هفته گذشته از سامانه هوشمند ستاره رونمایی و بدین‌ترتیب امکانی برای اعتبارسنجی و توثیق اوراق بدهی، سهام شرکت‌های بورسی و واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق‌های قابل‌معامله در بورس برای دریافت وام‌های خرد کمتر از ۲۰۰ میلیون ‌تومان فراهم شد. با آغاز به‌کار سامانه هوشمند ستاره، فرصتی برای اجرای دستورالعمل بهار ۱۴۰۱ بانک مرکزی درباره اعطای وام‌های خرد فراهم و سهم بازار سرمایه در مناسبات مالی کشور و اعتبار بورس تهران افزوده می‌شود. البته در طول سال‌های گذشته نیز تلاش‌های بسیاری برای توثیق سهام از سوی بانک‌ها و نهادهای مالی انجام‌شده که تاکنون موفقیت‌آمیز نبوده‌اند. با توجه به آنکه در سال‌های اخیر بسیاری از مردم در زمره سهامداران بورسی قرار گرفته و حتی عده‌ای بخش عمده‌ سرمایه خود را وارد این بازار کرده‌اند، این اقدام، گامی مثبت در جهت خدمت‌رسانی به سهامداران خواهد بود. با این وجود نباید نسبت به عملکرد نامطلوب بازار سرمایه در سال‌های اخیر بی‌توجه بود. کما اینکه در هفته‌های اخیر دوباره شاخص بورس با وجود ارزندگی اغلب سهم‌ها در مسیر سقوط قرار گرفت. بدون تردید ادامه روند قرمزپوشی بازار که بخش عمده‌ آن از عملکرد دولت و سیاست‌گذاران اقتصادی نشأت می‌گیرد، استقبال از چنین طرح‌هایی را محدود می‌کند.

رونمایی از سامانه توثیق الکترونیک هوشمند دارایی‌ها

مجید عشقی، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار، یکی از برنامه‌های این سازمان را بهره‌گیری از بستر الکترونیک برای ارائه خدمات به سرمایه‌گذاران به‌ویژه سرمایه‌گذاران خرد عنوان کرد و گفت: با بهره‌گیری از سامانه توثیق الکترونیک هوشمند «ستاره» سهامداران به‌ویژه سهامداران خرد می‌توانند نیاز به نقدینگی فوری خود را بدون اینکه مجبور به فروش سهام یا دارایی خود شوند، برطرف کنند و در واقع از طریق این سامانه امکان دریافت وام کوتاه‌مدت میسر می‌شود که پس از پایان بازپرداخت وام، این وثیقه به‌صورت الکترونیک آزاد خواهد شد.

عشقی درباره جزئیات تغییر روال موجود در این زمینه اظهار کرد: اگرچه امکان وثیقه‌گذاری نیز پیش‌تر فراهم بوده اما این امکان در ارقام و اعداد بالا و توسط اشخاص حقوقی با روال سنتی و دستی بوده و اکنون امکان وثیقه‌گذاری سهام و دارایی‌ها به‌صورت الکترونیک و در مقادیر پایین نیز فراهم شده است.

رئیس سازمان بورس همچنین با اشاره به اینکه اکنون امکان بهره‌گیری این سامانه در دستگاه قضایی فراهم شده، توضیح داد: اکنون توثیق هوشمند در چند دقیقه امکان‌پذیر است، اقدامی که پیش‌تر چند روز زمان می‌برد.

وی همچنین گفت: در گام‌های بعدی پذیرش سایر دارایی‌ها مانند سکه، اندوخته بیمه‌عمر، گواهی کسر از حقوق و موارد دیگر برای انجام اموری که نیاز به وثیقه‌گذاری وجود دارد، به این سامانه اضافه خواهد شد.

فرصتی برای سهامداران خرد

فردین آقابزرگی، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با صمت و درباره رونمایی از سامانه توثیق الکترونیک هوشمند دارایی‌ها (ستاره) اظهار کرد: این سامانه رتبه‌بندی، اعتبارسنجی و بروکراسی حاکم بر روند توثیق سهام توسط بانک‌ها را تسهیل می‌کند. بدین‌ترتیب اوراق بدهی، سهام شرکت‌های بورسی و واحدهای سرمایه‌گذاری و همچنین صندوق‌های قابل‌معامله در بورس به‌عنوان وثیقه از سوی بانک‌ها پذیرش خواهند شد. البته ارائه تسهیلات به شرط وجود منابع مالی و اراده بانک‌ها انجام می‌شود.

این کارشناس بازار سرمایه افزود: از آنجا که سقف تعیین‌شده برای دریافت تسهیلات ۲۰۰ میلیون تومان ذکر شده؛ بنابراین گروه هدف در این طرح، سهامداران خرد هستند. در واقع در گذشته نیز امکان وثیقه‌گذاری سهام بود اما این امکان تنها به ارقام و اعدا بالا اختصاص داشت. علاوه بر این، فرآیند توثیق سهام در قالب سنتی یعنی با مراجعه به شبکه کارگزاری و تنظیم درخواست ممکن بود اما در حال حاضر با آغاز به کار سامانه ستاره امکان وثیقه‌گذاری سهام و دارایی‌ها به‌صورت الکترونیک و با مقادیر پایین فراهم است. ضمن آنکه سرعت عمل وثیقه‌گذاری افزایش خواهد یافت؛ بنابراین این اقدام مثبت ارزیابی می‌شود که به ایجاد خطوط اعتباری جدید و همچنین رشد تقاضا در بازار سرمایه منجر می‌شود.

وی افزود: البته همچنان این تسهیلات به شرط وجود اراده از سوی بانک و تامین منابع مالی، پرداخت می‌شود؛ یعنی بانک‌ها مکلف به پذیرش سهام به‌عنوان وثیقه نیستند.

این فعال بازار سرمایه در پاسخ به سوالی مبنی بر شرایط نامساعد حاکم بر بورس تهران و نوسانات قابل‌توجهی که بر عملکرد این بازار سایه افکنده و فرآیند وثیقه‌گذاری را دشوار کرده، گفت: عملکرد بازار سرمایه در ۲ سال گذشته با فراز و نشیب‌های قابل‌توجهی روبه‌رو بوده است، در همین حال، بسیاری از صاحبان سهام از این شرایط متضرر شده‌اند. با این وجود، ارزش ذاتی سهم‌ها حتی از ارزش معاملاتی آنها نیز پایین‌تر است. در واقع بسیاری از سهم‌ها زیر ارزش ذاتی خود معامله می‌شوند.

آقابزرگی اظهار کرد: همچنان اعمال سیاست‌های قیمت‌گذاری دستوری، تصمیمات خلق‌الساعه، افزایش نرخ بهره بین‌بانکی، فشار فروش اوراق قرضه از سوی دولت برای تامین کسری بودجه و... به‌عنوان ریسک بر عملکرد بورس تهران سایه افکنده است.

با این وجود، بازار و سهم‌ها از ارزندگی قابل‌قبولی برخوردار هستند.

همچنان برخی بازارهای پیشرو بوده‌ و بازدهی بالاتری را در مقایسه با بازار سرمایه به ثبت رسانده‌اند اما این موضوع به روال سنتی بازار بازمی‌گردد. علاوه بر این باید منتظر اثرگذاری شرایط تورمی بر عملکرد بورس در یک بازه زمانی حداکثر یک‌ساله و نیمه و در آینده نزدیک شاهد بازگشت رونق به بازار سهام و جبران عقب‌ماندگی این بازار در مقایسه با سایر بازارها حداکثر در ۳ ماهه پایانی امسال

باشیم.

آقابزرگی گفت: علاوه بر این، در حال حاضر بسیار از بازارهای موازی بورس با حباب روبه‌رو هستند اما بازار سرمایه در شرایط ارزشمندی قرار دارد و از ریسک پایینی برخوردار است.

ضرورت اصلاح اعتماد از دست رفته

مجتبی دیبا، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: عملکرد بازار سرمایه بالذات با ریسک همراه است. علاوه بر این، سرمایه‌گذاری در بورس در بلندمدت نتیجه‌بخش خواهد بود. در همین حال سیاست‌های دولت نیز بر ارزش بازار سهام کشور اثرگذاری بالایی دارد؛ یعنی این بازار از استقلال کافی برخوردار نیست و سهام به‌صورت ذاتی نمی‌تواند معیار مناسبی برای وثیقه‌گذاری در بانک یا پشتوانه دریافت تسهیلات باشد. وی افزود: فعالان نظام مالی کشور نسبت به ریسک‌های حاکم بر بازار سرمایه شناخت کافی دارند و از چنین سیستمی استقبال نمی‌کنند. این فعال بازار سرمایه خاطرنشان کرد: علاوه بر این، همچنان ابهامات جدی درباره اجرای این طرح وهمچنین این امکان وجود دارد که سرمایه امروز فردی در بورس تنها در چند هفته به‌شدت کاهش یابد؛ بنابراین شاید نتوان این طرح را به‌درستی اجرا کرد. دیبا گفت: پشتوانه قوی و وثیقه، اهمیت ویژه‌ای برای سیستم بانکی و در فرآیند ارائه تسهیلات دارد. بر همین اساس نیز در طول سال‌های گذشته، سند ملک به‌عنوان یکی از مهم‌ترین وثیقه‌های موردپذیرش در سیستم بانکی موردتوجه بوده، چراکه عموما ارزش ملک نه‌تنها کاهش نمی‌یابد، بلکه رشد هم می‌کند. درنتیجه بانک‌ها تمایل بیشتری به دریافت چنین وثیقه‌هایی دارند. وی گفت: از مجموع موارد یادشده می‌توان این‌طور برداشت که چنین طرح‌هایی فانتزی هستند و کارآیی لازم را ندارند.

دیبا درباره اعتباربخشی چنین طرح‌هایی به بازار سرمایه گفت: این‌گونه اقدامات موجب می‌شود از سهام به‌عنوان اعتباری در جامعه یاد شود. این در حالی است که از اعتبار سهام در جامعه ما به‌دلیل اقدامات نادرست و سیاست‌گذاری اشتباه مسئولان کاسته شده؛ بنابراین اصلاح مسیر رفته ضروری‌تر است.

ریسک‌های ارزیابی‌شده، حاشیه امن می‌سازند

همایون دارابی، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: با توجه به مقررات بانک‌ها، انتظار می‌رود سهام به‌عنوان وثیقه برای دریافت تسهیلات موردپذیرش نظام بانکی کشور باشد. با این وجود، بسیاری از موسسات اعتباری یا بانک‌ها، این سهام را به‌عنوان وثیقه قبول نمی‌کنند و اغلب به‌دنبال دریافت وثیقه‌های ملکی هستند. وی افزود: حال چنانچه شرایط به‌گونه‌ای تنظیم و تسهیل شود که رغبت بانک‌ها به دریافت سهام به‌عنوان وثیقه افزایش یابد، گامی مثبت در جهت ارزشمندی هرچه بیشتر سهام، برداشته خواهد شد. علاوه بر این، اقدام یادشده می‌تواند تاثیر بسزایی بر بهبود وضعیت اعتباری و همچنین تامین مالی شرکت‌ها داشته باشد. این کارشناس بازار سرمایه در پاسخ به سوالی مبنی بر فرآیند ارزش‌گذاری سهام و ریسک‌هایی که ارزش آن را تهدید می‌کند، گفت: می‌توان با احتساب حاشیه‌ای امن، ارزش سهام را تعیین کرد. راهکارهای متعددی نیز برای این اقدام طراحی شده؛ بنابراین نگرانی در این‌زمینه وجود ندارد. دارابی گفت: هر دارایی با ریسک روبه‌رو است. به‌عنوان مثال در حال‌حاضر بخش عمده‌ای از وثیقه‌های پذیرفته‌شده در نظام مالی، سند ملک هستند و اگر زلزله‌ای بیاید، این وثیقه‌ها ارزش خود را از دست خواهند داد؛ بنابراین ریسک همواره وجود دارد و می‌توان با استفاده از پوشش‌های بیمه‌ای، آن را کنترل کرد.

دارابی درباره وعده رئیس سازمان بورس مبنی بر ایجاد نظامی الکترونیکی برای برقراری تعامل میان بورس و سایر نهادهای مرتبط گفت: متاسفانه در حال‌حاضر، مرکز اطلاعاتی منسجمی در کشور وجود ندارد و هر سازمانی اطلاعات خود را به‌طور جداگانه ساماندهی می‌کند. حال اگر این اطلاعات به اشتراک گذاشته شوند، می‌توان با تکیه بر آنها، بسیاری از مشکلات را برطرف کرد؛ بنابراین با ایجاد یک نظام جامع اطلاعاتی در کشور، بخش بزرگی از مشکلات برطرف خواهد شد.

سخن پایانی

ارائه وثیقه بانکی ضرورتی برای دریافت تسهیلات از بانک‌ها و موسسات مالی است. در حالت کلی، از ملک (غیرمنقول)، سپرده بلندمدت، اوراق مشارکت، چک، اسناد وصولی، سفته، کشتی، هواپیما و سهام به‌عنوان وثیقه‌های موردقبول از سوی سیستم بانکی برای ارائه تسهیلات یادمی‌شود. درباره توثیق سهام هم هر سهم پذیرفته‌شده در تالار اصلی بورس اوراق بهادار، می‌تواند به‌عنوان وثیقه تسهیلات به ترهین بانک درآید. به‌دلیل نوسانات غیرقابل پیش‌بینی و شدید در بازار سهام، بانک‌ها تاکنون تمایلی به توثیق سهام نداشته‌اند اما در حال‌حاضر و با راه‌اندازی سامانه هوشمند ستاره انتظار می‌رود این فرآیند تسهیل شود. بدون تردید این طرح مورداستقبال فعالان بازار سرمایه قرار خواهد گرفت اما کارآیی آن و استقبال بانک‌ها از اجرای آن در عمل مشخص خواهد شد.