یکی از عوامل اصلی ایجاد شرایط کنونی برای صنعت هوانوردی کشور، بدون شک تحریم‌های بین‌المللی است که دسترسی به قطعات یدکی و خدمات پس از فروش را محدود کرده و به کاهش توان عملیاتی ناوگان هوایی منجر شده است. مشکلات نقدینگی و نبود سیاست‌های مؤثر برای نوسازی ناوگان، شرایط را برای این صنعت دشوارتر کرده است. شرکت‌های هواپیمایی با مشکلات جدی در تأمین مالی مواجه هستند که مانع از انجام تعمیرات و نوسازی ناوگان می‌شود. این کمبود منابع مالی به زمینگیری بسیاری از هواپیماها انجامیده است. صمت در این گزارش نظر کارشناسان صنعت هوانوردی را درباره مشکلات این صنعت و راهکارهای عبور صنعت هوانوردی از معضلاتی که گریبانگیر آن است، جویا شده که در ادامه می‌خوانید.

صنعت هوایی نیازمند نگاه ملی و حرکت جمعی

حمید نجف، کارشناس صنعت هوانوردی درباره زمینگیری تعداد قابل‌توجهی از هواپیماهای ناوگان هوایی کشور و راهکارهای حل این معضل به صمت اظهار کرد: صنعت هوایی ایران در سال‌های اخیر با چالش‌های جدی ناشی از تحریم‌ها و مشکلات داخلی مواجه بوده است. این تحریم‌ها در ابتدا تهدید بزرگی برای این صنعت بودند، اما در برخی موارد به فرصتی برای خودکفایی در تعمیر و نگهداری هواپیماها تبدیل شدند. به‌دلیل محدودیت‌های ناشی از تحریم، تعمیرات و اورهال هواپیماها که قبلا خارج از کشور انجام می‌شد، اکنون به داخل منتقل شده است. این تغییرات به متخصصان و کارشناسان این حوزه این امکان را داده که به‌تدریج در برخی زمینه‌ها به خودکفایی دست یابند. با این حال، شرکت‌های هواپیمایی با مشکلات نقدینگی و روزمرگی در مدیریت مواجه هستند که مانع از گسترش فعالیت‌ها و تمرکز بر خرید ناوگان جدید می‌شود.

ناوگان هوایی نیازمند نقشه راه دقیق

نجف ادامه داد: در شرایط کنونی، توجه به منابع ملی و استفاده از ناوگان موجود باید در اولویت قرار گیرد. دولت به‌عنوان متولی صنعت هوایی باید اقداماتی انجام دهد و چرخه‌ای برای حمایت از شرکت‌های هواپیمایی ایجاد کند. این اقدامات می‌تواند شامل معرفی شرکت‌ها به بانک‌ها برای تامین مالی و ایجاد نقشه راهی دقیق برای حل مشکلات نقدینگی باشد. همچنین، همکاری بین وزارتخانه‌های گوناگون لازم است تا مشکلات موجود در صنعت هوایی حل شود. با تشکیل کارگروه‌های تخصصی و همکاری بین‌المللی، امید می‌رود صنعت هوایی ایران بتواند از بحران فعلی عبور کرده و به سمت توسعه پایدار حرکت کند.

وی افزود: در شرایط کنونی نیاز است که سازمان هواپیمایی کشوری اقداماتی را برای ساماندهی و تعیین‌تکلیف هواپیماهای زمینگیر انجام دهد. تشکیل کارگروهی با نمایندگانی از وزارتخانه‌های گوناگون می‌تواند نخستین گام در این راستا باشد.

 ارزیابی دقیق وضعیت هر یک از هواپیماها و نیازسنجی‌های اولیه درباره قطعات موردنیاز آنها باید در اولویت قرار گیرد. ادغام شرکت‌های هواپیمایی نیز راهکاری است که می‌تواند به بهبود وضعیت صنعت کمک کند. ادغام شرکت‌ها می‌تواند نقاط قوت هر یک را ترکیب کرده و هزینه‌ها را کاهش دهد که نهایتا منجر به افزایش بهره‌وری خواهد شد. با اتخاذ تدابیر مناسب و همکاری بین نهادهای گوناگون امید می‌رود صنعت هوایی ایران بتواند از چالش‌های کنونی عبور کرده و دوباره به مسیر رشد بازگردد.

کارگروهی برای تعیین‌تکلیف هواپیماهای زمینگیر تشکیل شود

نجف با تاکید بر اینکه باید به سرعت در راستای کمک به صنعت هوایی کشور اقداماتی در دستور کار قرار گیرد، افزود: سازمان هواپیمایی کشوری باید به سرعت اقداماتی را برای ساماندهی و تعیین‌تکلیف هواپیماهای زمینگیر انجام دهد. ایجاد یک کارگروه تخصصی با عنوان «عملیاتی کردن هواپیماهای زمینگیر» می‌تواند نخستین گام در این راستا باشد. این کارگروه می‌تواند شامل نمایندگانی از وزارتخانه‌های گوناگون از جمله وزارت امور خارجه و وزارت صنعت، معدن و تجارت باشد تا با همکاری یکدیگر مشکلات موجود را بررسی کنند و راهکارهای عملی ارائه دهند. تعیین‌تکلیف هواپیماهایی که به‌دلیل فرسودگی یا کمبود قطعات در حال حاضر غیرفعال هستند، ضروری است. برخی از این هواپیماها ممکن است به‌طور کامل از رده خارج شده باشند و دیگر نیازی به تعمیر نداشته باشند. در مقابل، ممکن است برخی دیگر از این ناوگان قابلیت تعمیر و استفاده مجدد را داشته باشند. بنابراین ارزیابی دقیق وضعیت هر یک از این هواپیماها و نیازسنجی‌های اولیه درباره قطعات موردنیاز آنها باید در اولویت قرار گیرد. وی در ادامه به مشکل نقدینگی شرکت‌های هواپیمایی به‌عنوان یکی از چالش‌های اصلی در این بخش اشاره کرد و گفت: مشکل نقدینگی شرکت‌های هواپیمایی موضوع جدی است که مانع از انجام تعمیرات لازم و در نهایت زمینگیری بخش‌قابل‌توجهی از ناوگان هوایی کشور شده است. این شرکت‌ها باید بتوانند با همکاری بانک‌ها و نهادهای دولتی، منابع مالی لازم را برای تعمیرات تامین کنند. در صورتی‌که یک شرکت هواپیمایی دارای قطعات اضافی باشد باید امکان انتقال این قطعات به شرکت‌های دیگر فراهم شود تا از هدررفت منابع ملی جلوگیری شود.

زمینگیری ۴۰ تا ۴۵ درصدی

این کارشناس حمل‌ونقل هوایی با اشاره به اینکه حدود ۴۰ تا ۴۵ درصد از ناوگان هوایی کشور به‌دلیل تحریم‌ها و کمبود قطعات، از چرخه عملیاتی خارج شده‌اند، تصریح کرد: هواپیماها زمینگیر هم سرمایه ملی کشور هستند بنابراین باید هرچه زودتر به چرخه عملیاتی بازگردند و رفع این مشکل باید از اولویت‌های اصلی دولت جدید باشد. بخشی از ناوگان هواپیمایی تجاری کشور به‌دلیل تحریم‌ها زمینگیر هستند و بخش‌هایی نیز فرسوده بوده و از چرخه عملیاتی خارج شده‌اند. هواپیماهایی که به‌دلیل کمبود یک یا دو قطعه زمینگیر شده‌اند را می‌توان هر چه زودتر به چرخه عملیاتی بازگرداند. اینکه بخشی از ناوگان زمینگیر باشد، یعنی بخشی از سرمایه ملی بدون استفاده مانده که باعث زیان صنعت حمل‌ونقل هوایی می‌شود. باید تدابیر لازم برای تامین قطعات موردنیاز این ناوگان زمینگیر اندیشیده شود.

وی در پاسخ به این پرسش که دولت جدید چه اقداماتی می‌تواند در این زمینه انجام دهد و چه تسهیلاتی را فراهم کند، اظهار کرد: بخشی از حمایت دولت همان‌طور که عنوان شد در قالب تامین مالی و نقدینگی شرکت‌های هواپیمایی است. وزارت راه و شهرسازی و امورخارجه و همچنین وزارت صمت باید حل مشکلات این صنعت را در اولویت قرار داده و با تشکیل کارگروه‌های ویژه برای حل مشکلات آن اقدامات مفیدی را انجام دهند. با رفع زمینگیری بخشی از مشکلات جابجایی مسافر، کمبود بلیت و هوانوردی تجاری رفع می‌شود. این کارشناس صنعت حمل‌ونقل هوایی در ادامه تاکید کرد: دولت جدید باید با نگاه جدی‌تری به صنعت هوایی کشور داشته باشد. اگر بعضی از شرکت‌ها به‌طور خاص مشکلات نقدینگی دارند، به هر حال وزارت راه و شهرسازی به‌عنوان سیاست‌گذار اصلی و هماهنگ‌کننده در این زمینه چالش‌های موجود در این مسیر را با نگاه حاکمیتی برطرف کند. مثلا می‌تواند با بانک‌ها و نهاد مالی برای اخذ تسهیلات به شرکت‌های هواپیمایی رایزنی کند. شاید گاهی اوقات لازم باشد نهادهایی مانند وزارت امور خارجه در این زمینه نقش تسهیلگری ایفا کند. واقعیت این است که برای رفع بعضی از مشکلات و چالش‌های موجود در صنعت هوایی کشور نیازمند نگاه ملی و حرکت جمعی هستیم.

ادغام می‌تواند راهگشا باشد

نجف به ادغام شرکت‌های هواپیمایی کوچک به‌عنوان یک راهکار دیگر اشاره کرد و در پایان گفت: ادغام می‌تواند بهره‌وری را افزایش دهد و بازدهی حمل‌ونقل هوایی را بهبود بخشد. این ادغام در سایر کشورهای دنیا نیز اتفاق افتاده و حتی بعضی از کشورها شرکت‌های هوایی خود را در چارچوب دهکده جهانی با یکدیگر ادغام کرده‌اند و این موضوع بازدهی فعالیت‌ها را افزایش داده است. به‌عنوان مثال در سال‌های اخیر در کشور برخی شرکت‌های هواپیمایی با تعداد یک یا دو فروند هواپیما تشکیل شده که رویکرد درستی نیست. به وزارت راه و شهرسازی پیشنهاد می‌شود به شرکت‌های جدیدی که این‌گونه قرار است تاسیس شوند، مجوز ندهد و به جای آن در قالب مدیریت مشارکتی در شرکت‌های فعلی اقدام شود. دولت جدید می‌تواند با اقدامات اساسی و راهبردی، زمینه را برای توسعه این صنعت مهم و راهبردی فراهم کند و از ظرفیت‌های حمل‌ونقل هوایی کشور بهره‌برداری بهتری داشته باشد.

صنعت هوایی در انتظار معجزه نیست

میلاد باستانی، کارشناس صنعت هوانوردی درباره عمده مشکلات صنعت هوایی کشور با تاکید بر اهمیت استراتژیک صنعت هوانوردی گفت: هر صنعتی نقاط ضعف و قوتی دارد و فعالان آن صنعت در تلاشند با ارائه راهکارهای تازه و کارآمد تدابیری بیندیشند که بتوانند ضعف‌های موجود را برطرف کنند و از نقاط قوت برای موفقیت بیشتر بهره ببرند. این رویکرد برای هر صنعتی نیازمند صرف وقت، هزینه و مهم‌تر از همه، کسب مهارت‌های تخصصی مرتبط با آن صنعت است تا به‌واسطه آنها بتواند به موفقیت برسد. در این میان، صنعت هوانوردی کشور به‌عنوان یک صنعت مهم و درعین‌حال راهبردی، از این امر مستثنا نیست. باستانی نبود ارتباط قوی بین دانشگاه و صنعت حمل‌ونقل را از جمله مهم‌ترین دلایل ادامه‌دار شدن مشکلات صنعت هوانوردی ایران دانست و گفت: در حال حاضر تنها یک دانشگاه صنعت هوانوردی و چند دانشگاه خصوصی در این زمینه فعالیت دارند، درحالی‌که نخبگان کشور در دانشگاه‌های مطرح به صنعت پیشرفته حمل‌ونقل هوایی وارد نمی‌شوند. اگر مشوق‌هایی برای دانشجویان برتر کشور با هدف رشد این صنعت ایجاد و ارتباط دانشگاه با صنعت حمل‌ونقل هوایی بیشتر شود، قطعا رشد و شکوفایی بیشتری در صنعت هوایی کشور رخ می‌دهد.

نیازمند عزم ملی

کارشناس صنعت هوانوردی در پایان در بیان راهکارهایی برای رفع مشکلات صنعت حمل‌ونقل هوایی خاطرنشان کرد: نمی‌توان تنها از سازمان هواپیمایی انتظار معجزه داشت و باید با عزم ملی به‌ویژه از سوی نهادهای بالاتر مشکل نقدینگی و تزریق بودجه کلان به این صنعت را از طریق اعطای تسهیلات مناسب بانکی برطرف کرد تا شاهد اعتماد سرمایه‌گذاران برای ورود به این صنعت و ارتقای ایمنی و رشد اقتصادی صنعت حمل‌ونقل هوایی باشیم.

سخن پایانی

بنا براین گزارش، صنعت هوایی ایران با چالش‌های جدی ناشی از تحریم‌ها و مشکلات داخلی مواجه است. براساس آمارهای موجود در حال حاضر ۴۰ تا ۴۵ درصد ناوگان هوایی کشور به‌دلیل کمبود قطعات و مشکلات نگهداری، زمینگیر بوده و در حال غیرعملیاتی قرار دارند. ادامه این وضعیت نه‌تنها به کاهش کیفیت خدمات منجر خواهد شد، بلکه بر اعتماد عمومی به این صنعت نیز تاثیر منفی خواهد گذاشت. اگرچه کارشناسان بر این باورند که تحریم‌ها در ابتدا تهدیدی برای صنعت هوایی بوده، اما در برخی موارد به فرصتی برای خودکفایی در تعمیر و نگهداری تبدیل شده، اما واقعیت این است که حال‌وروز صنعت هوایی کشور با نیمی هواپیمای زمینگیر، خوب به نظر نمی‌رسد. برای عبور ناوگان هوایی کشور از این بحران که می‌رود نگران‌کننده شود، دولت باید اقداماتی جدی و فوری انجام دهد و حمایت چندجانبه از این صنعت را در دستور کار قرار دهد. کارشناسان صنعت هوایی کشور امیدوارند با اتخاذ تدابیر مناسب و همکاری بین نهادهای گوناگون در دولت جدید، این صنعت بتواند از چالش‌های کنونی عبور کرده و به مسیر رشد بازگردد.