گردهمایی سران بدقول
کاپ ۲۷ در شرایطی به کار خود پایان داد که باز هم به‌نفع توسعه‌یافته‌ها و اقتصاد ثروتمندان به‌امضا رسید.
کاپ ۲۷ در شرایطی به کار خود پایان داد که باز هم به نفع توسعه یافته ها و اقتصاد ثروتمندان به امضا رسید. در این نشست اقلیمی، نه تنها به کاهش انتشار گازهای گلخانه ای توجهی نشد، بلکه مدافعان استفاده از سوخت های فسیلی به استفاده از گاز طبیعی هم تاکید کردند. در کل، ماحصل نشست چندروزه سران کشورها در شرم الشیخ مصر تنها به تاسیس صندوقی به نام «صندوق ضرر و زیان» انجامید که این موفقیت با این شرط حاصل شد که همه بار مالی پرداخت خسارت بر دوش دولت های ثروتمند هم نباشد. مذاکره بر سر موضوعات اصلی مناقشه برانگیز در این باره، از جمله اینکه چه کشوری پول می پردازد و چه کسی از این صندوق سود می برد، به نشست اقلیمی سال آینده در امارات ( ۲۸ COP ) موکول شد. صمت در این گزارش به ارزیابی نتایج نشست اقلیمی ۲۷ COP و تاثیری که روی کشورهای در حال توسعه از جمله ایران خواهد داشت، پرداخته است.
روایتی از یک گناه نابخشودنی
چند سالی می شود که دانشمندان، هشدارهای جدی درباره کاهش گرمایش جهانی می دهند و معتقد هستند هرچه زودتر باید از روند گرمای جهانی جلوگیری شود. با پررنگ تر شدن تهدیدهای زیست محیطی، تغییرات اقلیمی در جهان به ویژه کشورهای در حال توسعه که از اتفاق، اقلیم شکننده ای در برابر مخاطرات طبیعی دارند، روزبه روز موضوع کاهش انتشار گازهای گلخانه ای و پیگیری رویکردهای سازگارانه در نشست های بین المللی از درجه اهمیت بالاتری برخوردار می شوند. نشست های بین المللی تغییرات اقلیمی موسوم به COP در راستای عملیاتی کردن معاهده پاریس و پروتکل کیوتو است. این معاهده ها در دهه های گذشته میان سران کشورها جز ایران، یمن، لیبی و اریتره در راستای کاهش انتشار گازهای گلخانه ای به توافق رسید، اما می تواند موضوع پیوستن ایران به چنین معاهده هایی بی اهمیت باشد، چرا که کشورهایی هم که به امضای آن پرداختند، گویا تنها روی کاغذ متعهد شدند و نه تنها خبری از کاهش انتشار نیست، بلکه امسال در آخرین کنفرانس اقلیمی یعنی COP ۲۷ تاکیدی هم بر آن نشد. مصر به عنوان رئیس کاپ ۲۷ و مسئول تهیه متن پیش نویس تصمیم های آن، نه تنها در این متن عبارت «حذف تدریجی سوخت های فسیلی» را لحاظ نکرد، بلکه حتی با امضای قراردادهایی در حاشیه نشست، مصرف گاز طبیعی را ترویج کرد. در پشت درهای بسته، کشورهایی از جمله عربستان و روسیه این استدلال را مطرح کردند که نفت سبب تغییرات اقلیمی نمی شود، بلکه یکی از عوامل انتشار است. به طورقطع این بی توجهی نسبت به استفاده حداکثری از سوخت های فسیلی از نگاه نسل های آتی، گناهی نابخشودنی و غیرقابل تحلیل است؛ نسل هایی که شاید در دسترسی به حداقل های زیست محیطی با معضلات عدیده ای مواجه باشند؛ از اخلال در چرخه های زیستی و ایجاد ناامنی غذایی تا دسترسی به آب سالم، در کنار این معضلات خشکسالی های طولانی مدت، سیلاب های سهمگین و توفان های مخرب؛ شرایط زیستی را برای موجودات روی کره زمین تا چند دهه آینده دشوار و دشوارتر می کنند.
مراقب باشیم، باد کلاه مان را نبرد
نشست های تغییر اقلیم سالانه از سوی سازمان ملل، در راستای تصمیم گیری و پیگیری اقدامات فوری با هدف متقاعد کردن کشورها و جلوگیری از افزایش دمای کره زمین برگزار می شود. در اصل هدف این است که با همکاری همه کشورهای جهان، دمای کره زمین تا انتهای قرن حاضر بیش از 1.5درجه سانتیگراد بالاتر نرود. فاطمه دلیر، پژوهشگر در زمینه تغییر اقلیم و فوق دکتری مهندسی محیط زیست از دانشگاه تهران در گفت وگو با صمت بااشاره به موضوع اصلی این نشست ها می گوید: به طورمعمول در نشست های موسوم به COP ، گفت وگوها بر ۴ محور کاهش انتشار، سازگاری، تامین مالی و همکاری پیگیری می شود. هدف از نشست سال گذشته که در گلاسکو برگزار شد، رسیدن به اقتصاد کربن صفر در نیمه قرن حاضر بود تا بتوان افزایش متوسط دمای زمین را روی ۱ . ۵ درجه سانتیگراد نگه داشت، اما هیچ نشانی از تعهد دولت ها دیده نشد و متاسفانه جهان در حال حاضر در مسیر محدود کردن افزایش دمای زمین به ۱ . ۵ درجه قرار نگرفته است. اهداف اعلام شده در توافقنامه پاریس نشان می دهد که تا سال ۲۱۰۰ با افزایش ۳ درجه ای دمای زمین مواجهیم و اگر به انتشار گازهای گلخانه ای به همین منوال ادامه دهیم، دما همچنان افزایش می یابد.ضروری است، یادآور شویم که تبعات غیرقابل مدیریت تغییرات اقلیمی؛ سیل های فاجعه بار، خودسوزی جنگل ها، توفان ها و آب لرزه های شدید و نابودی گونه ها خواهد بود.
اهداف بلندپروازانه روی کاغذ
به گفته دلیر، اگر بخواهیم افزایش دمای کره زمین را به ۱ . ۵ درجه محدود کنیم، باید در دهه آینده میزان انتشار گازهای گلخانه ای را به نصف کاهش دهیم و تا اواسط قرن به انتشار خالص کربن صفر برسیم. مطابق مشارکت های تعیین شده ملی به عنوان بخشی از توافقنامه پاریس، هر کشوری موافقت کرده است که اهداف کاهش انتشار خود را برمبنای سهم تعیین شده ملی ( NDC ) ارائه و آن را هر ۵ سال یک بار با پیشرفت اهداف خود بروزرسانی و سپس اطلاع رسانی کند. گفتنی است، اهداف ثبت شده توسط اعضا با هدف ۱ . ۵ درجه بسیار فاصله دارد، بنابراین در این نشست، کشورها اهداف بلندپروازانه خود را تا سال ۲۰۳۰ تنها روی کاغذ ارائه می دهند. برپایه رسیدن به این چشم انداز، کشورها باید به خروج زغال سنگ سرعت ببخشند و اقداماتی نظیر کاهش جنگل زدایی، تسریع در جایگزینی خودروهای متداول با خودروهای الکتریکی و افزایش تشویق در سرمایه گذاری در انرژی های تجدیدپذیر را در دستور کار قرار دهند. دلیر در ادامه معتقد است: قدم مهم بعدی، افزایش سازگاری و تاب آوری اقلیمی جوامع و زیستگاه های طبیعی است. اقلیم در حال تغییر است و با کاهش انتشار گازهای گلخانه اثرات مخرب آن ادامه دارد. حفاظت و احیای اکوسیستم ها برای جلوگیری از دست دادن سرپناه ها، معیشت، اقتصاد و حتی جان انسان ها لازم است و نیاز به سیستم های هشدار پیش از وقوع و زیرساخت های مقاوم کشاورزی دارد.
کمک صدمیلیاردی توسعه یافته ها
وی می گوید: رسیدن به اهداف کاهش انتشار و افزایش سازگاری و تاب آوری نیاز به سرمایه گذاری قابل توجه دارد که تامین آن برای کشورهای در حال توسعه و کمتر توسعه یافته مشکل است.
تامین این سرمایه نیاز به یک بسیج بین المللی دارد و کشورهای توسعه یافته باید به وعده خود مبنی بر تامین حداقل ۱۰۰ میلیارد دلار در هرسال عمل کنند، همچنین موسسات مالی بین المللی می توانند نقش پررنگی در این زمینه داشته باشند و باید با برنامه ریزی، تریلیاردها دلار را در بخش خصوصی و مالی بخش دولتی موردنیاز را برای تضمین اقتصاد کربن صفر آزاد کنند.
امید است، بتوان تا پایان این اجلاس آیین نامه های اجرایی و قوانین تفصیلی توافقنامه پاریس را نهایی کرد تا بتوان با اقدام های مشترک از طریق همکاری بین دولت ها، مشاغل و جامعه مدنی مقابله با تغییر اقلیم را تسریع کرد.
ناامید از بهبود وضعیت زمین
رضا فلاح، کارشناس تغییر اقلیم در گفت وگو با صمت بااشاره به منفعل بودن کنفرانس های سازمان ملل متحد درباره تغییر اقلیم می گوید: براساس گزارش برنامه محیط زیست ملل متحد ( UNEP ) که در ماه قبل منتشر شد، هیچ مسیر قابل اطمینانی برای محدود ساختن افزایش دمای کره زمین به ۱ . ۵ درجه وجود ندارد و اجرایی نشدن برنامه های کاهش انتشار گازهای گلخانه ای، راهی جز تحول سریع در رفتار جامعه برای مقابله با آثار بحران های اقلیمی باقی نگذاشته است. در این گزارش، شکاف میان تعهدات کشورها برای کاهش انتشار دی اکسید کربن و آنچه موردنیاز است تا افزایش دما به ۱ . ۵ درجه محدود شود، موردبررسی قرارگرفته و به نتایج ناامیدکننده ای رسیده است. آنچه کشورها تا به حال برای اقدام وعده داده اند، حتی اگر به صورت کامل عملی شود، منجر به افزایش دمای حدود ۲ . ۵ درجه برای کره زمین می شود که موجب رخدادهای شدید جوی فاجعه بار در سرتاسر کره زمین خواهد بود. چنانچه، افزایش دمای حدود یک درجه ای که تا امروز با آن مواجه شده ایم، منجر به بروز چنین رخدادهایی از آسیا و خاورمیانه تا اروپا و امریکا شده است. به گفته فلاح، در این گزارش آمده که اگر وعده های بلندمدت کشورها برای رسیدن به انتشار کربن صفر تا سال ۲۰۵۰ محقق شود، دمای زمین تا حدود ۱ . ۸ درجه افزایش خواهد یافت که البته با روند کند اقدامات این چنینی، هیچ اطمینانی در رسیدن به این نتیجه وجود نخواهد داشت.
باید ۵۰ درصد از سوخت فسیلی بکاهیم
حدود یک سال پیش، کشورها در اجلاس اقلیمی گلاسکو ( ۲۶ COP ) توافق کردند که تعهدات خود را برای کاهش انتشار گازهای گلخانه ای افزایش دهند. فلاح می گوید: با روی کار آمدن اجلاس ۲۷ COP در شرم الشیخ مصر، فقط با افزایش تعهدات چند ده کشور مواجهیم که تنها یک درصد از انتشار گازهای گلخانه ای را تا سال ۲۰۳۰ کاهش خواهند داد. این در حالی است که برای رسیدن به هدف افزایش دمای ۱ . ۵ درجه، میزان انتشار این گازها در جهان باید کمابیش ۵۰ درصد کاهش یابد. بنابراین، وقایعی چون امواج حرارتی (افزایش شدید دما)، سیل ها و توفان های مرگبار، تغییرات شدید الگوی بارش، آتش سوزی جنگل ها و از بین رفتن گونه های زیستی در سال های پیش رو، به وضوح افزایش خواهند یافت. این کارشناس تغییر اقلیم می گوید هدف کلیدی اجلاس اقلیمی شرم الشیخ، همانند نشست سال پیش در گلاسکو، اطمینان از اجرای دقیق موافقتنامه پاریس است. ایران به همراه یمن، لیبی و اریتره تنها کشورهایی هستند که هنوز به این موافقتنامه نپیوسته اند. باتوجه به اجماع جهانی و تلاش روزافزون کشورها برای مقابله با تغییرات اقلیمی، عدم الحاق ایران، به عنوان یک کنشگر فعال در استیفای حقوق ملی و کشوری در حال توسعه، می تواند منجر به تنزل جایگاه ایران به عضو ناظر در تصمیم سازی های جهانی تغییر اقلیم (فاقد حق رأی) و محرومیت کشور از مزایای مکانیزم های جهانی مرتبط در سرمایه گذاری و فناوری های مربوط به اقتصاد سبز، بهره وری و بهینه سازی انرژی می شود.
لزوم توجه به روندهای کاهش انتشار
توجه داشته باشیم که هرچند کشور ایران به واسطه مواجهه همزمان با بحران های کم آبی و سیلاب های ویرانگر در کنار سایر تبعات تغییرات اقلیمی، نیازمند برنامه ریزی کلان در راستای افزایش سازگاری و کاهش آسیب پذیری است، اما مسئله مهم دیگر، لزوم توجه جدی به اقدامات کاهش انتشار است. فلاح دراین باره می گوید: عدم الحاق به موافقتنامه پاریس، امکان بهره مندی از مزایای ماده ۶ این موافقتنامه را که بستری برای سرمایه گذاری در طرح های بهینه سازی انرژی کشور در صنایع مختلف فراهم خواهد ساخت، سلب می کند. همچنین، توسعه استفاده از خودروهای برقی و افزایش محدودیت های استفاده از خودروهای با سوخت فسیلی، طرح های اتحادیه اروپا و برخی کشورها در راستای وضع مالیات کربن و مکانیسم های بازاری تبادل انتشارات، صدور گواهی میزان مصرف انرژی یا برچسب ردپای کربن روی محصولات تولیدی و وارداتی، اهمیت موضوع کاهش انتشار گازهای گلخانه ای را در سطح جهانی ملموس تر می کند، به طوری که در آینده نزدیک صادرات صنایعی از کشور چون پتروشیمی، فولاد و سیمان را به کشورهای دیگر با چالش بالا بودن مالیات کربن آنها مواجه خواهد ساخت. فلاح بااشاره به اینکه اقدامات اساسی برای کاهش انتشار مربوط به بخش انرژی است، می گوید: بیش از ۸۰ درصد انتشار گازهای گلخانه ای در کشور مربوط به بخش انرژی است. بنابراین، عمده توجه برای اقدامات کاهش انتشار بر همین بخش معطوف خواهد بود.
اقداماتی چون بازیافت گازهای فلر، افزایش راندمان در صنایع پالایشگاهی و جلوگیری از اتلاف در خطوط انتقال، بهینه سازی مصرف انرژی در بخش حمل ونقل، مصارف خانگی و صنایعی چون سیمان و فولاد که البته باوجود تحریم های بین المللی مالی و فناوری، بخشی از آن با اتکا به دانش فنی و منابع داخلی کشور محقق شده است، از جمله مواردی است که دارای ظرفیت کاهش انتشار بالاتری نسبت به برنامه مشارکتی که کشور پیش از این به کنوانسیون تغییر اقلیم سازمان ملل اعلام داشته است، خواهد بود.
سخن پایانی
باتوجه به موارد یادشده، تغییر اقلیم یک چالش جهانی پیش روی بشر است که از نظر اهمیت هم رده با رکودهای اقتصادی عظیم و جنگ قرار می گیرد و خود می تواند سبب به وجود آمدن آوارگان اقلیمی و منجر به جنگ آب و کربن شود، همچنین تغییر اقلیم سبب از بین رفتن سواحل که حدود ۷۰ درصد مردم جهان در آنها زندگی می کنند، می شود و خشکسالی و شیوع بیماری های نوپدید و بازپدید را در پی خواهد داشت و به علاوه بر تهدید سلامتی، امنیت غذایی را نیز تهدید می کند. بااین وجود، گویا اقتصاد و سود کشورهای توسعه یافته بر جان آحاد مردم جهان ارجحیت داشته و در واقع سکوت و در مقابل فروش و استفاده از سوخت های فسیلی و ذکر نشدن تاکیداتی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه ای در کاپ ۲۷ تنها به سرزنش نسل های آتی می انجامد. به گفته کارشناسان، آنچه مسلم است، تنها با همکاری می توانیم با چالش های بحران تغییر اقلیم مقابله کنیم. بر همین اساس، تنها راه مقابله با تغییرات اقلیمی، بروز تحولات جدی در جوامع به واسطه اقداماتی چون وضع مقررات و سیستم های مالیات، تغییر در رفتار مصرف مردم، مکانیسم های مالی و بازاری بین المللی تبادل انتشار و گذار به سوی انرژی های پاک خواهد بود.
