خوش‌بین به آینده
واضح است که اقتصاد دانش‌بنیان موجب کاهش هزینه‌های تولید می‌شود و قاعدتا بهره‌وری و کیفیت محصول را افزایش می‌دهد و شرایط را برای رقابت‌پذیرتر کردن محصولات فراهم می‌کند.
واضح است که اقتصاد دانش بنیان موجب کاهش هزینه های تولید می شود و قاعدتا بهره وری و کیفیت محصول را افزایش می دهد و شرایط را برای رقابت پذیرتر کردن محصولات فراهم می کند. به همین دلیل، کارشناسان تاکید می کنند که شرکت ها و صنایع بزرگ نباید نسبت به حوزه دانش بنیان غفلت داشته باشند. با این مبنا و باتوجه به اصلاح رویکردی که در وزارت صمت از سال گذشته اتفاق افتاده بود، بحث فناوری و نوآوری به عنوان یکی از موضوعات مهم در دستور کار وزارتخانه قرار گرفت و چند هدف کلیدی و عمده برای توسعه اقتصاد دانش بنیان در کشور طراحی شد که بحث توسعه اقتصاد دانش بنیان، افزایش بهره وری، حفظ محیط زیست، کاهش قیمت، افزایش کیفیت و توسعه صادرات، اهدافی بودند که برای توسعه اقتصاد و تولید دانش بنیان در وزارت صمت در نظر گرفته شدند. حال باید منتظر بود و دید که بعد از برکناری سیدرضا فاطمی امین، نگرش موجود درباره تعاملات با دانش بنیان ها در وزارت صمت ادامه دار خواهد بود یا خیر؟ صمت در این گزارش به بررسی تعاملات وزارت صمت در راستای توسعه فعالیت دانش بنیان ها در بدنه صنعت کشور پرداخته است.
استضیاح وزیر یک تصمیم زودهنگام بود
امیرعباس اختراعی، رئیس هیات مدیره انجمن سازندگان تجهیزات صنعتی ایران در گفت وگو با صمت، فعالیت های سیدرضا فاطمی امین، وزیر سابق صمت را درباره تغییرات مهم ساختاری این وزارتخانه ارزشمند دانست و بااشاره به آینده تعاملات وزارت صمت با دانش بنیان ها گفت: در گام نخست باید به این موضوع اشاره کرد که صمت وزارتخانه بزرگی متشکل از 3 نهاد بزرگ دیگر است که به عنوان بزرگ ترین وزارتخانه اجرایی در بدنه دولت شناخته می شود. به همین دلیل، حجم فعالیت ها در این نهاد پیچیده است و از شرایط خاصی پیروی می کند.
وی ادامه داد: یکی از ضرورت هایی که در این وزارتخانه مهم به نظر می رسید، تغییر ساختار بدنه وزارتخانه بود که به اعتقاد من، آقای فاطمی امین دست روی نقطه خوبی گذاشت و تغییرات ساختاری خوبی ایجاد کرد، اما به ثمرنشستن چنین کارهای زیربنایی زمانبر است، به همین دلیل، شایسته بود که مجلس فرصت بیشتری را برای وی قائل می شد تا فرصت اجرایی کردن آن کارها را پیدا کند. شاید بعد از گذشت مدت زمانی، بهتر و دقیق تر می شد نسبت به فعالیت های آقای فاطمی امین قضاوت کرد.
وی افزود: موضوع دیگر، حل چالش های صنعت خودرو است، از نظر من، هیچ وزیر صمتی نتوانسته بر وضعیت ژولیده و نابسامان خودرو فائق آید. باوجود آنکه همه در زبان و بیان، خواهان سامان یافتن صنعت خودرو هستند، اما همواره شاهد این بوده ایم که هرگاه وزیری خواهان سامان بخشی به صنعت خودرو بود، با شکست یا استیضاح مواجه شده است. حال صرف نظر از اینکه عملکرد وزرا چه بوده است، نباید غافل از این شویم که صاحبان صنعت خودرو نفوذ بالایی دارند و حتی می توانند مدیران بالادستی خود را تغییر دهند.
بی شک توان تغییرات ساختاری صنعت خودرو بزرگ تر از توان وزیران شده است و مجلسی ها خود باید فکری به حال این اوضاع کنند تا این ضایعه بزرگ به شکلی شایسته تر مدیریت شود. در غیر این صورت، دوره به دوره، شاهد این خواهیم بود که مسائل حاشیه ای بیشتری به وجود می آیند و باید شاهد سلام و خداحافظی وزرای بیشتری باشیم.
به گفته رئیس هیات مدیره انجمن سازندگان تجهیزات صنعتی ایران، آقای فاطمی امین تاکید داشت که برنامه ها باید به گونه ای باشند که در راستای منافع بخش خصوصی باشند، نه آنکه تنها به مزاج برخی مدیران خوش بیایند.
وی افزود: به اعتقاد من، چنین دیدگاهی خوب است که استمرار پیدا کند. خواهان این هستیم که در صنعت ماشین سازی و تجهیزات، روابط صمیمی تری میان معاونت علمی و فناوری اقتصاد دانش بنیان با اعضای صنایع به وجود بیاید تا اجرایی تر و عملی تر به تفاهمنامه ای که پیش تر در راستای توسعه فعالیت های دانش بنیان در صنعت منعقد شده بود، پرداخته شود که پیش بینی می شود این وضع باوجود تغییر و تحولات ادامه پیدا کند.
اهمیت ناچیز کیفیت برای تولیدکننده
بشری قنبری، مدیر یک شرکت دانش بنیان که به تولید مواد اولیه محصولات نانویی می پردازد، در گفت وگو با صمت درباره اهمیت ارتباط دانش بنیان ها با صاحبان صنایع گفت: چالش اصلی در توسعه کاربرد مواد اولیه نانویی به منظور تولید محصولات صنعتی با کیفیت بالا، به اقناع تولیدکنندگان بزرگ در صنعت ارتباط دارد، به گونه ای که باوجود تولید نانو مواد اولیه با کیفیت داخلی، هنوز نتوانسته ایم نمایندگان صنایع مختلف را متقاعد به همکاری و خرید محصول خود کنیم. وزارت صمت به عنوان متولی اصلی صاحبان صنایع نقشی جدی در تحکیم روابط میان این دو دارد.
ارتقای کیفیت از حوصله تولیدکننده خارج است
وی افزود: ناگفته نماند که شرایط تولید در کشور به قدری دشوار و سخت است که اضافه کردن یک مزیت به کالا در راستای افزایش کیفیت، از درجه اهمیت پایینی برخوردار است. در اصل، شرایط تولید در کشور به گونه ای است که تولیدکننده به فکر افزایش کیفیت نیست، چرا که بسیاری معتقدند، فروش کالاها با همین کیفیت با مشکل روبه رو است، چه برسد به آنکه بخواهند کیفیت خود را هم افزایش دهند و در راستای آن، افزایش نرخ هم داشته باشند، حتی تولیدکنندگانی که با هدف صادرات فعالیت می کنند هم، به سختی به افزایش کیفیت کالاهای خود راضی می شوند.
صمت مقابل ورود مواد اولیه بی کیفیت چینی بایستد
قنبری افزود: اعتماد صاحبان صنایع هم چالش دیگری است که بیشتر دانش بنیان ها با آن دست وپنجه نرم می کنند. گفتنی است، صاحبان صنایع به تولیدکنندگان داخلی بی اعتماد هستند، به گونه ای که در بسیاری از مواقع، این افراد حاضر می شوند تا هزینه برای خارجی بودن یک کالا پرداخت کنند و توجهی به کیفیت بالای کالاهای تولیدی در داخل ندارند. آنها با اینکه می دانند کیفیت بسیاری از کالاهای خارجی کمتر است، باز ترجیح شان این است که مواد اولیه ایرانی نخرند، حتی در برخی موارد، در شرایط نرخ برابر هم، کالای خارجی را ترجیح می دهند. به اعتقاد من، تفکر نسبت به تولیدات داخلی به شدت در عرصه تولید مخدوش شده است، حتی باوجوداینکه نمونه آزمایشی هم در اختیار شرکت های بزرگ تولیدی و صنعتی می گذاریم، اما بحث اینجا است که بیشتر تولیدکنندگان، حوصله تحقیق و تولید ندارند. آنها معتقدند بازار داخلی، کشش کیفیت بالا را ندارد و مشتری به کیفیت قبلی راضی است.
این فعال دانش بنیان بااشاره به برخی تولیدات خود در زمینه ساخت نانو مواد اولیه ادامه داد: خوشبختانه تاکنون توانسته ایم مواد مختلف نانو از قبیل اکسید روی، اکسید تیتانیوم، اکسید گرافن و نانو ذرات نقره را تولید کنیم که این نانوموادها را می توان در کاربردهای صنعتی مورداستفاده قرار داد. برای مثال، در تولید کاشی و ماسک های آنتی باکتریال از نانو پودر اکسید روی استفاده می شود که کیفیت آن را بسیار بالا می برد. در کل، وقتی به محصولات، ویژگی آنتی باکتریالی اضافه شود، افزون بر اینکه مانع رشد باکتری می شود، مدت زمان ماندگاری مواد غذایی را هم افزایش می دهد که عمر آن مواد غذایی را برای مصرف بیشتر می کند.
قنبری درباره روند تولید نانومواد اولیه داخلی افزود: به طورمعمول، نانو موادی را تولید می کنیم که مواد اولیه آن در داخل کشور موجود باشد و نیازی به تهیه از خارج نباشد؛ چرا که از یک سو هزینه تمام شده بالا می رود و از طرفی هم، تامین آن با فرآیند دشواری همراه است، به همین دلیل صرفه اقتصادی ندارد. همان گونه که پیش تر هم اشاره شد، از آنجایی که بیشتر تولیدکنندگان ترجیح می دهند، نانومواداولیه خارجی و بیشتر چینی تهیه کنند، ساخت این مواد برپایه مواد اولیه خارجی اصلا برای مصرف کننده به صرفه نیست. برای مثال، بیشتر کارخانه های رنگ سازی و صنایع آرایشی برای تولید رنگ نیاز به نانو مواد اولیه اکسیدتیتانیوم دارند؛ مواد اولیه این نانو مواد وارداتی است و چون نرخ تمام شده تولید بالا است، تنها در صورت دریافت سفارش از شرکت های تولیدی آن را می سازیم. گفتنی است، این ماده، کاربردهای مختلف و مهمی دارد که موجب ارتقای کیفیت محصولات نانویی می شود؛ اما به دلیل ارزان بودن نمونه مشابه چینی، توان رقابت نداریم. این در حالی است که کیفیت نانو مواد اولیه چینی بسیار پایین تر از همان محصول در داخل است، اما با این شرایط، شرکت های تولیدکننده به دلیل نرخ ارزان تر ترجیح می دهند که از چین این مواد را تهیه کنند و چون تهیه همان مواد به دلیل دریافت مواد اولیه از خارج برای شرکت های داخلی گران تمام می شود، شرکت ها ترجیح می دهند کالایی بی کیفیت تر اما با نرخ تمام شده کمتری خریداری کنند.
توفیق چندانی در صنعت کشاورزی نداشتیم
به طورکلی، وقتی صحبت از ارتباط صنعت با شرکت های دانش بنیان می شود؛ یعنی آنکه به کمک علم و فناوری به تولید انبوه کالا و خدمات داخلی با کیفیت بالا برسیم. سیامک آزادی، رئیس پارک علم و فناوری استان کرمانشاه در تاکید این فرآیند به صمت گفت: توسعه دانش بنیان ها زمانی رخ می دهد که همه اجزای این زیست بوم اعم از اکوسیستم نوآوری با صاحبان صنایع بتوانند در ارتباط با یکدیگر به عنوان یک راهبرد اساسی در توسعه کشور به آن نگاه کنند، نه آنکه تنها به عنوان یک رویکرد مهم در نظر گرفته شود، بنابراین توجه به کسب وکارهای نوین باید از الزامات اساسی وزارتخانه ها و اداراتی که در زمینه صنعت، معدن، تجارت، کشاورزی، فنی و مهندسی و... فعالیت می کنند، باشد. در حالی که تاکنون نتوانسته ایم توفیقات چندانی به ویژه در صنایع تبدیلی کشاورزی حاصل کنیم.
وی گفت: یادمان باشد، استفاده از قدرت صاحبان صنایع برای این هدف، می تواند به عنوان رویکردی مهم در نظر گرفته شود. از آنجایی که محور توسعه اقتصادی هر کشوری بخش خصوصی است، بنابراین برای توسعه اقتصاد دانش بنیان ها، راهی جز جذب بخش خصوصی به عنوان رکنی مهم در بازار و تولید انبوه نیست، چرا که امکانات مالی نهادهای دولتی تنها برای بقای دانش بنیان ها کفایت می کند نه توسعه آنها به عنوان یک قدرت اقتصادی در کشور. در نهایت، ایجاد اشتغال و توسعه کارآفرینی باید برعهده بخش خصوصی باشد. بسیاری معتقدند که دولت و پارک های علم و فناوری باید خطر سرمایه گذاری را برای بخش خصوصی کاهش دهند تا بخش خصوصی برای سرمایه گذاری در راستای توسعه اقتصاد دانش بنیان ها قانع شود. در غیر این صورت، هم نمی توان هدف توسعه اقتصاد دانش بنیان را عملیاتی کرد، هم اینکه نمی توان توقعی از بخش خصوصی داشت.
وی درباره اهمیت تجاری سازی محصولات دانش بنیان با توان وزارت صمت گفت: به طورقطع، در فرآیند تجاری سازی، یکی از رویکردهای مهم در راستای بهره گیری از محصولات شرکت های دانش بنیان، تاییدیه از سوی متولیان استاندارد در کشور است که این روند را برای بازار هدف راحت تر می کند و می تواند با رویت این گواهینامه با اطمینان بیشتری خرید کند، همچنین کار بخش های دولتی در روند شناسایی محصول تسهیل می شود تا آن دسته از محصولاتی را که دارای این گواهینامه هستند، بهتر و دقیق تر انتخاب کنند. باتوجه به اینکه بخش گسترده ای از بازار شرکت های دانش بنیان در داخل است، می تواند کمک شایانی به توسعه بازار برای این محصولات داشته باشد و زمینه ورود محصولات دانش بنیان به بخش های خصوصی و دولتی را با روند بهتری فراهم کند.
سخن پایانی
باتوجه به گفته سیدرضا فاطمی امین که چندی پیش درباره توسعه فعالیت های دانش بنیان در مراسمی به آن تاکید داشت، الزاما نباید به دنبال کارهای پیچیده بود. فاطمی امین باور دارد دانش بنیان شدن کسب وکارها فقط به یکی،دو حوزه خاص برنمی گردد و همه کسب وکارها باید دانش بنیان شوند. چنین تفکری موجب حذف موانع دست وپاگیر دانش بنیان ها در مسیر توسعه می شود. گفتنی است، حوزه دانش بنیان در همه عرصه ها اعم از تولیدی، توزیعی و خدماتی اهمیت دارد. کالا و خدماتی که در سازکار دانش بنیان تولید می شود، می تواند کیفیت بهتری داشته باشد و با نرخ پایین تر عرضه شود؛ پس ما به سمت دانش بنیان شدن می رویم تا به تولیدات باکیفیت تر برسیم.
