طرد دلار از اقتصاد ممکن نیست
دلارزدایی واژه‌ای است که به‌تازگی ازسوی مسئولان اقتصادی کشور زیاد به کار گرفته می‌شود.
دلارزدایی واژه ای است که به تازگی ازسوی مسئولان اقتصادی کشور زیاد به کار گرفته می شود. در روند دلارزدایی کشورها بنا به دلایلی اقدام به حذف دلار به عنوان ارز اصلی در اقتصاد خود می کنند. کمرنگ شدن نقش دلار در یک اقتصاد نیازمند شناسایی کارکردهای دلار در اقتصاد و اتخاذ راه حل های مناسب براساس آن، برای یافتن جایگزین است. در شرایط حاضر جهانی اغلب کشورها در پی آزمون وخطای شرایطی هستند که پول قدرتمند امریکایی را از مراودات تجاری خود حذف کنند. دلار در کشورها معمولا سه کارکرد اصلی «واسطه مبادله»، «ذخیره ارزش» و «سنجش ارزش» را دارد. قدرت دلار در مبادلات تجاری به قدری بالاست که معمولا امریکا برای تحریم کشورها از سیاست تحریم ارزی استفاده می کند. جایگزینی دلار با سایر ارزها، به دلایلی چون مقابله یا مهار سیاست استفاده از دلار به عنوان ابزار تحریم، تسهیل مبادلات ارزی برمبنای پول ملی شرکای تجاری، ناپایداری و افزایش بدهی امریکا و نگرانی از بروز بحران بانکی در جهان انجام می شود. صمت در این گزارش امکان پذیری دلارزدایی از چهره اقتصاد ایران را از نگاه کارشناسان بررسی کرده است.
کنار زدن دلار کار آسانی نیست
بهزاد رادمنش، کارشناس مسائل اقتصادی درباره شرایط دلارزدایی از اقتصاد ایران به صمت گفت: دلار در مراودات جهانی به عنوان پولی با گستردگی و قدرت فراوان جا افتاده است؛ بنابراین زدودن دلار از چهره اقتصاد جهان کار آسانی نیست. دلارزدایی از هر اقتصادی به شرایط اقتصاد کل آن کشور بستگی دارد.
وی با تاکید بر اینکه دلارزدایی از اقتصاد به صورت مقطعی اشتباه است، تصریح کرد: اقتصاد ایران برای دلارزدایی نیازمند برنامه ریزی طولانی مدت و مدون است، زیرا هرگونه اقدام شتاب زده و عجولانه در راستای حذف یکباره دلار از مبادلات تجاری آسیب بزرگی مثل تورم افزوده برای کشور به همراه خواهد داشت.
اقتصاد دلاریزه ایران
وی افزود: تاثیر بالای دلار بر اقتصاد کشور جنبه روانی و مادی دارد که در بعد مادی آن باید کار های مختلفی برای کاهش یا حتی قطع تاثیر دلار بر اقتصاد کشور انجام شود. رادمنش با اشاره به بیماری مزمن اقتصاد ایران یعنی «تورم» خاطرنشان کرد: واقعیت این است که به دلیل نبود مدیریت صحیح در سطح کلان اقتصاد کشور ما، باوجود داشتن ذخایر یورو و دلار همچنان «اقتصاد کل» به دلیل تورم دچار تلاطم است؛ بنابراین بهترین اقدام برای دلارزدایی از بین بردن ریشه تورم است. در مرحله بعد حفظ و افزایش ارزش پول ملی در مقابل پول های دیگر است که می تواند آرامش را به بازار بازگرداند. برای این منظور دولتمردان ابتدا باید رونق را به تولید بازگردانند. پس از گذراندن این مراحل می توان به دلارزدایی از بخش کوچکی از اقتصاد امیدوار بود.
راهکار دلارزدایی
این کارشناس مسائل اقتصادی درباره راهکارهای دلارزدایی از اقتصاد اظهار کرد: ایران هم باید امضای پیمان های پولی دوجانبه را برای کاهش تاثیر دلار بر اقتصاد کشور در دستور کار داشته باشد و هم اینکه زمینه را برای پذیرش ارز دیگر کشور ها از صادرکنندگان در داخل کشور فراهم کند.
رادمنش متذکر شد: برای دلارزدایی از مراودات تجاری ابتدا لازم است با کشورهایی مراوده شود که شرایط تجاری مشابه ایران دارند. تجارت دوجانبه با کشور های مذکور دارای ویژگی هایی است که شرایط را برای برقراری سازکار پایاپای سازی یا استفاده از پیمان های پولی دوجانبه جذاب می کند. در حال حاضر دلارزدایی در قالب «توسعه نظامات بانکی بین المللی» مطرح است.
دلارزدایی پس از کرونا
وی در ادامه یادآور شد: در شرایط کنونی، به ویژه پس از رکود اقتصادی ناشی از شیوع کرونا، بسیاری از کشور ها به این فکر افتادند که دلار را از مبادلات تجاری خود حذف و با پول ملی خود معامله کنند. در همین راستا چین همواره تلاش می کند دلار را در بین کشور های جهان به چالش بکشد. در واقع تضعیف ارزش دلار می تواند به نفع کشور هایی باشد که در حال حاضر توسط امریکا تحریم شده اند.
به تازگی هند نیز سیاست های خوبی را در راستای کنار گذاشتن دلار از مبادلات و گرایش به سمت روبل و روپیه در مبادلات خود با مسکو در دستور کار قرار داده است. البته باید تاکید کنیم که روسیه برنامه دلارزدایی از اقتصاد خود را در سال ۲۰۱۴ کلید زد؛ همان زمان بود که غرب نخستین دور تحریم های خود علیه این کشور را بر سر موضوع «کریمه» اعمال کرد. این موضوع سرآغازی بود برای تب جهانی کنار زدن دلار از مبادلات تجاری.
اقتصاد جهان در حال تغییر
رادمنش با تاکید بر اینکه وضعیت اقتصادی جهان در حال تغییر است، گفت: چین و روسیه شروع به ساخت یک بلوک ارز جایگزین کرده اند. علاوه بر این چین از سال های بسیار دور سعی در حذف دلار از مبادلات تجاری خود داشته و همیشه درصدد بوده یوان را در جهان به عنوان ارز شاخص، جایگزین دلار امریکا کند. در نتیجه چینی ها روند استراتژیک دلارزدایی از معاملات تجاری خود را در جریان حمله روسیه به شبه جزیره کریمه اوکراین آغاز کردند.
ادامه حکمرانی
این کارشناس مسائل اقتصادی در پاسخ به این پرسش که چه زمانی یوان یا روبل می توانند در تجارت بین الملل جایگزین دلار امریکا شوند، گفت: بعید می دانم در بلندمدت، یوان به ارز غالب جهان تبدیل شود، اما همیشه یوان یک تهدید برای دلار امریکا به حساب می آید، زیرا سیستم کمونیستی چین به اندازه کافی باز نیست، اما سیستم اقتصادی امریکا باز است؛ بنابراین کشورهایی با اقتصاد ضعیف به طورقطع به امریکا بیشتر اعتماد خواهند کرد، زیرا در سیاست باز اقتصادی امکان «حبس پول» بسیار کم است.
رادمنش تاکید کرد: من فکر نمی کنم یوان چین به ارز غالب تبدیل شود. من فکر می کنم اروپا و نزدیک ترین متحدان آن و ژاپن همچنان روی دلار باقی خواهند ماند. همچنین به اعتقاد من سعودی ها و بیشتر کشورهای نفتی می خواهند رابطه نزدیک خود با دلار را حفظ کنند.
مشکل کمبود ارز پابرجاست
حسن ثانی، کارشناس مسائل اقتصادی درباره شرایط دلارزدایی از اقتصاد ایران به صمت گفت: این روزها دولت بر دلارزدایی از اقتصاد ایران تمرکز کرده است. این موضوع نشان دهنده این مسئله است که دولت با کمبود ذخایر روبه روست و در این زمینه تاب آوری ندارد.
وی در ادامه افزود: با هر جهش نرخ دلار در سال گذشته، دولت برنامه جدیدی برای حذف دلار از مبادلات تجاری اجرایی کرد که هیچ کدام به ثمر ننشست، زیرا در ابعاد مختلف دلارزدایی، تنها به مسئله اعطای رانت توجه شده است؛ به این صورت که یکسری از کالاهای تولید داخل با نرخ ارزان تر به دلالان فروخته می شود تا آنها این کالاها را در بازار با نرخ آزاد بفروشند. یا اینکه این کالاها را به تولیدکننده بفروشیم و تولیدکننده، کالای نهایی خود را در بازار آزاد بفروشد. در این حالت یکسری افراد خاص به اسم دلارزدایی از این رانت نفع می برند.
رانت یا دلارزدایی
وی با تاکید بر اینکه ایجاد رانت به اسم دلارزدایی برای اقتصاد مضر است، اظهار کرد: اگر شرایطی مهیا شود که معاملات با طرف های تجاری از طریق ارزهای ملی انجام شود، می تواند نتایج خوبی داشته باشد. البته این شرط وجود دارد که تخصص کافی در این زمینه وجود داشته باشد؛ در صورت وجود تخصص و انجام درست امور، این اتفاق می تواند برای اقتصاد مفید واقع شود.
یوان جانشین دلار می شود؟
وی در پاسخ به این پرسش که آیا یوان چین می تواند جای دلار را در ایران پر کند، گفت: بعید است که یوان بتواند جای دلار را که ۵۰ سال است در اقتصاد دنیا ریشه دوانده بگیرد؛ بنابراین تا زمانی که ایران نرخ تسعیر ارز خود را با دلار تثبیت می کند، شعار دلارزدایی توهمی بیش نیست.
دلار از اقتصاد جهان می رود؟
این کارشناس مسائل اقتصادی درباره آینده دلارزدایی در سطح بین المللی توضیح داد: دلار به دلیل سطح توسعه بالای اقتصادی امریکا، ارزش پایدار و اعتماد بین المللی بیشتر، همچنان ارز برتر و انتخاب اول برای بسیاری از کشورها در تجارت بین المللی خواهد ماند.
به علاوه شبکه بزرگی از بانک ها شرکت های چندملیتی و بازارهای مالی دنیا به دلیل معاملات و قراردادهای بین المللی با دلار درگیر هستند و با توجه به این حجم بزرگ معاملات بسیار سخت است که دلار به زودی ازسوی تصمیم گیران اقتصادی جهان کنار گذاشته شود؛ بنابراین در مجموع باید گفت دلارزدایی به این زودی ها غیر ممکن است و این تغییرات نمی تواند به سرعت محقق شود.
افت ارزش پول ملی
ثانی با بیان اینکه مشکل اقتصاد ایران دلار یا هر ارز خارجی دیگر نیست و ایراد اصلی به بی ارزش شدن پول ایران براساس سیاست های اقتصادی نادرست طی چند دهه برمی گردد، گفت: مشکل از دلار نیست، مشکل از بی ارزش شدن لحظه به لحظه پول ملی با تصمیمات اشتباه و لحظه ای و دستوری است که با علم اقتصاد همخوانی ندارد؛ مشکل از GDP منفی، تراز تجاری منفی و.... است که برگرفته از تصمیمات اشتباه و کودکانه خود مسئولان است.
عدم استقلال بانک مرکزی
این کارشناس اقتصاد تصریح کرد: دشمن واقعی اقتصاد کشور در خود بانک مرکزی است که با پاس کردن چک های دولت با ارز بدون پشتوانه و تصمیمات غیر اقتصادی وضعیت کشور را به این روز کشانده است. من معتقدم رئیس کل بانک مرکزی باید طی سازکاری انتخاب شود که دولت در آن نقشی نداشته باشد و این نهاد یک نهاد خودمختار در تصمیم گیری باشد تا دولت نتواند با تصمیم های لحظه ای در اقتصاد مشکل ایجاد کند، زیرا بازار با دستور کار نمی کند.
ارزش گذاری دلاری
ثانی خاطرنشان کرد: نکته مهم دیگر ارزش گذاری کالاهای جهانی براساس دلار است. هر کشوری حتی اگر دلار را از تجارت خود حذف کند، در نهایت مجبور است کالای خود را با دلار ارزش گذاری کند و این یعنی حذف فیزیکی دلار و پایداری اقتصادی دلار در شرایط فعلی؛ بنابراین برای جایگزینی دلار با هر ارز دیگری بسیار زود است. وی در ادامه یادآور شد: رسم جهانی است که بانک های مرکزی و اصولا بانک ها تلاش می کنند سبدی از ارزهای مختلف تشکیل دهند و ارزهای جهان باتوجه به ارزش و میزان ریسک می توانند سهمی در این سبد داشته باشند.
این کارشناس اقتصاد توضیح داد: در شرایطی که ایران تحت تحریم است، باید وابستگی بازار مالی خود به دلار را به حداقل میزان برساند که یکی از راهکارهای این مسئله تشکیل سبد ارزی و همچنین بستن پیمان مالی با کشورهای همسو است.
راهکار خروج از انزوا
ثانی در ادامه خاطرنشان کرد: هر کشوری در بخش پیمان های پولی و برای استفاده از ارزهای ملی برای واردات و صادرات کالا، خدمات و سرمایه گذاری می تواند از الگوهای مختلفی بهره ببرد که یکی از آنها قراردادهای دوجانبه است؛ بر این اساس ایران اگر بتواند با هند، روسیه، امارات متحده عربی و چین پیمان ارزی منعقد کند، می توان امیدوار بود که کشور آرام آرام از انزوای تجاری خارج شود.
سخن پایانی
یکی از سیاست هایی که بانک مرکزی در ماه های اخیر در راستای دلارزدایی در پیش گرفته، تلاش برای ایجاد پیمان های دوجانبه با کشورهایی مثل چین و روسیه است تا مبادلات بین ایران و این کشورها، بدون استفاده از دلار انجام شود. باوجود اینکه بخش عمده کارشناسان، چنین اقدامی را گامی مثبت در جهت دلارزدایی از اقتصاد ایران می دانند، شبهاتی پیرامون عملی بودن این موضوع در فضای کنونی اقتصاد ایران وجود دارد. ایجاد پیمان های دوجانبه یا چندجانبه پولی اصولا کاردستی است، اما تا وقتی مشکلات زیرساختی اقتصاد ایران ازجمله تورم رفع نشود، دلارزدایی از «اقتصاد کل» امری نشدنی است.
