نام معدن هوشمند برگزار شود. از شما می‌خواهم در قانون‌گذاری به ما کمک کنید تا در شهرستان‌های دورافتاده هم، این قوانین بتواند اجرایی و پیاده‌سازی شود.»
سپس رئیس هیات‌مدیره انجمن سنگ‌آهن ایران با بیان اینکه باید حکمرانی ما بپذیرد که برای هوشمندسازی معادن کشور باید هزینه کند، تصریح کرد: «توسعه لجستیک از مهم‌ترین ارکان توسعه معادن است. توسعه معادن نیز جز با هوشمندسازی ممکن نیست.»
مهرداد اکبریان پیشنهاد داد: «اگر ذهنیت دولت، حمایت از هوشمندسازی معادن باشد، می‌توان صندوقی برای بیمه پروژه‌های هوشمندسازی معادن در کشور راه‌اندازی کرد. به این ترتیب استارت‌آپ‌ها آسوده‌تر در این حوزه فعالیت خواهند کرد.»
در پایان این رویداد، حمید حیدری از معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری درباره دستور کار آتی این رویداد جمع‌بندی خود را این‌گونه ارائه کرد: «صحبت‌های کارشناسان در این رویداد بسیار متنوع بود. از جمله اینکه همه از زیست‌بوم صحبت می‌کنند، اما به‌نظر می‌رسد سطح انتظار ما از زیست‌بوم نوآوری با واقعیات همخوانی ندارد.»
حیدری تصریح کرد: «باید سعی کنیم مسائل خودمان را در قالب یک کنسرسیوم مطرح و برای حل آنها تلاش کنیم. پس مسئله را باید شفاف مطرح کنیم. اگر می‌خواهیم معادن را هوشمند کنیم، ناگزیریم شرکت بزرگی را راه‌اندازی کنیم تا نیازهای تک‌تک ما را برطرف کنند. در این مسیر از تسهیلات و اعتبارهایی که معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری اعطا می‌کند، می‌توانید استفاده بهینه کنید.» شرکت‌کنندگان در این رویداد در پایان ضمن اعلام اتفاق نظر بر سر لزوم هوشمندسازی معادن ایران، برای برداشتن گام‌هایی در راستای تصویب قوانین و حمایت از ایده‌های نو و تعامل با یکدیگر، برای آغاز گام‌های عملی در راستای معدنکاری هوشمند در کشور اعلام آمادگی کردند.
سخن پایانی
شرکت‌های معدنی در جهان همواره تلاش کرده‌اند در کنار افزایش ایمنی، بهره‌وری را نیز افزایش دهند تا در نهایت، فرآیندهای معدنکاری با افزایش کارآیی و سودآوری همراه شود. از این‌رو، شرکت‌های معدنی از طرح انقلاب صنعتی چهارم استقبال کرده‌اند و گام‌های استواری را در راستای دیجیتال‌سازی و هوشمندسازی فرآیندهای معدنکاری برداشته‌اند.
