تعرفه به تولید ضربه نمی‌زند، به شرطها و شروطها

امیرحسین برخورداری، کارشناس حوزه خودرو درباره داستان واردات خودرو تقابل تولیدکنندگان و واردکنندگان با تاکید بر اینکه این کشمکش‌ها در صنعت و بازار خودرو ما موضوع جدیدی نیست به صمت اظهار کرد: نبرد تولید واردات موضوع تازه‌ای نیست و به همین دلیل است که همواره واردات خودرو به کشور روند سینوسی و پر از مخالف داشته است. در حقیقت خودروسازان ایرانی هیچ‌گاه به واردات به‌عنوان یک ابزار برای پیشرفت نگاه نکرده‌اند و همواره به‌دنبال بازار انحصاری و خیال راحت از بابت تولید هستند. البته واردکنندگان نیز از این بازی جدا نیستند و با وجود روند دو سال اخیر واردات، از آنجایی که همواره از تصمیمات مقطعی قطع وصلی واردات مطمئن هستند، نسبت به عقد قرارداد یک یا دو خودرو یا یک برند چینی اقدام کرده‌اند و یک سوله یا کارخانه کوچک نیز برای آغاز مونتاژ خودرو در صورت توقف کامل واردات خریداری یا اجاره کرده‌اند. از این روند می‌توان نتیجه گرفت که درنهایت باز هم قرار است دایره خودروسازی در ایران علی‌رغم قاعده جهانی گسترده‌تر شود و خودروسازانی با تیراژهای سالانه هزار دستگاهی پدیدار شوند. با این حساب چه خودروسازی پیروز شود، چه واردات باقی بماند، بنگاهداران اقتصادی فعال در حوزه خودرو به آن سمت تغییر جهت می‌دهند.

دولت به‌دنبال کسب درآمد

برخورداری به نحوه مواجهه دولت با واردات خودرو نیز اشاره کرد و افزود: دولت برنامه کسب درآمد قابل‌توجه از محل واردات خودرو را دارد و قطعا به‌دنبال تحقق آن برنامه‌هایش را پیش می‌برد؛ یعنی نمی‌توان انتظار داشت که تعرفه‌ها مانند سال قبل باشد، اما احتمالا برای خودروهای برقی تغییری به‌وجود نمی‌آید. البته هنوز جزئیات جدید واردات خودروهای هیبریدی که مهم‌ترین دسته از خودروهای وارداتی جدید هستند، مصوب نشده است. این در حالی است که خودروهای هیبریدی هم مشکلی برای ناترازی انرژی در کشور ایجاد نمی‌کند هم مصرف و هم آلایندگی کمتری از خودروهای بنزینی دارند و می‌توانند بهترین ابزار برای دوران تغییر روند وسایل نقلیه از بنزینی به برقی باشند.

۴ دهه بدون دستاورد

کارشناس حوزه خودرو ادامه داد: بازار خودروهای وارداتی در صورت افزایش تعرفه رشد قابل‌توجهی می‌کند و اثربخشی آن طی یک سال اخیر برای کنترل قیمت‌ها بی‌اثر خواهد شد. صنعت خودرو ما ۴۰ سال حمایت ممنوعیت واردات یا واردات قطره چکانی و تعرفه سنگین را داشت، اما مناسبات سیاسی و اقتصادی منجر به آن شده تا این حمایت به عادت صنعت خودرو بدل شود و درنهایت هیچ دستاورد قابل‌توجهی نه نصیب مشتریان بازار داخلی شود، نه توانمندی برای بازارهای صادراتی به‌وجود بیاورد.

وی افزود: تعرفه بالا صرفا خیال خودروسازان را برای ادامه روند گذشته راحت می‌کند. روندی که نه مورد تایید مردم است نه حتی خود خودروسازان. حال بهانه تازه موضوع خصوصی‌سازی است و انجمن خودروسازان می‌گوید حالا که یک شرکت خصوصی شده باز هم به صنعت خودرو فرصت بدهید که توجیه منطقی نیست، چراکه حتی واردات با تعرفه سال قبل هم لطمه‌ای به روند تولید خودرو نمی‌زند، مگر آنکه صلاح مونتاژ بر واردات چیره شود.

کارشناس حوزه خودرو خاطرنشان کرد: موضوع رقابت‌پذیری و پیشرفت صنعت خودرو جایی مشخص می‌شود که خودروسازان ما به سختی و با انحصار توانسته‌اند در چند بازار صادراتی، فروش محدودی داشته باشند و جایی که نوبت به رقابت با خودروهای چینی یعنی روسیه رسید، خودروهای ایرانی هیچ توان رقابتی و مزیتی را به نمایش نگذاشتند و این دقیقا دستاورد ۴ دهه کنترل واردات در برابر تولید خودرو داخلی است.

برخورداری در پایان با اشاره به داشتن یک رویکرد مناسب در واردات خودرو اظهار کرد: واردات خودرو زمانی می‌تواند به نفع مصرف‌کننده باشد که مصرف‌کننده بتواند خودرو باکیفیت و ایمن خریداری کند، اما خودروهای اقتصادی هم با تعرفه بالا توجیه‌ناپذیر می‌شوند و هم اثربخشی لازم در برابر خودروهای تولیدی را نخواهند داشت تا رقابتی ایجاد کنند که منجر به پیشرفت صنعت خودرو کشور شود. یک مثال ساده آن است که مثلا به یک سدان چینی اتوماتیک و معادل سدان‌های داخلی مانند تارا، دنا و شاهین پلاس اجازه واردات با تعرفه صفر درصد یا مونتاژ بدون تعرفه را بدهیم و نتیجه می‌تواند خودرویی با نرخ حدود ۹۰۰ میلیون تومان با سطح امکانات بیش از خودروهای تولیدی داخل باشد. روند واردات و تعیین تعرفه به‌گونه‌ای بوده که هیچ‌گاه حتی فرصت چنین آزمایشی ساده‌ای پدید نیامده و انگار قانون نانوشته‌ای وجود دارد که مشتریان را ملزم به خرید خودرو از ایران‌خودرو سایپا می‌کند و اجازه ورود هیچ خودرویی با حیطه قیمتی این دو خودروساز را نمی‌دهد.

کاهش تعرفه، خودروهای مونتاژی را هدف قرار می‌دهد

محمدحسین پروانه، کارشناس حوزه خودرو نیز با تاکید بر اینکه کاهش تعرفه واردات تاثیر چندانی بر قیمت خودروهای تولید داخل ندارد به صمت اظهار کرد: با کاهش تعرفه واردات خودروهای مونتاژی تحت‌تاثیر جدی قرار می‌گیرند، زیرا قیمت خودروهای وارداتی و مونتاژی در رده قیمتی یکدیگر است. کاهش تعرفه در زمانی که ارز زیادی برای واردات قابل‌توجه وجود ندارد نمی‌تواند منجر به رقابت‌پذیری بیشتر در بازار خودروهای داخلی شود، اما رقابت در خودروهای مونتاژی را مقداری افزایش می‌دهد، زیرا به‌طور مستقیم بازار مونتاژکاران هدف قرار می‌گیرد. صرف تعرفه بالا کمکی نمی‌کند. کارشناس حوزه خودرو ادامه داد: تعرفه‌گذاری باید هوشمندانه باشد یعنی اقلام و موارد مشخصی که نیازمند تعرفه‌گذاری برای ایجاد مزیت قیمتی تولید داخل هستند و برای کشور از منظر تامین به‌ویژه تنش‌های خارجی مهم است باید تعرفه‌گذاری شوند آن هم نه به صورت یکسان. مثلا تعرفه‌گذاری شیشه خودرو بی‌مورد است. تعرفه ECU خودرو باید به قدری باشد که صرفه تولید داخل باشد، منتهی تعرفه آن با قطعه مثل شمع خودرو متفاوت است. کشور باید فهم دقیقی از اینکه چه کالاهایی در داخل کشور با این حجم محدود تولید، امکان داخلی‌سازی دارد را داشته باشد.

مونتاژکاران مخالف کاهش تعرفه هستند نه خودروسازان

پروانه با تاکید بر اینکه باید در هر زمینه‌ای قاعده‌مند و متعادل رفتار کنیم، افزود: افراط‌وتفریط در هر چیزی مضر است؛ نه واردات بی‌مورد خوب است و نه محدودیت و ممنوعیت. هیچ‌کدام مناسب نیست. خودرو ارزان‌قیمتی در دنیا مثل خودروهای تولید داخل نداریم. متاسفانه مالیات‌ها و عوارض و هزینه‌های جانبی بر صنعت سبب می‌شود قیمت‌تمام‌شده خودروها افزایش داشته باشد و به ظاهر رقابت‌پذیر با خودروهای خارجی نباشد. درحالی که خودرو وارداتی وقتی داخل کشور می‌شود و تعرفه پایین هم از آن اخذ شود، باز هم به دلایل متعددی قیمت بالاتری پیدا می‌کند. یعنی فضای این بازار به نحوی است که قیمت‌ها افزایش پیدا می‌کند. البته دقت داشته باشیم که خودروهای چینی مورد خاصی هستند. همان‌طور که می‌دانید برندهای مطرح غربی در رقابت با خودروهای چینی با مشکل مواجه شدند که دلایل خاص خود را دارد و در اینجا محل بحث ما نیست و توضیح آن مفصل است که چرا صنعت خودرو چین تا این حد رقابت‌پذیر است.

کارشناس صنعت خودرو عمده دلایل مخالف با کاهش تعرفه را نگرانی مونتاژکاران دانست و گفت: به نظر می‌رسد از سمت مونتاژکاران در این زمینه نگرانی وجود داشته باشد تا خودروسازان داخلی ایران‌خودرو سایپا، چراکه واردات بیشتر با تعرفه پایین سبب می‌شود استدلال محکمی باشد بر اینکه قیمت‌گذاری حذف شود و این در تناقض است با اینکه خودروساز داخلی مخالف این موضوع باشد.

سخن پایانی

بنابر این گزارش، برخی کارشناسان معتقدند که افزایش تعرفه‌ها و محدودیت‌های وارداتی طی چهار دهه گذشته نه تنها به پیشرفت قابل‌توجهی در کیفیت و توانمندی تولید داخل منجر نشده بلکه به‌نوعی به عادت و انحصار در صنعت خودرو تبدیل شده است. این گروه بر این باورند که تعرفه‌های بالا صرفا خیال خودروسازان را برای ادامه روند گذشته راحت کرده و رقابت‌پذیری واقعی را ایجاد نکرده است. آنها تأکید دارند که واردات خودرو زمانی می‌تواند به نفع مصرف‌کننده و صنعت باشد که امکان خرید خودروهای باکیفیت و ایمن فراهم شود و تعرفه‌ها به‌گونه‌ای تنظیم شوند که خودروهای اقتصادی وارداتی نیز بتوانند رقابت کنند.

در مقابل، گروهی دیگر از کارشناسان بر این نکته تأکید دارند که کاهش تعرفه‌ها در شرایط فعلی که محدودیت‌های ارزی و مشکلات تأمین ارز وجود دارد، نمی‌تواند به رقابت‌پذیری بیشتر بازار خودروهای داخلی منجر شود. این نگاه معتقد است که کاهش تعرفه‌ها بیشتر بازار مونتاژکاران را هدف قرار می‌دهد و نگرانی اصلی مخالفان کاهش تعرفه‌ها از سوی بنگاه‌های اقتصادی کوچک‌تر و مونتاژکاران است، نه لزوما خودروسازان بزرگ. از نظر آنها، تعرفه‌گذاری باید هوشمندانه و تفکیک شده باشد تا اقلام و خودروهایی که قابلیت داخلی‌سازی دارند حمایت شوند و تعرفه‌ها به صورت یکسان اعمال نشود.

براساس این گزارش و نظرات کارشناشان به نظر می‌رسد مسئله تعرفه واردات خودرو در ایران چندبعدی است و نمی‌توان با یک نسخه ساده آن را حل کرد. سیاست‌گذاران باید تعادلی میان حمایت از تولید داخل و ایجاد رقابت سالم در بازار برقرار کنند، چراکه حمایت بی‌حدوحصر با تعرفه‌های بالا به انحصار و کاهش کیفیت منجر می‌شود و کاهش بی‌رویه تعرفه‌ها در شرایط اقتصادی فعلی ممکن است به تولید داخل آسیب بزند. درنهایت، راهکار موفق نیازمند شفافیت در سیاست‌ها، توجه به ظرفیت‌های واقعی تولید داخل، و تسهیل واردات خودروهای باکیفیت و اقتصادی است تا هم مصرف‌کنندگان بهره‌مند شوند و هم صنعت خودرو کشور به سمت پیشرفت و رقابت‌پذیری حرکت کند.