ظرفیت ‌ های صادرات فرش و اصالت این کالای ایرانی، اهمیت تمرکز و برنامه ‌ ریزی برای صادرات این کالای ارزآور را نمایان می ‌ کند. این درحالی است که براساس آمارهای گمرک، ‌ در سال ‌ های اخیر صادرات فرش کاهش یافته است و این روند کاهشی نیز همچنان ادامه دارد.در سال ‌ های اخیر عوامل بین ‌ المللی و داخلی متعددی برای افت صادرات فرش عنوان شده، اما اخیرا در این رابطه هم اختلاف نظرهایی ایجاد شده و مرکز ملی فرش وجود اقتصاد پنهان در صادرات فرش را عامل پررنگ ‌ تری برای افت صادرات عنوان می ‌ کند. با این حال صادرکنندگان زیر بار وجود اقتصاد پنهان و قاچاق در صنعت فرش نمی ‌ روند و معتقدند علت اصلی مشکلات مربوط به صادرات فرش دستباف، تحریم است.فعالان اقتصادی معتقدند، مشکل اصلی صادرکنندگان فرش، رفع تعهد ارزی صادرکنندگان است. همچنین به دنبال کاهش حقوق گمرکی فرش، علاوه بر قاچاق این محصول، متراژ فرشی که مسافران به ‌ عنوان کالای همراه می ‌ توانند خارج کنند به ۲۴ متر مربع افزایش یافته است. مجموع این عوامل منجر به کاهش صادرات این کالای ارزآور شده و تولیدکنندگان فرش را با مشکل مواجه کرده است. صمت در این گزارش به شرایط داخلی و خارجی بازار فرش پرداخته است.

کاهش ۸۵ درصدی صادرات فرش دستباف

مسعود سپهرزاد، رئیس اتحادیه فروشندگان فرش دستباف خاطر نشان کرد: فرش ‌ ها از کاخ سعدآباد به موزه فرش ایران در چهارراه فاطمی انتقال داده شدند و اظهارنظر وزیر پیشین درباره بی ‌ ارزش بودن این فرش ‌ ها ریشه در ناکاربلدی وی دارد.

وی اظهار کرد: از کاهش ۸۰ تا ۸۵ درصدی صادرات فرش دستباف در سال گذشته خبر داد و افزود: تقاضا از سوی مشتریان خارجی برای خرید فرش دستباف ایرانی کاهش پیدا کرد است. چراکه نوسان ‌ های نرخ دلار در نرخ نهایی محصول تاثیر و نرخ آن را ۲ برابر افزایش داده است؛ به ‌ عنوان مثال خرید فرشی که سال گذشته برای خریدار خارجی هزار دلار تمام می ‌ شد امسال باید برای خرید آن حداقل ۲ هزار دلار هزینه کند و این افزایش نرخ برای خریدار خارجی منطق ندارد.

وی با اشاره به نوسان ‌ های نرخ ارز و تاثیر آن در افزایش دستمزد و مواد اولیه، تصریح کرد: افزایش نرخ ارز متعاقب آن افزایش نرخ فرش دستباف برای خریدار خارجی فرش منطق ندارد و آنها نمی ‌ دانند چرا باید فرش یک متر و نیم ابریشمی که سال ۱۴۰۰ با ارز حدود ۱۴ هزار تومان، هزار دلار ( ۵۰ میلیون تومان) می ‌ خریدند، یک سال بعد همان فرش را ۲ هزار دلار خریداری کنند.رئیس اتحادیه فروشندگان فرش دستباف با بیان اینکه روزانه سهم فرش ایران در بازارهای خارجی کاسته می ‌ شود، افزود: نپال، هند و پاکستان جایگاه ما را در بازارهای خارجی تصاحب کردند. البته رکود محدود به بازارهای خارجی نیست و از آنجایی ‌ که توان خرید مردم کاهش پیدا کرده است تقاضا برای خرید فرش دستباف در بازار داخلی نیز ریزش کرده است.سپهرزاد در پاسخ به این پرسش که آیا در شرایط رکود بازار فرش دستباف حمایت ‌ های از بافنده ‌ های فرش صورت می ‌ گیرد؟ گفت: حدود ۱۰ تا ۱۲ میلیون بافنده فرش دستباف در کشور داریم که به دلیل عدم حمایت و بیمه نشدن آنها روزانه از تعدادشان کاسته می ‌ شود؛ شرایط بافنده ‌ ها مساعد نیست اما من خبر مهاجرت آنها به ترکیه را تایید نمی ‌ کنم.

اقتصاد پنهان بهانه است

عبدالله بهرامی، رئیس اتحادیه فرش دستباف ایران با اشاره به طرح مسئله اقتصاد پنهان در صنعت فرش گفت: برخی از مدیران، وجود اقتصاد پنهان را به ‌ عنوان عامل اصلی کاهش صادرات فرش عنوان می ‌ کنند که این عقیده صحیح نیست. میزان قاچاق فرش یا هر اقدامی که آن را تحت عنوان اقتصاد پنهان یاد می ‌ کنند، بسیار ناچیز بوده و نمی ‌ توان آن را تاثیرگذار بر صادرات رسمی دانست. این نوع موارد، جزو مسائل حاشیه ‌ ای بوده و نمی ‌ توان استنادی به آنها داشت. بهرامی افزود: مهم ‌ ترین و تاثیرگذارترین اقدامی که می ‌ توانست صنعت فرش ایران را از شرایط فعلی نجات دهد، رویکرد تسهیلگر دولت بود که نه از دولت پیشین و نه دولت فعلی، ندیدیم. تسریع و تسهیل اعطای وام ‌ های بانکی جهت توسعه صنعت فرش، برگزاری نمایشگاه ‌ های داخلی و خارجی برای شناسایی توانایی صنعتگران و حفظ بازارهای خارجی، از جمله کارهایی بود که باید از سوی دولت انجام می ‌ شد. هیچ ‌ یک از این اقدامات انجام نشد بلکه موانع صادرات نیز افزایش یافت. وی ادامه داد: پس از تشدید تحریم ‌ ها علیه ایران، بانک مرکزی قاعده رفع تعهدات ارزی را برپا کرد و تجار مجبور شدند تا در مدت زمان کوتاه، ارزهای حاصل از صادرات خود را به کشور باز گردانند. این در حالی بود که صادرات فرش، زمانبر بوده و این تجارت بر پایه اعتماد پابرجاست. به بیانی دیگر، تجار فرش را به خریدار به صورت امانی تحویل داده و خریدار به مقاصد مختلف فرش را می ‌ فروشد. در این روند بازگشت ارزهای حاصل از صادرات فرش زمانبر بوده و بدیهی است که تجار نمی ‌ توانند تعهدات ارزی خود به بانک مرکزی بپردازند. وی خاطر نشان کرد: در چنین شرایطی، تجار ریسک تجارت را نپذیرفته و در نهایت فعالیت ‌ های خود را کاهش دادند.

آمار گمرک کاهش صادرات را تایید می ‌ کند

رئیس اتحادیه فرش دستباف ایران به مهم ‌ ترین مشکلات صادرات فرش ایران اشاره کرد و گفت: براساس آمارهای منتشر شده از گمرک، میزان صادرات فرش دستباف ایران در سال گذشته نسبت به سال ۱۴۰۰ ، کاهش یافته است. باید گفت این کاهش تنها مربوط به سال گذشته نبوده از سال ۱۳۹۷ تا به امروز، هر سال شاهد وخیم ‌ تر شدن شرایط تجارت صنعت فرش ایران هستیم. دو مشکل جدی را می ‌ توان به ‌ عنوان عوامل اصلی این شرایط عنوان کرد. درگاه نخست، باید به تشدید تحریم ‌ ها علیه ایران در سال ۱۳۹۷ اشاره کرد. رئیس ‌ جمهوری وقت امریکا، صادرات فرش ایران را تحریم کرد و این مسئله، اتفاقی جدی برای این صنعت محسوب می ‌ شود. تا پیش ‌ ازاین درآمد سالانه حدود ۷۰ تا ۸۰ میلیون دلار صنعت فرش، از صادرات به کشور امریکا به ‌ دست می ‌ آمد. خریداران آمریکایی، مهم ‌ ترین مشتریان فرش ‌ های ایرانی بودند و حدود یک ‌ چهارم صادرات فرش، به مقصد این کشور بود. وی ادامه داد: از سال ۱۳۹۷ و با اعمال تحریم ‌ ها بر صنعت فرش، ایران بیش از یک ‌ چهارم درآمدهای صادراتی خود را از دست داد. امریکا متوجه شده بود صنعت فرش برای ایران، مهم و حیاتی است؛ به این دلیل در کنار تحریم ‌ های موشکی، صنعت فرش ایران را نیز مورد هدف قرار داد تا ضربات محکم ‌ تری به بدنه اقتصاد کشور بزند. بنابراین نخستین عامل کاهش صادرات فرش ایران، اعمال تحریم ‌ های شدید از سوی امریکا است. رئیس اتحادیه فرش دستباف ایران افزود: فرش یکی از کالاهایی بود که می ‌ توانست منابع ارزی کشور را تا سطح خوبی تامین کند اما سیاست ‌ گذاری دولت ‌ ها به نحوی بود که کمر صنعت فرش در ایران شکسته شد.

سخن پایانی

به گفته بسیاری از کارشناسان کاهش میزان صادرات فرش، تنها مربوط به سال قبل نبوده و طی چند سال اخیر شاهد افول چشمگیر حجم صادرات این کالاهای مهم بودیم. اگر نگاهی به ارقام صادرات فرش در دهه ‌ های گذشته بیندازیم، خواهیم دید این روزها صنعت فرش احوال خوبی ندارد و مهم ‌ ترین دلیل آن بی ‌ توجهی دولت ‌ ها به این صنعت است. در سال ‌ های گذشته، صادرات فرش همواره جایگاه دوم یا سوم صادرات غیرنفتی را به خود اختصاص می ‌ داد. به عبارتی، بخش زیادی از درآمدهای صادرات غیرنفتی، به این کالا مربوط بوده و منابع ارزی کشور را تامین می ‌ کرد. اما الان میزان صادرات فرش به حدی کم است که آن را می ‌ توان ناچیز توصیف کرد. اهمیت ندادن به ظرفیت ‌ های صنعت فرش در استراتژی ‌ های مدیریتی و تجاری دولت ‌ ها باعث شد تا شاهد وضعیت فاجعه ‌ بار فعلی باشیم. به گفته برخی از فعالان این صنعت، شکل ‌ گیری مقررات مربوط به رفع تعهدات ارزی در کنار تحریم ‌ ها باعث شد، فضای صادرات فرش ایران ناامن شود.