چرا خودروهای خارجی پس از آزادسازی واردات هنوز دیده نمی‌شوند؟
با گذشت بیش از دو سال از آزادسازی واردات خودرو، خیابان‌های شهر هنوز از حضور پررنگ خودروهای خارجی خالی‌اند. کارشناسان دلایل این وضعیت را در ترکیب پیچیده‌ای از بوروکراسی اداری، شرکت‌های بی‌تجربه، ابهام در تعرفه‌ها، و نبود خدمات پس از فروش جست‌وجو می‌کنند؛ عواملی که واردات را از مسیر رقابت خارج کرده‌اند.
در حالی که واردات خودرو از سال ۱۴۰۲ آزاد شد و قرار بود با ایجاد رقابت، کنترل قیمت و ارتقای کیفیت صنعت خودروسازی همراه باشد، اما خیابان‌های شهر هنوز نشانی از خودروهای خارجی ندارند. جز چند مدل محدود، اثری از وارداتی‌ها دیده نمی‌شود؛ حتی برندهایی مانند کیا که جزو اولین خودروهای وارداتی بودند، حضور ملموسی در سطح شهر ندارند.
مانی حدادی، کارشناس بازار خودرو، می‌گوید: «از ابتدای امسال تاکنون حدود ۲۰ تا ۲۵ هزار دستگاه خودرو وارد کشور شده، در حالی که این رقم سال گذشته حدود ۵۰ هزار دستگاه بود. اما بخش قابل‌توجهی از این خودروها هنوز به دست مصرف‌کننده نرسیده‌اند. فرآیند طولانی ثبت سفارش، تخصیص ارز، ترخیص گمرکی، اخذ مجوزهای زیست‌محیطی و در نهایت شماره‌گذاری، باعث شده بسیاری از خودروها ماه‌ها در حیاط گمرک بمانند.»
موانع ساختاری واردات خودرو
نبود دستورالعمل‌های شفاف، تغییرات مکرر در قوانین، و پیچیدگی‌های اداری از جمله عواملی هستند که اجرای طرح واردات را کند و مبهم کرده‌اند. دولت تلاش داشت با تعرفه‌های پلکانی، هم واردات را تسهیل کند و هم از تولید داخل حمایت کند، اما این سیاست‌ها بارها با مخالفت مجلس و دیوان عدالت اداری متوقف شدند.
شرکت‌های بی‌تجربه و نبود زیرساخت
بازار واردات که در دهه ۱۳۹۰ در اختیار چند شرکت باسابقه بود، حالا به دست مجموعه‌هایی افتاده که نه تجربه دارند و نه زیرساخت. بسیاری از این شرکت‌ها با دریافت ارز و مجوز، اقدام به ثبت سفارش انبوه کردند اما در تخصیص ارز یا اظهار گمرکی با مشکل مواجه شدند. نبود تجربه در ترخیص، استانداردسازی و خدمات پس از فروش، اعتماد خریداران را به‌شدت کاهش داده است.
خدمات پس از فروش؛ حلقه مفقوده اعتماد
بسیاری از شرکت‌ها تنها چند ده یا چند صد دستگاه خودرو وارد کرده‌اند، بدون آن‌که نمایندگی فعالی در کشور داشته باشند. مشتری حاضر نیست خودرویی بخرد که در صورت خرابی، برای یک قطعه ساده ماه‌ها منتظر بماند. نتیجه آن شده که خودروهای وارداتی یا در انبارها مانده‌اند یا پس از مدت کوتاهی از تردد خارج شده‌اند.
سیطره برندهای چینی و توقف در شماره‌گذاری
بیش از ۹۰ درصد خودروهای وارداتی ساخت چین هستند. حتی برخی برندهای کره‌ای، ژاپنی و اروپایی نیز در چین مونتاژ می‌شوند. بسیاری از این خودروها با استانداردهای زیست‌محیطی ایران سازگار نیستند و در مرحله شماره‌گذاری متوقف می‌شوند.
قیمت‌گذاری آزاد و خروج از رقابت
شورای رقابت در اسفند ۱۴۰۳ خودروهای وارداتی را از شمول قیمت‌گذاری دستوری خارج کرد. این تصمیم باعث شد واردکنندگان قیمت‌ها را آزادانه تعیین کنند و در نتیجه، قیمت برخی مدل‌ها از خودروهای مونتاژی داخلی هم بالاتر رفت. این موضوع باعث شد وارداتی‌ها از دایره انتخاب مصرف‌کننده کنار بروند.
تعرفه‌های مبهم و فشار تولیدکنندگان داخلی
ابهام در تعرفه‌های وارداتی یکی از بزرگ‌ترین موانع بازار بوده است. تا مدت‌ها مشخص نبود تعرفه واقعی بین ۶۰ تا ۱۰۰ درصد است یا بیشتر. در کنار این بی‌ثباتی، فشار خودروسازان و قطعه‌سازان داخلی نیز مانع جدی واردات شده است. ساختار حمایتی موجود طوری طراحی شده که واردات در حاشیه بماند و انحصار تولیدکنندگان داخلی حفظ شود.
نگاه سرمایه‌ای به خودرو
مسیح فرزانه، دیگر کارشناس بازار خودرو، معتقد است نگاه درآمدزایی سیاست‌گذاران به واردات خودرو و نگاه سرمایه‌ای مردم به خودرو باعث شده این بازار از مسیر حرفه‌ای خود خارج شود. در شرایط تورمی، مردم خودرو را نه به‌عنوان وسیله نقلیه، بلکه به‌عنوان دارایی بادوام می‌خرند. این نگاه باعث شده خودروهای وارداتی که خدمات و بازار فروش ضعیفی دارند، از چرخه مصرف کنار گذاشته شوند.
