برآوردها نشان می‌دهد در دوره تحریم، دولت حداکثر توانسته ۶۰۰ هزار بشکه در روز نفت بفروشد. برخی کارشناسان معتقدند در صورت عملی نشدن این پیش‌بینی‌های خوشبینانه که دل به نتیجه مثبت توافقات بسته، دولت در سال ۱۴۰۱ هم با کسری بودجه شدیدی دست‌وپنجه نرم خواهد کرد. با این همه، رئیس‌جمهوری در سخنرانی روز دانشجو با بیان اینکه در قضیه مذاکرات عده‌ای شبانه‌روز در تلاش هستند نرخ ارز را بالا ببرند و ثابت کنند (نرخ) دلار به مذاکرات وصل است، گفت: نهادهای امنیتی این تخلف را پیگیری می‌کنند اما هرگز سفره مردم را به مذاکرات وصل نخواهیم کرد.

ارقام احتمالی در بودجه ۱۴۰۱

قیمت نفت ۶۰ دلار، نرخ تسعیر ۲۳ هزار تومان، و درآمد مالیاتی ۴۷۰ هزار میلیارد تومان، ارقامی هستند که تا امروز درباره بودجه ۱۴۰۱ منتشر شده است.

همچنین خبرها حاکی از این است که براساس آخرین جمع‌بندی‌ها در لایحه بودجه ۱۴۰۱ میزان فروش روزانه نفت ۱.۲ میلیون بشکه با قیمت فروش هر بشکه ۶۰ دلار و نرخ تسعیر ارزی ۲۳ هزار تومان در نظر گرفته شده است.

به گزارش تسنیم، در حالی دولت در حال جمع‌بندی نهایی لایحه بودجه ۱۴۰۱ است که باید تا ۱۵ آذرماه، لایحه بودجه به مجلس ارائه می‌شد.

خبرهای دریافتی حاکی است، دولت در راستای کاهش وابستگی به نفت و بستن بودجه با لحاظ ادامه تحریم‌ها، میزان فروش نفت را کمتر از بودجه ۱۴۰۰ در نظر گرفته و براساس آخرین جمع‌بندی‌ها در لایحه بودجه ۱۴۰۱ میزان فروش روزانه نفت ۱.۲ میلیون بشکه با قیمت فروش هر بشکه ۶۰ دلار و نرخ تسعیر ارزی ۲۳ هزار تومان در نظر گرفته شده است.

مجموع درآمد مالیاتی هم حدود ۴۷۰ هزار میلیارد تومان در نظر گرفته شده که نسبت به درآمد مالیاتی ۳۲۵ هزار میلیارد تومانی سال جاری حدود ۴۴ درصد رشد دارد.

صعود نرخ ارز پس از رکودی کوتاه‌ مدت

بهروز هادی‌زنوز،‌ عضو پیشین هیات علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی تهران در گفت‌وگو باصمت گفت: در ۱۵ سال گذشته در کل بودجه کشور حدود ۴۴ درصد منابع از محل درآمدهای نفتی بوده است. از سال ۹۷ که ترامپ از برجام خارج شد، به‌تدریج درآمدهای نفتی ایران کاهش یافت و از آن طریق هم کسری بودجه افزایش پیدا کرد. این اتفاق عاملی شد که دولت متکی به پولی کردن کسری بودجه شود،‌ نقدینگی افزایش و تورم و نرخ ارز جهش پیدا کند.

هادی‌زنوز اظهارکرد: در دوره آقای روحانی تلاش بر این بود که هیاتی از سوی ایران یک قرارداد مجدد برای احیای برجام و برداشته شدن تدریجی تحریم‌ها ارائه کند. در این زمینه، گام‌های مهمی هم برداشتند اما ظاهرا مجوزی به دولت روحانی داده نشد تا در دور جدید مذاکرات امضاکننده برجام جدید باشد.

وی افزود: پیش از شروع این مذاکرات، ایالات‌متحده نسبت به افزایش صادرات نفت به چین تا حدی مماشات کرد و به این ترتیب درآمدهای ارزی ایران از این محل، مقادیری افزایش یافت.

در هر حال، چون کسری بودجه بسیار بالایی در سال‌های بعد از خارج شدن امریکا از برجام به وجود آمد و همچنین این کسری بودجه از منابع بانک مرکزی تغذیه شد،‌ پایه پولی و نقدینگی در اقتصاد کشور گسترش پیدا کرد و در این چند سال، شاهد تورم‌های ۲۰ درصدی بودیم.

هادی‌زنوز گفت: آقای نوبخت و روحانی، بودجه ۱۴۰۰ را بر این فرض بسته بودند که درآمدهای ارزی ما از محل صادرات نفت حدود تا ۲ تا ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه در روز خواهد شد. متاسفانه به‌دلیل اینکه قراردادی بسته نشد و مذاکرات به تعویق افتاد، چنین تحولی رخ نداد و بالاترین کسری‌های بودجه تاریخ رقم خورد.

این اقتصاددان بیان کرد: مذاکرات در دو روز گذشته در جریان بوده و در این میان، سازمان برنامه نیز لایحه بودجه را بسته است. آقای میرکاظمی ادعا کرده کسری بودجه نخواهیم داشت؛ بنابر این ادعا، مفروضات خوشبینانه‌ای درباره صادرات نفت وجود دارد.

هادی‌زنوز اظهارکرد: نتیجه مذاکرات هنوز خیلی روشن نیست، از سویی قیمت دلار به بالای ۲۹ هزار تومان افزایش پیدا کرده و انتظار بر این است که تورم امسال بیش از تورم سال گذشته باشد. در صورت تحقق این امر، به‌دلیل اینکه دولت برنامه معینی برای مقابله با تورم ندارد، قیمت ارز در بازار آزاد افزایش پیدا می‌کند.

وی با اشاره به پیش‌بینی نرخ ارز ۲۳ هزار تومانی در بودجه ۱۴۰۱، گفت: دولت‌ها همیشه سعی می‌کنند نرخ ارز در بودجه پایین‌تر از نرخ بازار باشد تا منشأ افزایش ارز در بازار نشود؛ بنابراین نرخ ارز را لنگر اسمی تورم در نظر می‌گیرند. منتها این روش هیچ‌وقت کارگر نبوده، چراکه وقتی سیاست مالی و پولی انبساطی است، نرخ ارز نمی‌تواند لنگر موثری باشد.

وی افزود: در صورت توافق برجام، نرخ ارز رسمی برای مدت کوتاهی به ۲۳ هزار تومان تنزل پیدا می‌کند و چون سیاست‌های انبساطی ادامه خواهد داشت، مجددا مسیر صعودی خود را در پیش می‌گیرد.

بودجه‌ای بدون موجودی

عزت‌الله یوسفیان‌ملا، از نمایندگان ادوار مجلس در گفت‌وگو باصمت با اشاره به اینکه همچنان مشخص نیست دولت ارز دو نرخی را حذف می‌کند یا خیر، گفت: با این حال، علائم و نشانه‌های کنونی نشان می‌دهد مجلس و دولت ارز ۴۲۰۰ تومانی را پذیرفته‌اند و در این زمینه باید منتظر تصمیمات کمیسیون اقتصادی بود. امتیاز ارز تک‌نرخی در مبارزه با فساد و از بین بردن رانتی است که عده‌ای از ارز ۴۲۰۰ تومانی کسب کرده بودند.

اما از جهات دیگر باید پرسید که آیا واقعا تمام کالاهای ضروری و حتی قوت غالب مردم که اول نان است و بعد برنج، می‌خواهد براساس ارز ۲۳ تومانی تعیین شود؟

وی افزود: در حال حاضر، مصرف سالانه گندم در ایران با ارز ۴۲۰۰ تومانی حدود ۱۱ و نیم میلیون تن محاسبه می‌شود.

از این حجم مصرفی گندم، حدود ۳ تا ۴ میلیون تن در داخل تولید و حدود ۹ میلیون تن هم وارد می‌شود. اگر واردات گندم با ارز ۲۳ هزار تومانی انجام شود، قیمت نان حداقل ۶ برابر خواهد شد و افزایش قیمت کالاها نیز تاثیر خود را بر یکدیگر خواهند گذاشت.

دولت می‌گوید کسری بودجه نخواهد داشت. این صحبت زمانی درست است که از همان ابتدای تنظیم بودجه سالانه، عدد و رقمی که برای هزینه کشور در نظر گرفته می‌شود، به‌طور نقدی در خزانه وجود داشته باشد.

اما زمانی که هزینه کشور مثلا یک میلیارد تومان تعیین می‌شود و دولت برای تامین این هزینه به سراغ مالیات، ارزش‌افزوده، محل فروش نفت و صادرات کالا می‌رود؛ یعنی کسری بودجه وجود دارد.

یوسفیان‌ملا با اشاره به اینکه بودجه کشور با فرض و اگرها بسته می‌شود، گفت: دولت برای بستن بودجه، فرض خود را بر توان فروش نفت و احتمال افزایش قیمت نفت و آوردن اگرهایی برای قیمت ارز می‌گذارد. در آخر هم این ۳ را در هم ضرب کرده و بودجه تنظیم می‌شود.

اما اگر ۲ میلیون بشکه نفت صادر نشد، چه کار باید کرد؟ اگر قیمت نفت ۵۰ دلار نشد، چگونه تامین مالی کنیم؟ اگر قیمت دلار ۲۳ هزار تومان نماند، اقتصاد به کجا خواهد رفت؟ همه این‌ها احتمالی است. دولت باید این را روشن کند که وقتی از عد‌م‌کسری بودجه می‌گویند چه منظوری

دارند؟ آیا واقعا ذخیره‌ای برای سال ۱۴۰۱ کنار گذاشته‌اند؟ عدم‌شفافیت در بودجه یعنی پاسخ ندادن به این پرسش‌ها.

وی با اشاره به پیامدهای حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی گفت: گروهی از خانواده بیماران SMA از روز یک‌شنبه مقابل مجلس تجمع کرده‌اند و مطالبه آن‌ها تامین دارو و مشکلات درمانی است و خواستار واردات داروی این بیماران شده‌اند.

اگر قرار باشد برای واردات داروهای این‌ّ بیماران ارز ۲۳ هزار تومانی بدهند که دیگر دولت برای این افراد کاری نکرده است. مشکل این بیماران ارز آزادی است که باید با آن دارو بخرند که البته تضمینی هم نیست که داروی خریداری‌شده تقلبی نباشد.

پیش‌بینی نرخ ارز تا ۱۴۰۴

پیمان مولوی، دبیرکل انجمن اقتصاددانان ایران درباره قیمت ارز در بودجه ۱۴۰۱ بهصمت گفت: یکی از مدل‌های پیش‌بینی قیمت ارز مدل PPP است.

این معادل به معنای مقایسه تورم بین امریکا و ایران و پیدا کردن قیمت ریال در ایران است. مثلا براساس برآوردها و مدل‌سازی‌هایی متوسط قیمت دلار حدود ۲۶ تا ۲۷ هزار تومان تعیین می‌شود.

بر همین اساس در سال بعد ۳۲ تا ۳۳ هزار تومان، سال ۱۴۰۲ معادل ۳۹ تا ۴۰ هزار تومان، سال ۱۴۰۳ معادل ۴۷ تا ۴۸ هزار تومان و سال ۱۴۰۴ معادل ۵۸ تا ۶۰ هزار تومان خواهد بود. این چشم‌انداز نرخ ارز تا سال ۱۴۰۴ است.

وی افزود: عوامل دیگری هم بر این حوزه تاثیرگذار است. به‌طور مشخص، تاثیر تحریم‌ها بسیار مهم است.

به ضرس قاطع می‌گویم اگر تحریم‌ها برداشته شود، دولت می‌تواند قیمت دلار را بین ۲۳ تا ۲۵ هزار تومان نگه دارد.

اگر کشور با رشد اقتصادی همراه نشود، مجددا فنر قیمت ارز براساس مدل PPP به همان نقطه می‌رسد؛ یعنی در صورت مدیریت دلار،‌ کسب پول و عدم‌رشد اقتصادی، ۳ سال بعد نرخ دلار به همان عدد ۳۷ تا ۳۸ هزار تومان می‌رسد.

مولوی اظهارکرد: تنها عاملی که ما را به احیای رشد ریال امیدوار می‌کند، رشد اقتصادی ممتد است. رشد اقتصادی ایران اگر به‌طور متوسط در سال بالای ۶ تا ۷ درصد رشد کند، در سال ۱۴۰۶ به رشد اقتصادی ۸ درصدی برمی‌گردیم؛‌ یعنی به لحاظ اندازه اقتصاد برمی‌گردیم به سال ۱۳۹۰. البته بسیاری از متغیرهای دیگر تا آن زمان تغییر کرده است.

باید توجه کرد نقدینگی هم تولید می‌کنیم و تقاضا ایجاد می‌شود و این‌ها عواملی است که بر دلار تاثیرگذار می‌گذارد.

دبیرکل انجمن اقتصاددانان ایران گفت: عددی که دولت در بودجه لحاظ کرده، بر فرض به نتیجه رسیدن مذاکرات و چشم‌انداز مثبت و خوشبینانه طراحی شده است.

نرخ ارز نسبت به بودجه پیشین افزایش پیدا کرده اما همچنان خوشبینانه است. فعالان کسب‌وکار باید علاوه بر رویکرد خوشبینانه، رویکردی محافظه‌کارانه را هم در صورت به نتیجه نرسیدن مذاکرات اتخاذ کنند.

سخن پایانی

اتکا به فروش نفت، پاشنه آشیل دولت‌ها در برابر تحریم بوده است. پس از خروج ترامپ از برجام و مشکل دولت ایران در فروش نفت، بودجه دچار کسری شد. با این حال، بودجه ۱۴۰۰ بر زمین واقعیت قدم نگذاشت و انتظارات خوشبینانه خود از فروش نفت را در بودجه سال گنجاند. با وجود اینکه دولت بعدی نیز با پیامدهای کسری بودجه مواجه شد، بودجه سال آینده را با پیش‌فرض فروش روزانه ۱.۲ میلیون بشکه نفت تنظیم کرده است. براساس آمارهای مختلف اذعان می‌کنند که ایران در زمان تحریم روزانه ۶۰۰ تا ۷۰۰ بشکه نفت فروخته اما بودجه ۱۴۰۱ با پیش‌فرض فروش روزانه ۱.۲ میلیون بشکه نفت نوشته‌شده است. همچنین به باور بسیاری از کارشناسان نرخ ارز ۲۳ هزار تومانی که برای بودجه ۱۴۰۱ پیش‌بینی شده غیرواقعی و ناپایدار است. کارشناسان می‌گویند حتی با خوشبینی نسبت به توافقات برجام، نرخ ارز پس از یک رکود موقتی،‌ ادامه روند صعودی خود را طی خواهد کرد.

از سویی قیمت دلار به بالای ۲۹ هزار تومان افزایش پیدا کرده و انتظار بر این است که تورم امسال بیش از تورم سال گذشته باشد.

در صورت تحقق این امر، به‌دلیل اینکه دولت برنامه معینی برای مقابله با تورم ندارد، قیمت ارز در بازار آزاد افزایش پیدا می‌کند.