فناوری اطلاعات، برگ برنده ارزآوری
در کشورهای توسعه‌یافته، محصولات دانش‌بنیان براساس ارزش‌افزوده و پیچیدگی‌های حقوق مالکیت فکری از انحصار برخوردار هستند تا جایی‌که باتوجه به تکنولوژی‌های پیشرفتهای که در این محصولات به کارگرفته شده، آنها اهمیت خاصی را برای اقتصاد دانش‌بنیان قائل هستند. در این بین، باتوجه به اینکه کالاهای دانش‌بنیان دارای ریسک سرمایه‌گذاری در بهره‌وری و همچنین مستعد وجه فراملی هستند، بنابراین تعاملات بین‌المللی و طراحی یک دیپلماسی متناسب با این محصولات ضروری است.
جوزف نای، سیاستمدار برجسته امریکایی در سال ۲۰۰۴ از جمله مهم‌ترین کارکردهای دیپلماسی علمی را حل چالش‌های جهانی مرتبط با افزایش جمعیت، مسائل زیست‌محیطی، غذا، انرژی، منابع و فقر عنوان کرد که نیازمند همکاری‌های بین‌المللی هستند. در حالی که یکی از راه‌های برون‌رفت از فشارهای تحریم، توسعه صادرات غیرنفتی است. در این میان، از اصلی‌ترین راهبردهای کلان، ورود شرکت‌های فنی و مهندسی چه در حوزه نرم‌افزار و سخت‌افزار و چه در حوزه خدمات فنی و مهندسی به بازارها و تعاملات مناسب منطقه‌ای و بین‌المللی است. در این گزارش به راهکارهای توسعه صادرات دانش‌بنیان‌ها و اهمیت دیپلماسی فناوری پرداخته است.
برنامه‌هایی در راستای توسعه صادرات دانش‌بنیان
امیرحسین میرآبادی، سرپرست مرکز تعاملات بین‌المللی علم و فناوری در گفت‌وگو با گفت: یکی از اولویت‌های چهارگانه مرکز تعاملات بین‌المللی علم و فناوری، صادرات محصولات تولیدشده از سوی شرکت‌های دانش‌بنیان و کسب‌وکارهای نوین است؛ باتوجه به اینکه تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان در 2 سال اخیر رشد چشگیری داشته، به‌تناسب آن، ظرفیت‌های صادراتی هم افزایش یافته است. چند برنامه اصلی برای توسعه تجارت بین‌الملل دستاوردهای دانش‌بنیان‌ها مدنظر داریم؛ تاسیس باشگاه شرکت‌های برتر صادراتی یکی از این برنامه‌ها بود که سال گذشته راه‌اندازی شد. شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند در یک فرآیند ارزیابی در زمینه توانمندی صادراتی آنها عضو باشگاه شرکت‌های برتر صادراتی شوند و به ارتقای خود در زمینه صادرات بپردازند. در حقیقت، ظرفیت‌هایی فراهم است که دانش‌بنیان‌ها می‌توانند بهره کافی را ببرند.
شرکت‌های فعال، ستاره‌دار می‌شوند
وی بااشاره به رتبه‌بندی ظرفیت‌های صادراتی شرکت‌های دانش‌بنیان گفت: ظرفیت‌های صادراتی شرکت‌های دانش‌بنیان متنوع است؛ شرکت‌های مستعد صادرات، شرکت‌های سه‌ستاره، چهارستاره و پنج‌ستاره جزو دسته‌بندی اصلی قرار می‌گیرند. هرچقدر درجه شرکتی بالاتر برود و به‌عبارتی توان صادراتی داشته باشد، موفق به گرفتن ستاره و درجه‌های بیشتر می‌شود. وی ادامه داد: باتوجه به افزایش زیاد شرکت‌های دانش‌بنیان، برنامه‌های جدیدی را در حوزه افزایش توان دانش‌بنیان‌ها از طریق کریدور صادرات برای ورود به بازارهای بین‌المللی ایجاد کردیم تا آنهایی که در سطح پایین‌تری از توانمندی قرار دارند، استعدادهای صادراتی خود را بالا ببرند و ستاره‌دار شوند. برای مثال، با سازمان توسعه تجارت کمیته مشترکی تاسیس کردیم که در خلال آن، مشکلات شرکت‌ها پیگیری شود تا مسیر برای ورود به بازارهای صادراتی تسهیل شود و اگر شرکتی خواهان دریافت نامه‌های حمایتی به وزارت اقتصاد یا گمرک است، بتواند به‌راحتی آنها را دریافت کند. میرآبادی گفت: یکی دیگر از اقداماتی که در این مرکز پیگیری می‌شود، شناسایی نقاط ضعف شرکت‌های دانش‌بنیان است. برای مثال، اگر دانش‌بنیانی در امر صادرات با شکست‌های پی در پی مواجه شود، متناسب با معضلاتش، ابزارهای حمایتی در نظر گرفته شده. این حمایت‌ها از آماده‌سازی، نوع طراحی سایت، نوع مشاوره حقوقی، آماده‌سازی بازار، مشاوره‌های ارسال بار و .... از مواردی است که به‌صورت کلی در حوزه شرکت‌های دانش‌بنیان برنامه‌ها را بروزرسانی کرده‌ایم.
یک همکاری سازنده
سرپرست مرکز تعاملات بین‌المللی علم و فناوری بااشاره به همکاری سازنده با صندوق نوآوری و شکوفایی گفت: همکاری با صندوق نوآوری و شکوفایی، یک رابطه سازنده و پویایی است. در واقع، تلاش کردیم که حمایت‌های خود را با آنها همراستا کنیم و شرکت‌ها را برای استقرار در پاویون‌ها و نمایشگاه‌های بین‌المللی در کشورهای مختلف کمک کنیم و آنها را تحت‌حمایت مشترک این 2 نهاد قرار دادیم. هدف هم بیشتر حمایت به‌منظور کاهش ریسک حضور شرکت‌ها در بازارهای بین‌المللی است. به‌گفته میرآبادی، امسال چند رویداد مشترک با صندوق برگزار کردیم، همچنین برای توسعه شرکت‌های صادراتی مذاکراتی برای ارائه تسهیلات بهتر انجام گرفته است، چرا که برخی شرکت‌هایی که در رده بالای صادراتی قرار دارند، شاید نیازمند کمک مالی نشوند و باید در بستر دیگری به آنها کمک کرد، همچنین برای آن دسته از شرکت‌هایی که نیازمند افزایش تولید هستند یا آنهایی که می‌خواهند استاندارد خاصی را دریافت کنند، می‌توان از ظرفیت و انرژی 2 مجموعه بهره گرفت.
رایزن‌های فناوری در ۴ کشور
مدیر مرکز تعاملات بین‌المللی علم و فناوری بااشاره به کارکرد رایزن‌های فناوری در 4 کشور روسیه، اتریش، چین و عراق گفت: ۴ رایزن فناوری در کشورهای روسیه، اتریش، چین و عراق به نمایندگی ایران حضور دارند که اینها در عمل حوزه فعالیت‌شان منطقه‌ای است. برای مثال، رایزن فعال در اتریش منطقه اروپا را پوشش می‌دهد. در واقع چنین روندی باعث می‌شود بازه جغرافیایی بیشتری را پوشش بدهیم.میرآبادی گفت: از آنجایی که دانش‌بنیان‌ها تولیداتی برمبنای فناوری دارند، باید الزامات برای توسعه بازار و تبادلات بین‌المللی آنها ایجاد شود که این فرآیند نیازمند افرادی است که تسلط کافی بر این اکوسیستم را داشته باشند. در واقع تنها افرادی که مسلط به اقتصاد و بازار باشند، نمی‌توانند کارکرد موثری در بحث روابط فناورانه در بین‌الملل را ایفا کنند. لزوما افرادی که در حوزه اقتصاد فعالیت می‌کنند، می‌توانند در توسعه فناوران بین‌المللی نیز کمک کنند. از این بابت، در کشورهایی که رایزن فناوری داریم، وضع تبادلات‌مان به‌شکل معناداری متفاوت است. وی در ادامه بااشاره به کارگزاران فناوری در چند کشور دیگر گفت: علاوه بر رایزنان فناوری در کشورهای گفته‌شده، تعدادی کارگزار داریم که آنها در کشورهای بیشتری مشغول به کار هستند. در واقع، در ۴۰ کشور فعال هستند و مسئولیت و ماموریت اصلی آنها توسعه بازار است. شناخت همه‌جانبه از بازار، بخشی از کار رایزنان فناوری آنها است. در حقیقت، آنها باید شناخت دقیقی از تبادلات فناوری و رویدادهای مهم علم و فناوری داشته باشند،زیرا بازوی توسعه کسب‌وکار شرکت‌های دانش‌بنیان‌ها به‌حساب می‌آیند.وی افزود: ابزار دیگری که داریم، خانه‌های نوآوری و فناوری است که در ۵۶ کشور ایجاد شده و قرار است، امسال دست‌کم در 3 تا 4 کشور دیگر راه‌اندازی شود.مدیر مرکز تعاملات بین‌المللی علم و فناوری بااشاره به موفق‌ترین حوزه‌های صادراتی دانش‌بنیان در سال‌های اخیر گفت: در حوزه‌های ماشین‌آلات و ساخت پیشرفته، زیست‌فناوری و محصولات مربوط به آن، که هم در حوزه سلامت و هم مربوط به بخش کشاورزی است، همچنین در زمینه توسعه تجهیزات‌پزشکی، پیشرفتهای خوبی در صادرات داشتیم.
صادرات خوب تولیدات فناوری اطلاعات
وی در ادامه بااشاره به توسعه مطلوب دستاوردهای دانش‌بنیان‌های فعال در زمینه فناروی اطلاعات در صادرات گفت: فناوری اطلاعات یکی از حوزه‌های جذاب برای صادرات خدمات است و ما هم شرایط بسیار خوبی در این زمینه داریم و دانش‌بنیان‌ها تولیدات جذابی دارند؛ اما مقایسه رتبه فناوری اطلاعات با دیگر حوزه‌ها تا حدی سخت است، چرا که صادرات محصولات مبتنی بر فناوری اطلاعات که در قالب صادرات و برون‌سپاری انجام می‌شود و چندان اندازه‌گیری نمی‌شوند و به‌همین دلیل، آماری نمی‌توان داشت. خدمات فناوری اطلاعات برای بیشتر کشورها جذاب است و خوشبختانه دانش‌بنیان‌ها توانستند بازارهای خوبی را در اختیار بگیرند. بنابراین، در حوزه ساخت پیشرفته و ماشین‌آلات، زیست‌فناوری هم در حوزه سلامت و هم در بخش کشاورزی، تجهیزات‌پزشکی و فناوری‌اطلاعات پیشرو هستیم و می‌توانیم در بازارهای بین‌المللی حرفی برای گفتن داشته باشیم.
بازی، صنعتی ارزآور
به‌گفته مدیر مرکز تعاملات بین‌المللی علم و فناوری، بازی؛ صنعتی بسیار ارزآور است که دامنه نفوذ بالایی دارد و توسعه بازار آن، نسبت به محصولات دیگر نظیر دارو که نیاز به فرآیندهای رجیستری و آزمایشات بالینی دارد و فرآیندی طولانی را می‌طلبد، بسیار راحت‌تر است، اما خدمات فناوری اطلاعات نظیر بازی انیمیشن از مواردی است که بسیار سریع می‌تواند به بازار برود و ارزآوری خوبی داشته باشد.
مسیر هموار دانش‌بنیان‌ها برای حضور در نمایشگاه‌های خارجی
حسن قاسمی‌یزدآبادی، فعال در زمینه تجاری‌سازی محصولات دانش‌بنیان در گفت‌وگو با درباره چالش‌های صادرات محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان گفت: جای خالی حمایت‌های دولتی در صادرات به‌ویژه برای دانش‌بنیان‌ها به‌شدت احساس می‌شود، چرا که در بسیاری موارد باوجود مصوبه‌های قانونی به‌منظور تسهیل فرآیند صادرات، با معضلاتی نظیر کمبود بودجه مواجه می‌شویم. ناگفته نماند که مشوق‌های صادراتی از سوی معاونت علمی و صندوق نوآوری و شکوفایی برای بیشتر دانش‌بنیان‌ها اعمال شده و چالش دیگر مربوط به بازاریابی است. بیشتر شرکت‌های نوپا نیازمند حمایت دولت برای حضور در نمایشگاه‌های خارجی هستند، زیرا باوجود نرخ دلار و تورم‌های اخیر، در عمل، راه برای حضور در نمایشگاه‌های خارجی برای بازاریابی و تعاملات بین‌المللی غیرممکن می‌شود یا هزینه زیادی را می‌طلبد.
راه برای کلاهبرداری خارجی‌ها باز است
قاسمی در ادامه، درباره نبود روش پرداخت LC که راه را برای کلاهبرداری خارجی‌ها باز می‌گذارد، گفت: معضل اصلی و مهم دانش‌بنیان‌ها در تجارت بین‌الملل، نبود حمایت‌های حقوقی دولت است. متاسفانه در ایران امکان پرداخت‌های بین‌المللی امن نظیر LC وجود ندارد. بیشتر مدیران بانک‌های کشور، آشنایی با شیوه پرداخت LC ندارند، چرا که ۴ دهه می‌شود که این روش پرداخت بین‌المللی حذف شده است. اگر این روش را به‌کار بگیریم، می‌توانیم با هر تاجری در هر جای دنیا بدون ترس از ضرر و زیان از طرف مقابل، همکاری کنیم. به‌عبارت روشن‌تر، اگر تاجری هم در آن سوی دنیا بخواهد ضرری به تاجر دیگر بزند یا کلاهبرداری کند، این روش پرداخت، مانع می‌شود. وی افزود: بیشتر تاجران نوپا در کشور به‌دلیل نبود این روش پرداخت مجبور هستند با یک نگرش اعتمادی دست به فعالیت و معاملات بین‌المللی بزنند. تاجران زیادی در کشور ما بوده‌اند که به‌دلیل نبود روش پرداخت LC در نظام بانکی ضرر کرده و متاسفانه نتوانسته‌اند، پیگیری کنند. به‌گفته قاسمی، فرض کنید یک شرکت خارجی پولی را که قرار است به طرف قرارداد ایرانی بدهد، نداده است و طرف ایرانی دستش به هیچ جا بند نیست، در حالی که در بیشتر کشورهای دنیا اگر چنین اتفاقی بیفتد، به‌صورت سیستماتیک تمامی هزینه‌ها از شرکت خاطی و در بستر قانونی دریافت می‌شود، حتی خدمات کنسولی در وزارت خارجه ایران هم نمی‌تواند راه به جایی ببرد و معمولا به کشور مقصد ارجاع داده می‌شود. لازم به توضیح است که LC یک روش پرداخت بین‌الملل امن است که تضمین‌کننده مراودات بین‌المللی تاجران محسوب می‌شود؛ در واقع، نوعی معاملات بانکی است. در این روش پرداخت، دوطرف قرارداد؛ اجازه عدول از قوانین را ندارند و تاجری نمی‌تواند خارج از قانون تجارت بین‌الملل دست به فرآیندی بزند.
سخن پایانی
در سال گذشته، صادرات دانش‌بنیان‌ها با افزایش ۳۰ درصدی همراه بوده است و طبق گفته روح‌الله دهقانی فیروزآبادی، معاون علم و فناوری اقتصاد دانش‌بنیان، براساس آماری که تاکنون از صادرات شرکت‌های دانش‌بنیان در دسترس قرار گرفته، صادرات این شرکت از یک میلیارد دلار گذر کرده است و با افزایش هزار و 600 تایی شرکت‌ها پیش‌بینی می‌شود که سال ۱۴۰۲ به بیش از ۲ میلیارد دلار برسد. گفتنی است، کشورهای همسایه بیشترین سهم را داشتند و جزو مقاصد صادراتی شرکت‌های دانش‌بنیان بودند، به‌طوری که بیش از ۸۰ درصد این صادرات را شامل می‌شدند. بیشترین سهم صادرات محصولات دانش‌بنیان به «مواد پیشرفته و محصولات شیمیایی» و سپس به ماشین‌سازی اختصاص داشت؛ البته قراردادهایی در زمینه فناوری اطلاعات و خدمات مرتبط به آن هم در سال گذشته منعقد شده است که باید منتظر بود و دید که این قراردادها در ادامه، چه تاثیری در رقم صادرات دانش‌بنیان‌ها می‌گذارند.
