این عدد به‌خوبی نشان می‌دهد که ایران علاوه‌ بر اینکه نتوانسته در جذب سرمایه‌گذاری خارجی موفق عمل کند؛ بلکه زمینه‌های فرار سرمایه‌های سرمایه‌گذاران داخلی را از ایران فراهم کرده است. کارشناسان و تحلیلگران اقتصادی بر این باورند که ایران در شرایط تحریم، جذابیت‌های خود را برای ورود سرمایه‌های خارجی از دست داده است، زیرا ریسک ورود سرمایه در ایران به‌دلیل تحریم‌ها، نبود امکان مراودات پولی و مالی بین‌المللی و تورم نزدیک به ۵۰ درصد، بالا رفته است. همچنین، در گذشته هزینه حامل‌های انرژی در ایران پایین بود و این موضوع انگیزه ورود سرمایه به ایران را تشدید می‌کرد؛ اما هم‌اکنون نرخ حامل‌های انرژی در ایران از سایر کشورهای تولیدکننده بالاتر رفته و این موضوع در نهایت باعث شده است که جذب سرمایه خارجی در ایران به‌نسبت کشورهای همسایه تقلیل پیدا کند.

سرمایه‌گذار تشویق نشد

حسن کاظم‌زاده، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با صمتسرمایه‌گذاری با مفهوم اقتصادی را بلندمدت دانست و گفت: برای تاثیر مثبت جذب سرمایه در اقتصاد، باید طی چند سال، جریان نقد در سرمایه‌گذاری ایجاد شود. در این شرایط از یک‌سو، صاحبان سرمایه و از سوی دیگر، بازارهای مختلف و اقتصاد خانوار از این رشد منتفع خواهند شد، اما در سال‌های اخیر، شرایط در تضاد با جذب سرمایه‌گذاری بوده است، به این معنا که نه‌تنها سرمایه‌گذاران به سرمایه‌گذاری تشویق نشده‌اند، بلکه در مواردی شاهد تنبیه آنها نیز بوده‌ایم.

وی با تاکید بر اینکه مشوق لازم برای جذب سرمایه‌گذاری در ایران وجود ندارد، تصریح کرد: تحریم‌ها روی همه عوامل اقتصاد تاثیر گذاشته‌اند. در چند سال گذشته، سیاست‌گذار اقتصادی به‌دلیل ترس از تنگنا قرار گرفتن سبد معیشتی مردم، سیاست‌گذاری را به‌شکلی تنظیم کرد که سمت شفاف و قابل‌ردیابی اقتصاد ادیت و در نقطه مقابل، بحث دلالی و سفته‌بازی بزرگ‌تر شد. به‌عنوان‌مثال، مداخله‌های ارکان مختلف در قیمت‌گذاری و سرمایه‌گذاری در برخی کالاها شدت گرفت و در نهایت، رانت در فضای اقتصادی رخنه کرد.

کاظم‌زاده بااشاره به اینکه براساس آمار، اغلب جذب سرمایه‌گذاری خارجی در غالب خرد بوده و این منابع تا چه حد در تامین نیازهای زیرساخت موثر است، گفت: بعید به‌نظر می‌رسد جذب سرمایه‌های خرد، توان کمک بالا در توسعه زیرساخت و رونق اقتصاد را داشته باشد؛ تامین مالی توسعه زیرساخت، نیاز به افق سرمایه‌گذاری بلندمدت‌تری نسبت به صنعت و تولید دارد؛ به‌عنوان‌مثال، بازگشت سرمایه در یک کارخانه صنعتی و تولیدی حداقل به ۳ تا ۴ سال زمان نیاز دارد، در حالی‌که بازگشت سرمایه در حوزه زیرساخت، نیازمند حداقل ۱۵ تا ۲۰ سال زمان است.‌ به‌گفته این کارشناس بازار سرمایه؛ ایران جذابیتی برای سرمایه‌گذاران خارجی ندارد؛ چنانچه در گذشته هزینه حامل‌های انرژی نسبت به کشورهای دیگر رقابتی بود، اما امروز نرخ انرژی از سایر کشورهای تولیدکننده و حتی امریکا گران‌تر شده است. همچنین، مداخله‌های دولتی در قیمت‌گذاری کالا و در زمان فروش کالا نیز ادامه دارد و این موضوعات در کنار یکدیگر، انگیزه ورود سرمایه به ایران را سخت‌تر کرده است. وی با ذکر مثالی درباره جذابیت بازار ایران برای سرمایه‌گذاران خارجی، افزود: اگر سرمایه‌گذاری در ایران در حوزه‌های نفتی مانند استخراج نفت باشد؛ در این شرایط، بازار ایران جذاب است، در غیر این صورت، ایران جذابیتی برای سرمایه‌گذاران خارجی ندارد.

تورم، سرمایه‌گذاران را فراری داد

کاظم‌زاده با بیان اینکه تورم باعث فراری شدن سرمایه‌گذاران از ایران شده است، گفت: تورم امکان تصمیم‌گیری برای ورود سرمایه پایدار و بلندمدت را برای سرمایه‌گذاران سلب کرده؛ به بیان دیگر، نرخ بالای تورم پیش‌بینی روند اقتصادی را دشوار و غیرممکن کرده است. در حالی که سرمایه‌گذاری بدون پیش‌بینی سخت است، زیرا سرمایه‌گذار تمایل دارد که شرایط آینده را با ضریب خطای کم تخمین بزند. سرمایه‌گذاران تمایل دارند تا بدانند که چقدر منافع از محل سرمایه‌گذاری عاید آنها خواهد شد.

این کارشناس بازار سرمایه، بااشاره به برنامه‌ریزی برای برگزاری هفته سرمایه‌گذاری در ایران گفت: به‌نظر می‌رسد که نوسان و نرخ تورم موجود در اقتصاد ایران، اجازه نمی‌دهد که کمپین برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی جذابیت داشته باشد.

راهکاری برای تامین ثبات در بلندمدت

وی با تاکید بر اینکه کشورهای توسعه‌یافته، جذب سرمایه‌های سنگین بین‌المللی را در دستور کار خود قرار می‌دهند، اضافه کرد: وررود سرمایه‌گذاری خارجی می‌تواند از ایجاد تنش در بین کشورها و در منطقه نیز جلوگیری کند. به‌عنوان‌نمونه، زمانی‌که در ترکیه کودتا شکل گرفت، از آنجایی‌ که حجم جذب سرمایه‌گذاری خارجی در این کشور بالا بود، بیشتر سرویس‌های اطلاعاتی دنیا تلاش کردند که این غائله را خاموش کنند. به‌نظر می‌رسد جذب سرمایه‌گذاری خارجی، راهکاری برای امنیت بلندمدت تلقی می‌شود.

کاظم‌زاده در پایان خاطرنشان کرد: در ایران تعریف دقیقی از سرمایه‌گذاری خارجی ارائه نشده است، همچنین دیدگاه‌های منفی درباره جذب سرمایه‌گذاری خارجی در بین برخی مدیران ارشد اقتصادی شکل گرفته است. آنها بر این باورند که سرمایه‌گذاری خارجی منافع مردم را به‌خطر می‌اندازد و تا زمانی که چنین نظریاتی مطرح می‌شود، بدون تردید جذب سرمایه در ایران حتی از عراق نیز کمتر خواهد بود.

بالا بودن ریسک سرمایه‌گذاری

مهدی بیات‌منش، کارشناس اقتصاد در گفت‌وگو با صمت جذابیت اقتصاد ایران را منوط به مطلوب نشان دادن بازار سرمایه و بازار پولی و بانکی دانست و افزود: در بازار پولی و بانکی، باید تورم مهار شود و بانک مرکزی نیز باید روند کاهشی شدن ارزش پول ملی و ریال را مدیریت کند. به‌عبارت‌دیگر، بانک مرکزی باید ریسک تامین ارز را متعهد بپذیرد و امکاناتی را فراهم کند که ریسک کاهش ارزش پولی ملی برای سرمایه‌گذاران خارجی با استمداد از ابزارهایی، تضمین داده شود. وی بااشاره به کارآیی بازار سرمایه، گفت: بازار سرمایه باید آنقدر مطلوب باشد که سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی جذب آن شوند؛ این در حالی است که بازار سرمایه ایران این قابلیت را ندارد.

این کارشناس اقتصاد بااشاره به الزامات بازار سرمایه برای جذب سرمایه گفت: بازار نباید هیجانی عمل کند و در شاخص‌های کارآیی بازار باید دقت‌نظر بیشتری صورت بگیرد. باید زمینه‌های توجه به بازار سرمایه و بازار پولی و بانکی را فراهم و تضمین‌هایی به سرمایه‌گذار داده شود که با خیال آسوده‌تری وارد این بازار شود. به‌عنوان‌نمونه، به سرمایه‌گذار اوراق اختیار فروش تبعی با سود حداقلی برای سرمایه‌گذاران خلق و ضرری متوجه سرمایه‌گذاران نشود.

بیمه ریسک بازار

به‌گفته این کارشناس اقتصادی، بازارها باید با ابزارهایی سالم و ریسک‌ها بیمه شوند. در این شرایط، با تبلیغات مناسب سرمایه‌گذاران خارجی که معمولا ایرانیان مقیم خارج و افراد حقیقی و حقوقی خارجی هستند، مایل خواهند شد که سرمایه‌های خود را به ایران سرازیر کنند. وی در پاسخ به این پرسش که آیا ریسک سرمایه‌گذاری در ایران به‌دلیل تحریم‌ها و بالا بودن تورم بالاست، آیا این موارد منعی برای کاهش انگیزه سرمایه‌گذاری در ایران ایجاد کرده است، تصریح کرد: پول و سرمایه‌گذار هوشمند است و هرچقدر عدد حجم سرمایه بالاتر باشد؛ حساسیت نسبت به ریسک‌ها بالاتر و مهم خواهد شد. به این معنا که سرمایه‌گذاران با یک درصد ریسک حاضر نمی‌شوند که سرمایه یک میلیون دلاری وارد ایران کنند؛ بنابراین پیش از اینکه شعار بدهیم، باید ابتدا شرایط اقتصادی را بهبود دهیم؛زیرا سرمایه‌گذاران خارجی از وضعیت اقتصادی ایران اطلاع دارند و موید آن، کاهش حجم سرمایه‌گذاری خارجی در ایران است.به‌گفته وی؛ اگر می‌خواهیم عدد سرمایه‌گذاری خارجی را به شرایط مطلوب نزدیک کنیم، باید زمینه‌های سرمایه‌گذاری پایدار را فراهم کنیم و فعالان بازار باید از بازدهی آن طی یک مدت مشخص راضی باشند؛ افرادی که در بازار سرمایه فعال‌ هستند، باید از سودآوری این بازار رضایت داشته باشند و رضایت در سودآوری یک نوع شاخص کارآیی تلقی می‌شود.

سرمایه‌گذار را مطمئن کنید

این کارشناس اقتصادی با تاکید بر اینکه با اعمال سیاست‌هایی می‌توان اعتماد و اطمینان سرمایه‌گذار را جلب کرد، گفت: باید مشوق‌ها و ابزارهای جدیدی را برای جلب اعتماد سرمایه‌گذاران به‌کار گرفت. به‌نظر می‌رسد ابزارهای موجود برای این جلب اعتماد و کاهش ریسک سرمایه کافی نیستند و ریسک‌ها را پوشش نمی‌دهند؛ بنابراین باید از حالت شعارگونه خارج شویم. در ۶ ماه نخست امسال، بازار سرمایه فقط در یک ماه نخست سال، بازدهی مناسبی داشته است. بیات‌منش با تاکید بر نقش دولت در جذب سرمایه‌های خارجی گفت: هر ساله برای تسریع و تسهیل روند جذب سرمایه‌گذاری در تمام کشورهای جهان، مطالعات مدونی انجام می‌شود. گزارش‌های سالانه موسسات بین‌المللی، میزان جذب سرمایه هر کشور را متناسب با صنایع آن کشور نشان می‌دهند. اگر در موتور جست‌وجوگر گوگل نیز کلیدواژه جذب سرمایه خارجی در ایران را سرچ کنید، با گزارش‌های بسیاری در این زمینه مواجه می‌شوید.

وی بااشاره به اهمیت موضع‌گیری‌های سیاسی در جذب سرمایه خارجی، ادامه داد: ایران در شرایط تحریم است؛ از این‌رو بسیاری از گزارش‌ها با سوگیری‌هایی سیاسی منتشر می‌شوند و ریسک‌های ایران در سرمایه‌گذاری را بالا نشان می‌دهند. این موضوع باعث می‌شود که مبنای تصمیم‌گیری برای شرکت و نهادی که می‌خواهد به ایران وارد شود، دشوار شده و بسیاری از ورود به ایران منصرف شوند. این کارشناس بازار سرمایه ادامه داد: راهکار منطقی برای مقابله با این روند، حضور قوی‌تر ایران در نهادهای بین‌المللی است. با موفقیت در این عرصه، باید عضویت خود را در سازمان‌های بین‌المللی افزایش دهیم و در سازمان‌هایی مانند بریکس و شانگهای، عضویت خود را تقویت و یک‌سری کارگروه‌هایی ذیل این نهادها تشکیل دهیم که برای مطالعه شاخص‌های اقتصادی کشور مهم هستند. وی افزود: نکته قابل‌تامل اینکه این گزارش‌ها باید بی‌طرفانه باشند و به این نکات توجه شود که اگر عوامل سیاسی در شرایط اقتصادی ایران دخیل نبود و ما تحریم نبودیم، شرایط اقتصادی در ایران به این شکل در نمی‌آمد. بیات‌منش در پایان بااشاره به پایداری‌های ایران در حوزه صادرات نفت و محصولات پتروشیمی، گفت: باید شاخص‌های پایداری را درست معرفی کنیم؛ متاسفانه مراکز علمی و بین‌المللی تدوین‌کننده گزارش‌های مرجع درباره اقتصاد ایران، در این‌باره سوگیرهای سیاسی خود را لحاظ می‌کنند و بهتر است، ما خود در این زمینه مبادرت به نگارش مقالات علمی کنیم. همچنین، باید بیش از پیش، دیپلماسی اقتصادی را نیز فعال کنیم، زیرا هر کنشی یک واکنشی دربرخواهد داشت و هر میزان که در عرصه‌های بین‌المللی فعال‌تر شویم، نتایج بهتری را کسب خواهیم کرد که در نهایت به توسعه اقتصاد و جذب سرمایه بیشتر منجر خواهد شد.

سخن پایانی

سرمایه و سرمایه‌گذار هوشمند هستند و به مکان‌هایی که بسترهای سرمایه‌گذاری در آن فراهم شده باشد، می‌روند. به‌عبارت دیگر، سرمایه راهی مناطقی می‌شود که بستر قانونی و ثبات اقتصادی در آنجا حاکم است. به‌نظر می‌رسد تحریم‌ها و برخی قوانین بازدارنده در محیط کسب‌وکار ایران، جذب سرمایه‌گذاری خارجی در ایران را با چالش جدی مواجه کرده‌اند و به‌نظر می‌رسد تلاش‌های رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار برای عضویت ایران در کمپین جهانی سرمایه‌گذار، با هدف جذب سرمایه‌گذاری خارجی در ایران انجام می‌شود.