رکود عمیق بازار در سایه افزایش قیمت‌ها
بازار خودرو، همچون داستانی بی‌انتها و پرپیچ‌و‌تاب، این روزها بیش از همیشه مصرف‌کنندگان را در گرداب تردید، نگرانی و سردرگمی فرو برده است. پس از ماه‌ها جهش ناگهانی و ناپایدار قیمت‌ها که قدرت خرید خانوار‌ها را به‌شدت کاهش داد، اکنون بازار وارد مرحله‌ای شده که به نظر می‌رسد به نوسانات جزئی و آرامش نسبی ختم شود؛ اما به دلایل متعدد این آرامش موقت نمی‌تواند اطمینان‌بخش باشد. براساس گزارش رسمی مرکز آمار ایران، تورم ماهانه بازار خودرو در مهرماه ۱۴۰۴ به ۸.۳ درصد رسید که بیش از سه برابر ماه قبل از آن بود و تا ۵۰ درصد افزایش قیمت خودروهای داخلی گزارش شده که نشانی واضح از آسیب‌های عمیق وارد شده به ساختار این صنعت حیاتی است. در عین حال، رشد هزینه‌های تولید و محدودیت‌های ارزی، نه تنها تقاضا را به سمت خودروهای اقتصادی داخلی سوق داده، بلکه باعث شده بازار وارد چرخه‌ای از نوسانات شدید و بی‌ثباتی شود. تجارب گذشته نشان می‌دهد که چنین دوره‌هایی، حتی در صورت ظاهر شدن نرخ‌های کمتر متنوع در کوتاه‌مدت، اغلب زمینه‌ساز جهش‌های ناگهانی در آینده خواهند بود. از سوی دیگر، این ناپایداری نه تنها تولیدکنندگان را دچار بلاتکلیفی می‌کند، بلکه نمی‌توان از تاثیر مستقیم آن بر وضعیت معیشتی جامعه چشم‌پوشی کرد؛ میلیون‌ها خانواده که بازار خودرو را مکانی حیاتی برای سرمایه‌گذاری و جابه‌جایی‌های روزمره می‌دانند، تحت فشار اقتصادی فراوان قرار گرفته‌اند. بنابراین، آرامش فعلی بازار هرچند فرصتی مناسب برای خریداران به نظر می‌رسد، اما تردیدها درباره ماندگاری این وضعیت و شکاف میان عرضه و تقاضا همچنان به قوت خود باقیست. صمت در این گزارش نگاهی دارد به وضعیت بازار خودرو در پاییز ۱۴۰۴ که در ادامه می‌خوانید.
وضعیت ناآرام بازار خودرو ایران: از جهش قیمت‌ها تا نوسانات جزئی
در پاییز ۱۴۰۴، بازار خودرو ایران همچنان شاهد نوسانات و تحولات پیچیده‌ای است. پس از دوره‌ای پرشتاب از رشد شاخص‌های قیمتی در مهرماه، اکنون در هفته دوم آبان ماه بازار در دست نوسانات جزئی و دوره‌ای آرامش نسبی است که هر چند می‌تواند فرصتی برای خریداران باشد، اما همچنان تردیدهای زیادی درباره آینده آن وجود دارد.
چند سالی است بازار خودرو ایران، یکی از دشوارترین و پرتلاطم‌ترین بازارهاست. امسال هم بازار خودرو روی آرامش ندید و در مهر و آبان، جهش‌هایی قابل توجه در قیمت خودرو رخ داد که بسیاری آن را ناشی از نوسانات شدید نرخ ارز، افزایش قیمت خودورسازان و بی‌ثباتی سیاست‌های وارداتی می‌دانند. جهش نرخ دلار، باعث شد هزینه تولید و واردات خودروهای داخلی حداقل ۵۰ درصد افزایش یابد، و در نتیجه قیمت‌ها به شدت بالا برود.
بازار خودرو از عوامل گوناگونی تاثیر گرفته است عواملی که در سطح کلان به بی‌ثباتی اقتصاد ما برمی‌گردد. علاوه بر نوسانات ارزی، محدودیت‌های ترخیص ارز و افزایش نرخ محاسبات گمرکی، هزینه واردات قطعات و خودروهای مونتاژی را به شدت بالا برد. در نتیجه، تولیدکنندگان داخلی نیز با مشکلات معناداری مواجه شدند؛ تورم رسمی بالای ۴۰ درصد، همراه با افزایش هزینه‌های مواد اولیه، نیروی کار، انرژی و حمل‌نقل، باعث شد تا قیمت خودروها رشد چشم‌گیری را تجربه کنند. در این میان همچنین مشکلات ساختاری صنعت خودرو شامل کمبود عرضه، کاهش تولید و عدم‌توازن بین عرضه و تقاضا، به این وضعیت دامن زدند و بازار را هر چه بیشتر متلاطم کردند.
در کنار عوامل اقتصادی، طی سال‌های اخیر به وضوح شاهد بودیم که فعالیت پررنگ سوداگران و دلالان بازار، نوسانات غیرقابل پیش‌بینی و شدید قیمت‌ها را در بازار آزاد تشدید کرد. این عوامل همزمان، فضا را به سمت ناپایداری و بی‌ثباتی سوق داد و ناامنی کامل در بازار خودرو را به همراه داشت. در واقع می‌توان گفت ۱۴۰۴ همچنان یکی از پرنوسان‌ترین سال‌های بازار خودرو ایران خواهد بود ودر نیمه دوم سال هم بازار خودرو این روند کج‌دار و مریز را ادامه خواهد داد.
آبان ۱۴۰۴: تداوم نوسان‌ها
به اعتقاد فعالان و تحلیلگران در هفته نخست آبان بازار خودرو پس از نوسانات شدید مهر، در مسیر تثبیت نسبی قرار گرفته است، اگرچه همچنان وضعیت این بازار به سمت اشتیاق و انتظار برای نوسان‌های معنی‌دار و ناگهانی تمایل دارد. در هفته اول این ماه، نوسانات قیمت همچنان ادامه داشت؛ در حالی که قیمت برخی خودروهای ایران‌خودرو کاهش یافت، اکثرا خودروهای سایپا با رشد قیمت مواجه شدند. تحلیلگران معتقدند این روند کوتاه‌مدت، نتیجه اعلام رسمی و علنی افزایش نرخ کارخانه‌ای محصولات دو خودروساز بزرگ است که به سرعت در بازار آزاد منعکس شده و منجر به رشد قیمت خودروهای صفر کیلومتر شد.
در ادامه طی یکی دو روز اخیر، روند قیمت‌ها با کاهش یا تثبیت همراه شد و در مجموع، اوایل آبان ماه نسبت به مهر، وضعیت بازار را تا حدودی متعادل‌تر و قابل کنترل‌تر کرده است. در حال حاضر، خودروهای داخلی و مونتاژ شده همچون چانگان، هایما، جک، و برخی وارداتی با قیمت‌های کمتر یا ثابت در بازار موجودند که این موضوع، به عنوان یکی از نشانه‌های بهتر شدن شاخص‌های قیمتی محسوب می‌شود. البته نباید فراموش کرد که بازار هنوز تحت‌تأثیر نوسانات نرخ ارز، سیاست‌های تولید و واردات، و تحولات سیاسی قرار دارد و هر گونه تغییر در این عوامل می‌تواند مجددا بازار را بی‌ثبات کند.
البته در این بین برخی تحلیلگران نیز بر این باورند که نوسانات محدود و کاهش نسبی قیمت‌ها، فرصت مناسبی است برای کسانی که قصد خرید خودرو دارند؛ اما این روند، در صورت تداوم سیاست‌های کلان اقتصادی و تثبیت نرخ ارز، می‌تواند به ثبات نسبی و حتی کاهش قیمت‌ها در بلندمدت منجر شود.
عوامل مؤثر بر وضعیت کنونی و پیش‌بینی کوتاه‌مدت
برای درک بهتر وضعیت کنونی بازار خودرو، باید نگاهی به عوامل کلان و متاثر از آنها داشته باشیم. یکی از مهم‌ترین این عوامل، نوسانات شدید نرخ ارز است. جهش قیمت دلار در مهرماه، زمینه‌ساز رشد حداقل ۵۰ درصدی قیمت خودروهای داخلی شد و هزینه‌های تولید و واردات را افزایش داد؛ این هزینه‌ها همچنان بر قیمت نهایی تأثیرگذار است.
از سوی دیگر، همان‌طور که گفته شد ادامه بلاتکلیفی در تعیین تعرفه‌های واردات، محدودیت در دسترسی به ارز دولتی، و نرخ‌گذاری‌های گمرکی بالا، فشار مضاعفی بر واردکنندگان و تولیدکنندگان وارد کرد. در کنار این، سیاست‌های اقتصادی و تحریم‌های بین‌المللی، بهره‌برداری سودجویان و سوداگران، و نگرانی‌های سیاسی، تماما در حالتی فشار چندجانبه بر بازار هستند.
براساس پیش‌بینی‌های کوتاه‌مدت، تا پایان آبان، بازار با نوسانات قیمتی جزئی همراه خواهد بود؛ هرچند، روند کلی نشان می‌دهد که در صورت تثبیت نرخ ارز و کاهش انتظارات تورمی، بازار به سمت رکود و کاهش قیمت‌ها حرکت خواهد کرد. اما در صورت تداوم نوسانات و تغییر سیاست‌ها، افزایش ناگهانی قیمت‌ها می‌تواند مجدد اتفاق بیفتد و فضای بازار را مجددا ملتهب کند. به اعتقاد اغلب کارشناسان و تحلیلگران بازار خودرو، فعالان و خریداران باید در انتظار نوساناتی محدود اما پرشتاب باشند، که هر تغییر در عوامل کلان، به سرعت در بازار احساس خواهد شد.
وضعیت بازار خودرو راکدتر شد
فیروز نادری، کارشناس بازار خودرو با اشاره به اینکه بازار خودرو همچنان در رکود است و به نظر نمی‌رسد اتفاقات اخیر تاثیری بر افزایش تقاضا در این بازار گذاشته بگذارد به صمت اظهار کرد: روند فعلی بازار خودرو به صورت آرام و راکد در جریان است و میزان خرید و فروش به شدت کاهش یافته است. این بازار راکد بود در هفته‌های اخیر مخصوصا با نوسانات قیمتی که شاهد آن بوده‌‌ایم، رکود آن عمیق‌تر هم شده است.
نادری به عوامل تاثیرگذار بر وضعیت کنونی بازار خودرو اشاره کرد و در ادامه گفت: یکی از عوامل اصلی گرانی چند روز اخیر، افزایش قیمت کارخانه‌ای خودروها از سوی شرکت ایران خودرو بوده است که توجیه منطقی ندارد و باعث التهاب در بازار شده است.
نادری با انتقاد از متولیان بازار و صنعت خودرو که به راحتی و بدون مقاومت به شرکت‌های خودروسازی و مونتاژ خودرو اجازه می‌دهد چندین بار در سال قیمت‌ها را افزایش دهند در این‌باره اظهار کرد: در حالی که این شرکت‌ها در ظاهر خصوصی هستند، اما عملا زیر نظر و حمایت مالی دولت فعالیت می‌کنند در این شرایط انتظار می‌رود دولت منافع مردم را در نظر بگیرد اما در نهایت آنچه شاهد آن هستیم این است که حقوق و منافع مردم فراموش شده است.
کارشناس و فعال بازار خودرو با اشاره به اینکه دولت همواره سمت خودروساز می‌ایستد در ادامه افزود: هر زمان بازار خودرو وارد رکود شد، دولت با مداخله و حمایت از شرکت‌های خودروساز، شرایط را به نفع تولیدکنندگان تغییر می‌دهد و این مداخلات ناپایدار بازار آزاد را دچار بی‌ثباتی می‌کند.
نادری تاکید کرد که این عملکرد دولت ایجاد نارضایتی در بازار و برای مصرف‌کنندگان است و ابراز تاسف کرد که دولت به جای حمایت واقعی از رقابت سالم و مشتری‌محوری، به دنبال کسب درآمدهای کوتاه‌مدت از طریق خودروسازان است.
نادری در بیان راه‌حل‌های ثبات قیمت‌ها، آزادسازی واردات خودروهای کارکرده را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اقدامات موثر مطرح کرد که در بسیاری از کشورهای دنیا اجرا می‌شود.
به گفته او، این اقدام می‌تواند رقابت را در بازار داخلی افزایش دهد، فشار قیمتی را کاهش داده و در نهایت به نفع مصرف‌کنندگان و بهبود شرایط بازار تمام شود.
فعال بازار خودرو در پایان خاطرنشان کرد: تا زمانی که سیاست‌های فعلی ادامه داشته باشد و مداخلات دولت به همین شکل ادامه یابد، انتظار ثبات و آرامش پایدار در بازار خودرو ایران را نباید داشت. تنها با افزایش رقابت و کاهش انحصار، می‌توان امیدوار بود قیمت‌ها به سمت تعادل و منصفانه شدن حرکت کنند و مصرف‌کنندگان از وضعیت فعلی رهایی یابند.
سخن پایانی
بازار خودرو ایران با وجود ماه‌ها تحولات سخت و شرایط دشوار، هنوز مسیری پرتلاطم پیش رو دارد و چشم‌انداز روشنی برای ثبات پایدار در کوتاه‌مدت به چشم نمی‌خورد. این وضعیت پیچیده و متأثر از عوامل داخلی و خارجی، نیازمند رویکردهای اصلاحی مستمر و ساختارمند است تا مردم بتوانند در فضایی عادلانه‌تر و با امنیت روانی نسبت به خرید خودرو اقدام کنند. در چنین فضایی، آگاهی و هوشیاری فعالان بازار و مصرف‌کنندگان از آخرین تحولات، تنها سدی است که می‌تواند از زیان بیشتر آنها جلوگیری کند و به روشن‌شدن چشم‌انداز آینده کمک کند. در عین حال، واقعیت این است که شرایط کنونی چندان نویدبخش نیست و بسیار دشوار می‌توان به بهبود سریع و قابل توجه بازار خودرو در آینده نزدیک امیدوار بود.
