مسعود یونسیان، متخصص اپیدمیولوژی و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران معتقد است: گروهی نگران بازگشت دوباره اپیدمی در کشور هستند و اعتقاد دارند بیماری در استان‌ها و شهرهایی که قبلا شاهد اوج بروز بیماری در آن مناطق بودیم و بعدا به کنترل نسبی در آنها دست یافته بودیم، مجددا با شدت بیشتری برگشته در حالی که گروهی دیگر معتقدند حساسیت و توانایی سیستم بهداشتی درمانی کشور در شناسایی موارد جدید افزایش پیدا کرده است.

فرضیه دیگر در این خصوص آن است که بیماری در استان‌ها و مناطقی از کشور که قبلا شاهد موارد پراکنده آن بودیم، اخیرا فعال شده و لذا افزایش موارد صرفا به این مناطق محدود می‌شود.

سوال دیگری که مطرح می‌شود این است که تعداد موارد جدید بیماری افزایش پیدا کرده، ولی با گذشت چند هفته از این موضوع، شاهد افزایش قابل ملاحظه ای در تعداد مرگ های جدید روزانه نیستیم، آیا واقعاً کشندگی ویروس کاهش پیدا کرده یا احیانا بیماری خفیف تر شده است؟

پاسخ به سوالات فوق و تفکیک سهم هر کدام از علل در تغییرات آمار بیماری، اهمیت بسزایی برای مدیران و سیاست گذاران بهداشتی کشور دارد، ولی در غیاب اطلاعات دقیق از آمار و روند بیماری به تفکیک زمان و مکان، ارائه تحلیل دقیق از این پدیده امکان پذیر نیست.

از طرف دیگر، آنچه مردم باید به آن توجه جدی داشته باشند این نکته است که هنوز هیچ چیز تمام نشده و کنترل نسبی بیماری که در هفته های گذشته شاهد آن بودیم عمدتا ناشی از رفتار مناسب بهداشتی آنان بوده که در صورت سهل انگاری و کاهش این رفتارهای بهداشتی یا تصور اینکه زمان بازگشت به شرایط عادی فرارسیده، شاهد ابتلای تعداد بیشتری از مردم عزیزمان و فوت بخش قابل ملاحظه ای از آنها خواهیم بود.

قبل از پرداختن به ارائه تحلیل خودم از موضوعات فوق، دوست دارم توجه شما را به این نکته جلب کنم که اصولاً در کشوری با اندازه ایران و با این تنوع جغرافیایی، فرهنگی و آب و هوایی، شاید ارائه یک گزارش واحد برای کل کشور کار درستی نباشد و در عوض بهتر باشد برای هر منطقه مثلاً هر استان یا هر منطقه وسیع جغرافیایی، یک گزارش داشته باشیم.

در عین حال، در غیاب دسترسی اینجانب و همکارانم در کشور به اطلاعات و داده های ‌مورد نیاز، سعی می کنم تا جایی که می توانم مواردی را به عنوان تحلیل وقایع فوق اعلام کنم. اصولا نه تنها در ایران، بلکه در بسیاری از دیگر کشورها، توانایی شناسایی بیماری به تدریج افزایش پیدا کرد، در ابتدای اپیدمی دسترسی مناسبی به کیت های تشخیص بیماری وجود نداشته و آزمایشگاه های فعال هم تعدادشان خیلی زیاد نبوده است.

در نتیجه، طی هفته های اول آغاز اپیدمی در کشور، اقدامات تشخیصی برای موارد شدیدتر (اصطلاحاً مواردی که منجر به بستری می شدند) را کنار گذاشته بودیم و توانایی اینکه برای بسیاری از موارد سرپایی نیز تست مولکولی (یا همان پی سی آر که تست استاندارد تشخیص بیماری کووید-۱۹ است) انجام بدهیم، نداشته ایم.

در آن شرایط، امکان اینکه از همه مبتلایان و همینطور تمام افرادی که با این بیماران در تماس بوده اند تست بگیریم، نداشتیم. لذا در آن دوران، بناچار آمار موارد گزارش شده، نه تنها در ایران، که در اغلب سایر کشورها، احتمالا با کم گزارش دهی قابل ملاحظه ای همراه بوده و تعداد موارد واقعی بیماری چندین برابر تعداد مواردی بوده که ما قادر به کشف آنها بوده ایم.

با گذشت زمان و همراستا با پیشرفت علمی و فناوری در کشور، هم توانایی تولید کیت در کشور فراهم شده و هم آزمایشگاه های بیشتری مجهز شدند و در نتیجه در حال حاضر ما علاوه بر بیمارانی که بستری می شوند، از مواردی که به شکل سرپایی مراجعه می‌کنند و همینطور از اطرافیان و افرادی که در تماس با بیماران بوده اند هم آزمایش به عمل می آوریم، کاری که از ابتدا سازمان جهانی بهداشت توصیه به انجام آن کرده بوده است.

اگر چه هنوز هم ممکن است همه مواردی که آلوده به ویروس کرونا می شوند را نتوانیم به طور کامل شناسایی کنیم، نسبت خیلی بیشتری از افراد بیمار در مقایسه با گذشته شناسایی می شوند. لذا، یکی از مهمترین دلایل افزایش اخیر در تعداد موارد گزارش شده روزانه جدید بیماری، افزایش حساسیت سیستم بهداشتی درمانی کشور در شناسایی موارد بیماری است.

در عین حال، گزارش موارد بیشتری از بیماری در استان های جنوبی طی روزهای اخیر، موید فعال شدن کانون های جدیدی از بیماری است که در گذشته فعالیت بالایی نداشته اند.

در مورد تعداد مرگ روزانه طی هفته اخیر در مقایسه با هفته پیشتر، گرچه با اطمینان نمی شود گفت افزایش محسوسی داشته ولی دو نکته حائز اهمیت است: یکی اینکه حداقل آهنگ کاهش روزانه تعداد موارد جدید مرگ به طور واضح کند شده، به طوری که تا ۳۰ روز پیش ما روزانه شاهد کاهش تعداد موارد مرگ بودیم و از حدود ۱۵۰ مورد روزانه نیمه فروردین به زیر ۵۰ مورد در نیمه اردیبهشت ماه رسیده بودیم ولی بعد از آن نه تنها شاهد کاهش بیشتری نبودیم، بلکه طی هفته اخیر همواره تعداد موارد مرگ جدید بالای ۵۰ مورد بوده است. نکته دوم اینکه، حتی کاهش تعداد روزانه موارد مرگ به ۵۰ نفر هم ایده آل نبوده و از دست دادن روزی ۵۰ نفر، به معنی عزادار شدن ده ها هزار نفر در هر ماه است که باید این تعداد هم کاهش پیدا کند.

در این شرایط، حتی رسانه ها نیز به تدریج حساسیت خود را به اعداد و ارقام از دست داده اند، اگرچه در شرایط عادی، مرگ ۵۰ نفر طی یک روز به عنوان یک فاجعه تیتر همه رسانه ها می شد، در حال حاضر از کاهش تعداد موارد به سمت دو رقمی شدن تعداد مرگ روزانه ممکن است احساس رضایت هم بکنند.

نهایت اینکه چنانچه داده های این بیماری به تفکیک روز و مکان برای محققین بهداشتی کشور، به خصوص در سطح استان ها فراهم باشد، محققینی که در این زمینه فعالیت دارند، می توانند تحلیل دقیق تری از اوضاع ارائه دهند و مطالب پیش گفت نیز بر اساس داده هایی کلی (در سطح کشوری) است که روزانه توسط وزارت بهداشت گزارش و در سایت سازمان جهانی بهداشت به صورت تجمیعی منتشر می شود.

مطلب انتهایی که می خواهم به آن اشاره کنم مربوط به بازنگری راهنمای استفاده از ماسک توسط سازمان جهانی بهداشت است. اخیراً سازمان جهانی بهداشت راهنمای استفاده از ماسک را به روز رسانی کرده و در آن علاوه بر تکرار توصیه به استفاده از ماسک توسط مبتلایان به بیماری کووید- ۱۹ و افرادی که با آنها سروکار دارند، مصرف برای سالمندان، مبتلایان به بیماری های مزمن قلبی ریوی و نیز سایر افراد سالم نیز در شرایطی را که امکان فاصله گذاری فیزیکی مقدور نباشد، توصیه کرده است.

در عین حال چند نکته مورد تاکید قرار گرفته است. اول اینکه استفاده از ماسک به هیچ عنوان جایگزین اقدامات اصلی پیشگیرانه از ابتلا به بیماری (یعنی شستن دست، رعایت فاصله گذاری فیزیکی و رعایت بهداشت تنفسی) نمی شود.

دوم اینکه توصیه به استفاده از ماسک توسط افراد سالم، تنها محدود به شرایطی شده که رعایت فاصله گذاری فیزیکی مقدور نباشد و در نهایت، استفاده از ماسک توسط افراد عادی و سالم جامعه، بیشتر ماهیت پیشگیری از انتشار ویروس دارد تا پیشگیری از ابتلا، به عبارت دیگر، افراد عادی به ظاهر سالمی که ممکن است آلوده باشند ولی خودشان اطلاع نداشته باشند با استفاده از ماسک جلوی انتشار ویروس و سرایت به دیگران را می گیرند، نه اینکه فقط از خود محافظت کنند.